گره‌ هنر و خلاقیت در تار و پود فرش بیجار

فرش بیجار علاوه بر قدمت و الهام گرفتن از طبیعت در طرح و نقشه‌های آن، مهارت و توانایی هنرمندان در ترکیب نقش و نگارهای آن، امروزه به‌عنوان یکی از کالاهای هنری ارزشمند به‌شمار می‌آید و بسیاری از خانوارهای بیجار در کنار کشاورزی و دامداری به قالی‌بافی نیز می‌پردازند.

اکنون در بیجار علاوه بر زنان خانه‌دار که در ایام فراغت خود قالی می‌بافند، کارگاه‌های بزرگ قالی‌بافی در این شهر دایر شده و هنر قالی‌بافی برای برخی افراد به شغل دائمی و محلی برای کسب درآمد تبدیل شده است.

فرش‌بافی خود شامل زنجیره‌ای از تولید پشم گوسفندان، ریسندگی، رنگرزی، تهیه نقشه، بافت فرش و آماده‌سازی نهایی و حتی صادرات آن را به‌دنبال دارد و این چرخه مهم مشاغل مختلفی را دور هم جمع کرده است.

**بیش از هزار نفر در بیجار دارای کارت عضویت فرش‌بافی هستند

رئیس اتحادیه فرش‌بافان بیجار اظهار کرد: تعداد بیمه‌شدگان قالی‌بافی که دارای کارت عضویت اتحادیه باشند در این شهرستان یک هزار و 240 نفر است که از این تعداد می‌توان به فرش‌بافانی و گلیم‌بافانی هم اشاره کرد که گمنام در حال فعالیت هستند.

اسدالله حاتم‌زاده با بیان اینکه در بیجار گروس با پیشینه تاریخی فرش آهنین تنها دو واحد صنفی رنگرزی دارای پروانه کسب دارد، افزود: در شهرستان بیجار متقاضی تولید مواد اولیه فرش‌بافی همچون رشته رنگرزی، کم است و فقط چهار نفر فعالیت دارند که آن هم به‌صورت سنتی و طبیعی در این حرفه مشغول هستند.

وی یادآور شد: در شهرستان 15 واحد کارگاه متمرکز در این حوزه فعالیت دارند و به‌صورت غیر متمرکز 28 کارگاه در تولید فرش فعال هستند.

وی با اشاره به اینکه تنها مجتمع تولیدی فرش دست‌بافت در بیجار به علت مشکلات اقتصادی غیر فعال شده است، یادآور شد: ورود فرش ماشینی و کاهش قدرت خرید مردم موجب شده متقاضیان فرش دست‌باف کم شوند.

رئیس اداره فرش بیجار اظهار کرد: مردم این شهرستان بیشترین اشتغال به تولید فرش را دارند و سایر مواد اولیه تولید این صنعت دست در این دیار وجود ندارد یا به میزان کافی در دسترس نیست.

داراب خاطری افزود: در کهن‌دیار گروس طراحی و رنگرزی نخ و سایر مواد اولیه طرفدار ندارد و بافندگان برای تهیه این موارد نیازمند تولیدات سایر شهرهای استان هستند.

وی یادآور شد: تولید فرش دست‌بافت نیازمند هزینه بالایی است که همین موضوع باعث شده کیفیت فرش کاهش یابد و به تناسب درآمد حاصل از فروش آن هم صرفه زیادی نداشته باشد.

این مسئول با بیان اینکه بهای کافی به تولید فرش دست‌بافت از مواد اولیه طبیعی و سنتی در گذشته داده نشده است، تأکید کرد: اکنون سایر شهرهای استان و در تبریز مواد اولیه تولید فرش تهیه می‌شود که کیفیت مناسبی ندارند.

خاطری اضافه کرد: ورود تابلو فرش‌ها و گلیم‌های تزئینی کوچک موجب شده صنعت و بازار بزرگ فرش اصیل بیجار توسط سایر شهرها و کشورهای دیگر مصادره شود.

وی افزود: اکنون حدود 250 تا 300 نفر به‌صورت سنتی و اصیل فرش‌بافی را در این دیار زنده نگه‌داشته و امیدواریم با گسترش کارگاه‌های فرش‌بافی و ارزش‌گذاری واقعی آن توسط فروشندگان، به تعداد بافندگان و علاقه‌مندان این صنعت افزوده شود.

رئیس اداره فرش بیجار با اشاره به اینکه اداره فرش بیجار با بافندگان فرش دست‌بافت قرارداد خرید تضمینی تولید فرش تنظیم کرده است، گفت: به‌طور متوسط هر بافنده با همیاری اعضای خانواده در طول سال می‌تواند دو تخته فرش ببافد و این اداره در قالب خرید تضمینی مبلغ مناسبی را به آن‌ها بابت خرید فرش می‌پردازد.

خاطری با تشریح اینکه تولید فرش در جهان یک صنعت مهم به‌شمار می‌رود، اظهار کرد: تولید فرش دست‌باف بیجار این روزها در کشور چین کپی شده و این ضمن ضربه زدن به اصالت فرش بیجار، موجب رکود بازار فروش این محصول در کشور و صادرات آن خواهد شد.

وی با اشاره به اینکه در شهر تبریز مردان بسیاری به حرفه فرش‌بافی اشتغال دارند ولی در بیجار بافندگان فرش زنان سرپرست یا بد سرپرست هستند، یادآور شد: زنانی که به حرفه فرش‌بافی اشتغال دارند در کنار آن مجبورند به سایر وظایف خانه‌داری و تربیت فرزندان هم توجه داشته باشند.

رئیس اداره فرش بیجار با بیان اینکه زنان بیجاری به‌صورت فصلی به فرش‌بافی اشتغال دارند، اضافه کرد: بافندگان فرش بیجار که در روستاها بیشتر به این هنر اشتغال دارند در فصول سرد سال که کارهای خارج از منزل کم است فرصت هنرنمایی روی دار قالی پیدا می‌کنند.

خاطری گفت: بافندگان فرش بیجار بیشتر از روی نقشه‌های قدیمی و ذهنی کار می‌کنند و نقشه جدید و زیبا به تاجران سایر شهرهای استان عرضه می‌شود یعنی اینکه اصالت طراحی فرش بیجار نصیب دیگران می‌شود به طوری که در نمایشگاه‌های فرشی که در استان برگزار می‌شود، فرش بوکان با طرح و نقشه بیجار عرضه می‌شود که جای بسی تأمل دارد.

وی تأکید کرد: حمایت دولتی از فرش‌بافان کمتر شده و بیمه قالی‌بافان دارای شرایط و ضوابط سخت‌گیرانه‌ای است که موجب شده ریزش زیادی در حوزه اشتغال فرش داشته باشیم.

وی افزود: فرش‌هایی که توسط بافندگان طرف قرارداد اداره فرش بیجار تولید می‌شوند، دارای شناسنامه ملی با درج کلیه مشخصات شامل نام بافنده، محل بافت، مواد مصرفی و تاریخ تولید است و سپس به شرکت فرش ایران ارسال می‌شود.

***بافنده‌های فرش سفارشی کار می‌کنند

یکی از تولیدکنندگان فرش دست‌بافت در بیجار می‌گوید: این روزها با افزایش قیمت فرش در بازار، در هر خانه‌ای یک دار قالی وجود دارد که یا به فرش سفارشی مشغول است یا برای تزئینات داخلی منزل و یا هدیه به اقوام در حال فعالیت است.

مینا دریایی ادامه داد: فضای مجازی و خانه‌نشینی دختران دانش‌آموز به علت شیوع کرونا در دو سال اخیر موجب شده که همه به تولید گلیمچه‌های کوچک و تزئینی روی آورند و با نمایش در فضای تلگرام و اینستاگرام، بدون واسطه سفارش می‌گیرند و می‌فروشند.

وی با اشاره به اینکه بیش از 50 سال در حرفه فرش‌بافی فعالیت داشته است گفت: بی‌مهری‌ها و کارشناسی بی‌علم و آگاهی برخی از دلالان فرش در بیجار موجب شده است جامعه فرش‌بافان دیگر به این بازار اعتماد نداشته باشند و هر یک برای خود بازاریابی می‌کنند.

این تولید کننده فرش گفت: قیمت‌گذاری ناعادلانه و از روی عدم آگاهی موجب شده میل و علاقه به فرش‌بافی در بافندگان کم شود، فرش‌ دیگر نمی‌تواند بدون هدف بافته شود، باید امروز برای آینده فرش‌بافی، دستورالعمل و برنامه بلند‌مدت از سوی متولیان امور طراحی و اجرا شود تا رونق به این هنر دست مردمان گروس بازگردد.

دریایی ادامه داد: طراحی و احیای دوباره نقشه‌های فرش و گلیم با نگاره‌های خاطره‌انگیزه اصیل گروسی، حمایت از بافندگان و رفع دغدغه‌ها و نیازهای اقتصادی آن‌ها، بیمه تأمین اجتماعی و سختی کار می‌تواند آینده این هنر را امیدی دوباره بخشد، اگر فرش به قیمت واقعی به فروش برود، هم دلگرمی برای بافنده دارد و هم می‌تواند در مخارج زندگی همیاری مطمئن برای خانواده به همراه داشته باشد چون فرش‌باف، یک هنرمند است که باید برای نمایش هنر و ذوق خود از بهترین مواد اولیه و ابزار ساخت بهره‌مند باشد.

وی می‌گوید: نخ، دارچوب و نقشه فرش، لازمه و نیاز اولیه هنرنمایی بافنده برای نمایش آنچه که در ذهن دارد است و هر چه کیفیت این مواد و ابزار بالا باشد، می‌تواند در پایان کار او، رخ‌نمایی کرده و ارزش واقعی خود را به نمایش بگذارد، فرشی که تولید می‌شود باید از بازار فروش و مشتری مناسبی هم برخوردار باشد البته هنر فرش‌بافی، دارای مشکلات و موانع زیادی است که صبر و تحمل می‌خواهد و در ادامه عرضه به بازار و کشف قیمت مناسب، نیازمند تجربه است.

این هنرمند با اشاره به اینکه نخ خام، تهیه رنگ طبیعی، چله‌کشی، طراحی نقشه، تولید فرش و ساخت چارچوب اساس اولیه یک فرش‌باف است، هرچه این موارد ارزان قیمت به دست تولید کننده واقعی برسد و دست دلالان عرضه را قطع کنند، می‌توان رونق بازار فروش را بار دیگر به صورتی دیگر ایجاد کرد.

**فرش دستباف یک کالای لوکس تبدیل شده است

یکی از فروشندگان فرش در بیجار گفت: فرش بیجار با توجه به هزینه‌های تمام‌شده امروز، به یک کالای لاکچری تبدیل شده است که کمتر خانواده‌ای می‌تواند یک تخته فرش گروس را تهیه کند و در منزل زیر پا اندازد.

محیا ساجدی می‌گوید: ورود تابلو فرش و فرش‌های تزئینی رنگارنگ، نقش و نگار قدیمی فرش بیجار و فاصله قیمت این محصولات موجب شده که خرید فرش اصیل صرفه اقتصادی نداشته باشد و با افزایش خانه‌های لوکس و آپارتمانی، جایی برای فرش نمی‌ماند.

وی با اشاره به خواص درمانی پشم گوسفند که در نخ فرش‌های دستی وجود دارد، توضیح داد: در گذشته که فرش و گلیم دست‌بافت توسط مادران در خانه تولید می‌شد، مصرف خانگی داشت با ارتباطی که با پا و بدن انسان داشت، بسیاری از بیماری‌های امروزی کمردرد، واریس و دردهای زانو وجود نداشت.

این فرش فروش ادامه داد: مشتری برای فرش نیست، همه به دنبال تابلو فرش‌های ارزان قیمت و زیبا هستند صرفاً برای هدیه دادن، چند وقتی هم است که گلیم‌های کوچک مد شده است و بسیاری از نوجوانان و جوانان در خانه در ایام تعطیلی مدارس به علت شیوع کرونا، به تولید آن روی آورده‌اند.

ساجدی گفت: بازارهای جهانی باید بر روی صادرات فرش باز شود و بتوانیم به‌صورت مستقیم با تاجران فرش خارج کشور مبادلات داشته باشیم تا هم از نظر ارزآوری در کشور نقشی داشته باشیم و هم با قیمت مناسب فرش‌باف تشویق شود.

رئیس میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی بیجار اظهار کرد: با احداث و بهره‌برداری از موزه فرش می‌توان اصالت و تاریخچه فرش بیجار را در کشور بار دیگر احیا کرد.

محمدابراهیم الیاسوند گفت: موزه فرش بیجار برگرفته از نقشه فرش اصل گروس در زمینی به مساحت 11 هزار و 912 متر مربع و چهار هزار و 400 مترمربع زیربنا در منطقه محمودآباد احداث می‌شود که فاز نخست آن در مرحله تکمیل فونداسیون است.

وی افزود: تاکنون برای پروژه موزه فرش بیجار 25 میلیارد ریال اعتبار برای تکمیل فاز اول هزینه شده است و تا پایان سال 99 نیز حدود دو میلیارد ریال اعتبار جهت فاز دوم پروژه جذب خواهد شد، برآورد اعتبار اولیه برای تکمیل این پروژه حدود 170 میلیارد ریال است، نمی‌توان زمان دقیقی را برای بهره‌برداری این پروژه عظیم به دلیل مشکل تأمین اعتبارات اعلام کرد.

***بیجار به‌عنوان قطب فرش دستی کشور است

فرماندار بیجار نیز گفت: صنعت فرش کردستان تاریخچه بسیار طولانی دارد و بیجار به‌عنوان قطب فرش دستی کشور یکی از پیشتازان این صنعت است، از سال 1391 احداث موزه فرش در بیجار مورد بحث بوده و طبق صحبت‌های اولیه تیمچه حاج شهباز به‌عنوان مکانی برای نگهداری فرش‌های نفیس بیجار انتخاب شده بود.

علی اکبر ورمقانی افزود: بعد از ثبت فرش‌های نفیس حسینیه بیجار در آثار ملی کشور مشخص شد که تیمچه حاج شهباز مکانی مناسب برای نگهداری این فرش‌ها نیست، زیرا این فرش‌ها به علت داشتن طول و عرض زیاد در خود محوطه تیمچه قابل چینش نبود، بر همین اساس قرار بود موزه فرش در بیجار در زمینی در میدان محمودآباد ابتدای کمربندی به متراژ 12 هزار متر مربع احداث شود که در سال 96 بعد از تملک زمین کار احداث این موزه آغاز شد.

وی با اشاره به تخصیص 10 میلیارد ریالی سال 1397 جهت راه‌اندازی موزه فرش بیجار، یادآور شد: اولویت احداث موزه فرش را وجود فرش‌های نفیس و تاریخی در بیجار است، علاوه بر آن صنعت و هنر فرش این شهرستان دارای ویژگی‌های منحصربه‌فردی در طرح و نقشه است که می‌توان با ساخت موزه گامی در حفظ اصالت آن برداشت.

با توجه به سیاست‌های اقتصادی دولت برای گسترش صادرات غیرنفتی، توان و پتانسیل‌های استان کردستان به‌ویژه شهرستان بیجار و وجود نیروی کار ماهر در مناطق شهری و روستایی استان، لازم است مسئولان با اجرای برنامه‌هایی زمینه را برای گسترش دوباره این صنعت در بین خانوارها فراهم سازند.

این برنامه‌ها می‌تواند به صورت اعطای تسهیلات، تخفیف‌های بیمه‌ای برای بافندگان و ایجاد بسترهای مناسب برای تجارت این کالای نفیس در بازارهای جهانی باشد.