مهندسی روابط خواهر و برادری بر اساس دیدگاه امام سجاد (ع)

زندگی در عصر نوین انسان را مجبور به تغییرات گسترده‌ای کرده است؛ تغییراتی که همیشه هم در جهت مثبت نبوده و گاهی آسیب‌های مهمی را به همراه شده است. کمرنگ شدن روابط درون خانوادگی یکی از این آسیب‌های مهمی است که هر روز بیشتر شاهد گسترش دامنه و عمق آن هستیم.

شاید در سالیان قبل صحبت از کم‌ رنگ شدن روابط خویشاوندی بود و جامعه‌شناسان و پژوهشگران اجتماعی آن را آسیبی جدی معرفی می‌کردند؛ اما امروزه این آسیب به درون اعضا یک خانواده تسری پیدا کرده است و در حالی که دیگر خبر از خانواده‌های پرجمعیت گذشته نیست همین افراد محدود درون خانه نیز در بهترین حالت، خبری از احوال یکدیگر ندارند.

بله درست متوجه شدید. در بهترین حالت خبری از یکدیگر ندارد؛ زیرا گاهی تنش‌های درون خانوادگی به ویژه در بین خواهرها و برادرها به قدری بالا می‌گیرد که به روابط والدین نیز آسیب وارد می‌کند؛ زیرا والدین با احساس گناه نسبت به کوتاهی در تربیت فرزندان و تعارضاتی که در بین آن‌ها وجود دارد سعی در حل مشکلات و اختلافات بین فرزندان شان می‌کنند به همین خاطر انرژی زیادی از رابطه عاطفی شان صرف آرام کردن فرزندان، پیدا کردن مقصر و دنبال راه‌ حل گشتن می‌شود و از طرف دیگر نیز گاهی با رفتارها، تبعیض‌ها، دخالت‌های و میانجیگری‌های نادرست باعث می‌شوند اختلافات ساده و کودکانه بین فرزندان تبدیل به کینه‌های بزرگ و عمیق شده و ادامه دار شود که این امر نه تنها فاصله‌ای طولانی بین شان ایجاد می‌کند بلکه به زندگی مشترک شان در بزرگسالی نیز خلل وارد می‌کند.

شاید هنوز از روزگاری که خواهرها و برادرها همیشه در کنار هم بودند و فرزندان بزرگ‌تر الگویی برای خواهر و برادر کوچک‌تر بودند و فرزندان کوچک‌تر هم در مشکلات خود اولین دوست خود را خواهر یا برادرشان می‌دانستند، سال‌های زیادی نگذشته باشد؛ اما در سال‌های اخیر علقه‌ و رابطه‌های عاطفی درون خانوادگی به قدری کمتر شده است که آن روزگار برای همه تبدیل به خاطره‌ای دور شده ست.

این آسیب که ممکن است در سال‌‌های آینده تبدیل به یک فاجعه درون خانوادگی شود؛ در حالی رخ می‌دهد که در میان بزرگان ما الگوهای خواهر و برادری زیادی مانند حضرت زینب (س) و امام حسن (ع) و امام حسین (ع)، حضرت معصومه (س) و امام رضا (ع) وجود دارند که به زیبایی این روابط را نشان‌ می‌دهند همچنین در تعالیم دینی‌ مان نیز برای خواهر و برادر حقوقی و وظایفی تعریف شده است که رعایت آن‌ها هم می‌تواند رابطه عاطفی آنان را تقویت ‌کند.

یکی از این منابع تعالیم دینی که به زیبایی به بیان حقوق و وظایف خواهر و برادر نسبت به یکدیگر پرداخته است رساله حقوق امام سجاد (ع) است.

مدیر گروه معارف دانشگاه کاشان در رابطه با حقوق خواهر و برادر نسبت به یکدیگر در رساله الحقوق امام سجاد (ع) عنوان کرد: حق برادرت این است که بدانی او دست توست که آن را به کار می‌گشایی و پشت توست که به او پناه می‌بری و مایه غلبه توست که بدو اعتماد می‌کنی و نیروی تو است که با آن هجوم آوری. پس او را سلاح نافرمانی خدا و دست‌افزار تجاوز بر حق خدا مگیر و از یاری به او در کار خودش و یاوری به او در برابر دشمنش و حائل شدن میان او و شیطان‌هایش و نصیحت‌ پردازی و روی آوردن بدو برای خرسندی خدا، در صورتی که مطیع خدا باشد؛ و به نیکویی از او پذیرفته آید، خودداری مکن وگرنه باید خدا نزد تو بر او مقدم‌تر و از وی گرامی‌تر باشد.

حجت‌الاسلام ‌و المسلمین محمد سبحانی‌نیا، بیان کرد: با توجه به این بخش از رساله امام سجاد (ع) درمی‌یابیم که خواهر و برادر باید یار و حامی یکدیگر باشند و در راه سعادت و کمال نیز ناصح و خیرخواه یکدیگر باشند و این دو وظیفه یکدیگر را تکمیل می‌کنند و هیچ‌ یک بدون دیگری وظایف برادری را کامل نمی‌کند.

 چرا امروزه بین بعضی از خواهران و برادران رابطه حسنه‌ای دیده نمی‌شود؟

حجت‌الاسلام‌ و المسلمین سبحانی نیا اظها کرد: متأسفانه مشغله‌های زیاد و سرگرمی‌های بی‌ حد و حصر امروزی، زنگی ماشینی فاصله‌های زیادی بین خواهرها و برادرها قائل شده و ما را از درک کردن مهر یکدیگر که سخت به آن محتاجیم، دور کرده است.

وی ادامه داد: شاید خودمان نمی‌دانیم و متوجه نیستیم که بدن ما چقدر ویتامین‌های روابط خانوادگی را کم دارد و چقدر این محبت‌های مغفول مانده، برای سلامتی روح و جسم مان لازم‌ هستند.

مدیر گروه معارف دانشگاه کاشان با تأکید بر اینکه مهندسی مجدد روابط خواهر و برادری یک ضرورت اجتناب‌ناپذیر است، بیان کرد: روابط ناسالم والدین، تبعیض میان فرزندان، دخالت‌های نا به‌ جای فرزند ارشد، مسائل مادی مانند ارث و میراث و مشکلات اخلاقی مانند حسادت از عوامل ایجاد آسیب در روابط خواهران و برادران است.

استادیار دانشگاه در رابطه با چگونگی نهادینه کردن حقوق و دستورات بیان شده در رساله حقوق امام سجاد (ع) در جامعه اظهار کرد: محیط‌‌های اجتماعی، محیط‌‌های علمی مانند مدارس و دانشگاه، رسانه‌ها و مطبوعات در نهادینه کردن رعایت این حقوق مؤثر هستند.

سستی روابط درون خانوادگی فقط دامن گیر بنیاد خانواده نمی شود بلکه گسترش آن می‌تواند به سایر روابط اجتماعی نیز آسیب وارد کند؛ زیرا بخش زیادی از شخصیت افراد درون خانواده شکل می‌گیرد و عدم کارکرد درست نهاد خانواده به جامعه نیز آسیب وارد می‌کند.

بدون تردید بازنگری و تبیین اندرزهای بیان شده در متون دینی به ویژه رساله حقوق امام سجاد (ع)، می‌تواند تا حدود زیادی گره‌های روابط سرد خانوادگی را کاهش دهد.