شهرسازی نوین نیازمند عقب‌گرد به گذشته

فضاهای باز، نجات‌بخش شهرها در بروز بحران‌

پیدایش بیماری‌های سارس، سندرم تنفسی خاورمیانه، ابولا، آنفلوآنزای مرغی و خوکی و اکنون نیز کووید-19، قرن بیست و یکم را به عصر پاندمی‌ها تبدیل کرد حال آنکه بیماری حال حاضر اثرات جبران‌ناپذیری بر اقتصاد، سلامت و ساختار اجتماعی بر جای گذاشته است و نبود آمادگی کافی مدیران شهرهای مختلف در مقابله با بیماری را به تصویر کشید، با این حال، منتقدان بر این باورند که کرونا مزایایی داشته که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به لزوم تغییر طراحی شهرها برای افزایش زیست‌پذیری آن‌ها اشاره کرد.

در واقع اینکه چگونه می‌توان به این هدف دست یافت از دیدگاه‌های متفاوتی مورد بحث قرار گرفته است با این حال، اغلب مدیران شهری از این حیث به توافق نظر رسیده‌اند که شهرسازی تاکتیکی و بهره‌مندی از فضای باز شهری می‌تواند به بهترین شکل ممکن در ایجاد تغییرات فوری و کارآمد شهرها مؤثر واقع شود. براین اساس باتوجه به اهمیت موضوع و لزوم بهره‌گیری از فرصت در شهرهای ایران برآن شدیم تا دراین باره گفت‌وگویی را با استاد و صاحب نظر حوزه شهرسازی ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:

سهراب مشهودی با تأکید بر اینکه امروزه در بسیاری از نقاط دنیا، مردم مایل هستند طراحی شهرها را از تسلط و حاکمیت اتومبیل درآورده و آن‌گونه که مطابق با نیازهایشان است، تغییر دهند گفت: در واقع، گاهی ساکنان یک منطقه گرد هم می‌آیند و در مورد مهم‌ترین نیازهای محل سکونت خود به مشورت می‌پردازند و سپس آنجا را با همکاری یکدیگر تغییر می‌دهند.

وی با تأکید بر اینکه در این شیوه طراحی شهری، مردم خیابان‌ها و فضاهای عمومی اطراف محل سکونت خود را آن‌گونه که مطابق میلشان است تغییر می‌دهند افزود: تغییرات به‌وجود آمده اگرچه به ظاهر جزئی به‌نظر می‌رسد و اغلب برای مدت کوتاهی اعمال می‌شود با این ‌حال، در بیشتر موارد به تحولاتی دائمی در شهرها تبدیل شده و زیست‌پذیری آن‌ها را افزایش می‌دهد.

وی با تأکید بر اینکه تا وقتی ملاک عمل ما در اعطای مجوزها برای سلاخت و ساز، داشتن حداقل یک واحد پارکینگ برای هر ساختمان است، شاهد تحولی در شهرسازی، منطبق با نیاز جامعه امروز نخواهیم بود تصریح کرد: ملاک عمل قرار گرفتن چنین شاخصی، بیانگر آن است که باید یک مسیر خودرویی برای هر واحد آپارتمانی در شهرها تعریف و ترسیم کرد، حال آنکه این مهم در تناقض با تعریف عدم تسلط اتومبیل در شهر‌ها بوده و به نوعی ترغیب‌کننده این فضا است.

این استاد شهرسازی ادامه داد: گاهی تغییرات حاصل از شهرسازی با رویکرد جلب مشارکت و پررنگ شدن حضور مردم در فضاهای عمومی حاصل می‌شود که به محیط روح می‌بخشد، اما گاهی ساکنان یک منطقه گام را فراتر می‌نهند و به وسیله موانعی، خیابان‌های اطراف محل سکونت خود را به روی خودروها می‌بندند.

مشهودی با اذعان به اینکه اینکه از دیگر نمونه‌های شهرسازی با رویکرد این‌چنینی را می‌توان به نصب علائم خیابانی، ایجاد پارکلت‌ها، نصب دکه‌های فروش سیار و حتی ایجاد زمین‌های بازی کودکان اشاره کرد که هر یک نقش مهمی در افزایش رضایتمندی ساکنان یک منطقه ‌ایفا می‌کند گفت: امروز نیاز به این قبیل امکانات در شهرها بنا به تنگنای محیط ساختمانی و در عین حال ضرورت رعایت دستورالعمل‌های اجتماعی، بیشتر و بیشتر شده که این مهم توجه ویژه مدیران شهری در ایران را می‌طلبد.

وی با اشاره به اینکه امروزه شهرسازی با رویکرد انسان‌محور بودن شهرها به محبوبیت زیادی در سراسر جهان دست یافته است به طوری که در گوشه و کنار شهرهای مختلف دنیا، مردمی به چشم می‌خورد که در حال ایجاد تغییراتی هرچند کوچک در محل زندگی خود هستند ابراز کرد: امروزه طراحی شهری در بیشتر نقاط ایران به گونه‌ای است که معابر شهری اغلب در مالکیت و تسلط خودروها قرار دارند و سایر کاربران کمترین بهره را از آن‌ها می‌گیرند، حال آنکه در رویکرد جدید با اجرای معابر جایگزین، خیابان‌ها باید در مالکیت مردم و نه خودروها قرار گیرد و از این طریق، فضاهایی عمومی برای افزایش تعامل بین ساکنان به وجود آوردند؛ بنابراین تردد وسایل نقلیه در منطقه مورد نظر به طور قابل توجهی کاهش یافته، کیفیت هوا بهبود چشمگیری پیدا کرده، روابط میان ساکنان اطراف تقویت شده که این امر به سهم خود در بهبود امنیت منطقه نقش مهمی ایفا می‌کند.

وی با اشاره به اینکه در شهرسازی گذشته توجه به فضاهای شهری باز در مرکز محله‌ها یک الگوی مناسب شهرسازی برای امروز است، حال آنکه همواره ایجاد شهرهای جدید از سوی دولت می‌تواند ارائه‌کننده الگوی درست بر این اساس باشد اما متأسفانه طی چند دهه اخیر این مهم با تبعیت از برخی ضوابط غیر کارشناسی، درست پیش نرفته است ابراز کرد: انتظار می‌رود در اجرای شهرها و شهرک‌های جدید در طرح نهضت ملی مسکن، در ساخت چهار میلیون مسکن، به طور واقعی الگویی درست در شهرسازی ارائه و در آن‌ها محور، ساختار شهری شهروندان باشند نه خودرو.

رئیس گروه معماری و شهرسازی جامعه مهندسان مشاور ایران در تشریح این مسئله افزود: در 40 سال گذشته 18 شهر جدید در کشور احداث شده که هیچ‌کدام از آن‌ها به طرفیت کامل خود نرسیدند به این دلیل که مکان‌یابی آن‌ها غلط بوده و مطابق استانداردها احداث نشده‌اند تا مردم بتوانند در آن‌ها سکونت داشته و زندگی کنند.

مشهودی ادامه داد: در کنار شهرک پردیس تهران با جمعیت 15 هزار نفری، در یک شیب تند و دره‌ای شهری جدید ساخته شده که امروز جمعیت آن از مرز 100 هزار نفر عبور کرده که مثالی بارز از جانمایی اشتباه برای ساخت شهرهای جدید است.

وی گفت: نگاه و تصمیم‌گیری‌های غلط باعث شده در شهرهای کشور، شاهد ایجاد مناطق حاشیه‌ای باشیم و وقتی بخش بزرگی از جمعیت کشور در داخل شهر قادر به سکونت و تأمین مسکن نیستند و از طرفی در حواشی هم اجازه ساخت و ساز به آن‌ها نمی‌دهیم، نتیجه آن بروز آسیب‌های اجتماعی، فقر و فلاکت است.

این استاد شهرسازی با اشاره به اینکه باید در شهرهای جدید همانطور که پیشتر عنوان شد سهم خودرو در شهر با ایجاد تحول در فضای ضوابط شهرسازی در شورای عالی شهرسازی کاهش یابد اذعان کرد: در حال حاضر متأسفانه برای هر ساختمان هفت متر زمین را کنده و به‌عنوان دو طبقه پارکینگ از آن استفاده می‌کنند حال آنکه در شهرهای نوین اجرای چنین رویکردی منطقی نیست، در این بین نیازمند تجدیدنظر هستیم.

مشهودی با تأکید بر اینکه در عرصه ساختمان‌سازی نیز شیوع کرونا اهمیت نقش تراس‌ها و بالکن‌های فرمواش‌شده در شهرسازی نوین را به رخ کشید اذعان کرد: یکی از پیامدهایی که قرنطینه‌های کرونایی داشت، افزایش ارزش بالکن‌ در خانه‌های آپارتمانی بود؛ محدودیت‌هایی که طی دوران پاندمی بر روابط انسانی اعمال شد تعاملات بین آن‌ها را به حداقل رساند اما بسیاری از ساکنان یک منطقه نیز از طریق فضای بالکن به ارتباط از راه دور با همسایگان می‌پرداختند.

وی افزود: در این بین نمی‌توان از نقش بی‌بدیل حیاط‌های میانی در ساختمان‌سازی به‌راحتی گذشت زیرا در ابنیه سنتی ایران، حیاط مرکزی همواره یکی از تأثیرگذارترین راهکارهای اقلیمی در راستای ایجاد خرد اقلیم (اکوسیستم طبیعی) بوده است چراکه با افزایش سایه‌اندازی از طریق درختان و جداره‌های بنا، مانع تابش مستقیم آفتاب به بنا می‌شود از طرفی این حیاط‌ها با توجه به جذب انرژی می‌توان منبعی برای تأمین ویتامین‌هایی همچون (دی) باشند که یکی از نیازهای اصلی ما در مقابله با پاندمی کرونا همراه با رعایت فاصله‌گذاری اجتماعی است.