بام سبز قطعه گمشده پازل فضای سبز شهر همدان

معماران همدانی در طراحی ساختمان‌ها به بام سبز توجه کنند

دیوارهای سبز یا گرین‌وال به دلیل ماهیت اجرایی آن با نام‌های دیوار گیاهی، دیوار زنده و یا باغ‌های عمودی نیز شناخته می‌شود. این دیوار محبوبیت گسترده‌ای در میان علاقه‌مندان به معماری و گیاهان طی چند دهه اخیر پیدا کرده است؛ دیوار سبز همانند اسم خود می‌تواند نمای زیبایی به دیوارهای داخلی و یا خارجی (نمای ساختمان) که شامل مجموعه‌ای از پوشش گیاهی است و به‌صورت عمودی نصب شده به داخل یا خارج از خانه بدهد.

مفهوم پرورش دیوار سبز به باغ‌های معلق آویز بابل بازمی‌گردد و از آن‌ها الهام گرفته است اما در ابتدا (دهه 1990) تا این حد که ما امروزه از دیوار سبز استفاده می‌کنیم پیشرفت نداشته و تنها از گیاهان و درختان رونده مانند درخت انگور که خودبه‌خود بر روی دیوار‌ها بالا می‌رفتند، برای زیبایی طبیعی و بهبود کیفیت هوا در مناظر شهری استفاده می‌شد اما امروز در اکثر شهرها به جزء لاینفکی از معماری در شهرها بدل شده است.

بر این اساس با توجه به اهمیت موضوع برآن شدیم تا در خصوص الزامات اجرایی شدن این سبک در شهر همدان گفت‌وگویی را با عضو هیئت‌علمی دانشگاه بوعلی سینا ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:

محمدرضا عراقچیان با بیان اینکه فضای سبز شهرها به چند دسته قابلیت تقسیم شدن دارند، گفت: طبق تقسیم‌بندی‌ها، یک دسته فضای سبز افقی داریم که از قدیم در شهرها مورد توجه بوده و در کف باغ‌ها، باغچه‌ها و پارک‌ها حضور داشته است.

وی با تأکید بر اینکه فضای سبز افقی خود به دو دسته خودرو و طبیعی و دست‌کاشت تقسیم می‌شود افزود: در سال‌های اخیر با توجه به کمبود فضای سبز و درعین حال بالا رفتن تراکم نفر در هکتار در فضاهای شهری، ضرورت اجرای فضای سبز با متراژ بالا، بیشتر احساس شد.

وی ادامه داد: بنابراین چون قیمت زمین در شهر به‌ویژه در مرکز شهرها بالا رفته پس تملک اراضی برای شهرداری‌ها به امری پیچیده و دشوار بدل می‌شود؛ در اکثر کشورهای دنیا موضوعی با عنوان دیوار و بام سبز مطرح شد.

این طراح شهری با اشاره به اینکه اجرای چنین طرحی چند مزیت به‌دنبال داشت ابراز کرد: نخست اینکه دیگر نیاز به تأمین زمین با قیمت گران برای ایجاد فضای سبز به‌صورت افقی نبود و امکان استفاده از سایر استعدادهای نهفته در دل شهر که یکی از آن‌ها پشت‌بام‌ها بود، فراهم شد.

عراقچیان با بیان اینکه همگان بر این امر واقف هستند که 60 درصد از فضاهای شهر را ساختمان‌ها و 40 درصد باقی مانده را معابر تشکیل می‌دهند، ابراز کرد: بنابراین اگر بتوانیم از این 60 درصد تنها یک‌سوم آن را به فضای سبز تبدیل کنیم، در عمل علاوه بر فضای سبز موجود (معمولاً 10 درصد است) 20 درصد از فضای شهر را نیز به فضای سبز تبدیل کرده‌ایم.

وی با تأکید بر اینکه پس از گذشت چند سال از مطرح شدن موضوع بام سبز در کشورها و شهرهای مختلف موضوع دیگری نیز با عنوان دیوار سبز مطرح شد اذعان کرد: دیوارهای سبز به چند دلیل از اهمیت بالایی برخوردارند. نخست اینکه بام سبز امکان رؤیت از فضای معابر را ندارد پس تأثیری در زیباسازی فضای سبز نداشت و تنها تأثیر آن تأمین اکسیژن و درعین‌حال بهره‌مندی از این مکان توسط بهره‌برداران خاص ساختمان (تأثیر کاربردی) بوده است.

این استاد معماری با اشاره به اینکه در دیوارهای سبز شاهد برخی ویژگی‌های خاص دیگر نیز بودیم به طوری که علاوه بر تلطیف هوا در حوزه زیباسازی منظر شهری نیز ورود جدی داشته، بدان معنا که دیوارهای سبز این توانایی را دارند که در شهرها طراوت و شادابی به چهره شهر بدهند، خاطرنشان کرد: نکته این است که بهره‌مندی از طرح‌های این‌چنینی، قابل نسخه‌برداری صرف در مکان دیگر نیست یعنی یک نسخه ثابت و یکسانی را نمی‌توان در تمام نقاط دنیا، کشور و شهر به کار بست.

عراقچیان با اشاره به اینکه در شهری همچون همدان در اجرای چنین طرحی با مشکل اقلیمی برخورد می‌کنیم ابراز کرد: اقلیم سرد همدان منجر به آن می‌شود که چیز حدود پنج تا 6 ماه از سال امکان رشد هر نوع گیاهی در این شهر فراهم نباشد.

وی با تأکید بر اینکه البته در همدان دیوار سبز به معنای قدیمی آن در محلات وجود داشته است؛ گیاهی به نام چسب که ریشه آن در زمین بود دیوار‌های شمالی را می‌پوشاند، این گیاه می‌توانست طی چند سال دیوار یک ساختمان حداقل سه طبقه را بپوشاند ابراز کرد: مسئله این است که امکان تنوع‌بخشی و استفاده از انواع گیاهان به دلیل سرمای شدید هوای همدان وجود ندارد.

این استاد معماری و شهرسازی با تأکید بر اینکه عمده گیاهان مورد استفاده در دیوارهای سبز در کشورهای اروپایی از نوع گیاهان خزان‌رو هستند زیرا هوای معتدل اغلب این شهرها منجر به رشد و نمو دوباره و جلوگیری از خشک شدن آن‌ها می‌شود اذعان کرد: در همدان این مهم امکان‌پذیر نیست.

عراقچیان با اشاره به اینکه برای استفاده از این ظرفیت در همدان بنا به شرایط اقلیمی باید نمایی زیبا در زیر این دیوارهای سبز نیز وجود داشته باشد که به هنگام سردی هوا و خشک شدن برگ‌های (خزان رفتن) این گیاهان، چهره شهر زشت نشود ابرازکرد: در استفاده از دیوارهای سبز نیز با سه مدل مواجهیم که شامل ریشه در خاک، ریشه در بام و ریشه در هوا می‌شود.

وی با تأکید بر اینکه دیوارهای سبز ریشه در هوا، شامل همان بطری‌های می‌شود که گیاهان در آن‌ها کاشته شده و بر روی دیوارهای ساختمانی به تعداد زیاد معلق نگهداشته می‌شود، ابراز کرد: این روش در کشور به‌ویژه در منطقه غرب به دلیل نیاز آبی اتوماتیک و نگهداری از آن و در عین حال هزینه بالا مرسوم نیست.

این استاد دانشگاه با تأکید بر اینکه در شیوه ریشه در بام، گیاهان از بام، روی نمای ساختمانی آویزان می‌شوند باز هم در ایران به دلیل تحمیل بار زیادی که خاک بر پشت‌بام تحمیل می‌کند و نیز خطراتی همچون از بین بردن عایق پشت‌بام‌ها قابلیت اجرا ندارد گفت: تنها روش قابل قبول در این فضا شیوه ریشه در خاک است که برای نهادینه شدن آن ابتدا باید در ساختمان‌های با ارتفاع اندک این مهم را به اجرا درآوریم.

عراقچیان با تأکید بر اینکه باید برای اجرای این طرح از ظرفیت کارشناسان حوزه گیاه‌پزشکی مسلط به کاشت گیاه و ایجاد هماهمنگی بین گیاه و اقلیم برای جلوگیری از آفت‌زدگی استفاده شود عنوان کرد: در شهری همچون همدان تنها گونه مقاوم پیچ امین‌الدوله یا همان گیاه شب‌بو است.

وی با تأکید بر اینکه متأسفانه تاکنون از این ظرفیت در زیباسازی منظر شهری همدان استفاده نشده است گفت: البته به‌نظر می‌رسد در وهله نخست باید در شهری همچون همدان که به لحاظ اقلیمی و سردی هوا امکان استفاده از گونه‌های مختلف گیاهی نیست، اجرای بام سبز مورد توجه قرار گیرد و تا بعدها با شناخت گونه و افزایش دانش در این عرصه بتوانیم از ظرفیت دیوار سبز در سطح گسترده نیز استفاده کنیم.

مع‌الوصف با توجه به آنچه گفته شد توجه به اینکه تعریف دیوار و بام سبز در گذشته هم بوده ولی در زندگی انسان‌های امروزی مفهوم جدیدی پیدا کرده است، معماران و شهرسازان در دنیا در تلاشند تا بتوانند هرچه بیشتر از دیوار سبز در معماری شهرهای بزرگ امروزی استفاده کنند اما چنانکه عنوان شد در شهری همچون همدان ما از این ظرفیت محروم مانده‌ایم.

امروزه دیوار و بام‌های سبز شهری در اغلب شهرها از اهمیت بالایی برخوردار است، به طوری‌که استفاده از گیاهان در معماری شهری به هر روشی مورد استقبال قرار دارد و طرفداران خاصی را از آن خود کرده که هر نوع اقدامی در استفاده از گیاهان به هر طریقی گامی در جهت استفاده از دیوار سبز است پس هر اقدامی که باعث شود گیاهان در معماری شهری استفاده و در محیط زیست موجب کاهش تأثیرات منفی شوند گامی برای پیشبرد دیوارهای سبز به وجود می‌آید. یکی از تأثیرهای چشمگیری که استفاده از دیوار سبز در زندگی ما دارد، کاهش اثرهای منفی زندگی بشر بر اکوسیستم جهانی و محیط زیست است که باعث بهتر شدن اکوسیستم شهری می‌شود.