لازمه دستیابی به اکوشهرها چیست؟

شهرها همانند سایر عناصر در بستر محیط طبیعی شکل گرفته‌اند و سازگاری با طبیعت، لازمه تعادل اکولوژیک در شهرها و دستیابی به توسعه پایدار شهری است. مدیران و برنامه‌ریزانی که سازگاری با طبیعت را محور طراحی و برنامه‌ریزی شهری قرار داده‌اند، شهری زیست‌پذیرتر، فضاهای شهری مطلوب‌تر و شهروندانی سالم‌تر دارند. دستیابی به چنین شهرهایی تنها با توجه به معیارها و استانداردهای طراحی و شهرسازی ممکن نمی‌شود؛ بلکه لازم است محورها و شاخص‌های مختلف کالبدی، فرهنگی و اقتصادی مورد توجه باشد. شهروندان نیز باید در هر جایگاهی که حضور دارند به‌عنوان ساکنانی که بازخورد فرآیندهای درون‌شهری را دریافت می‌کنند، نسبت به محیط‌زیست خود حساس باشند. در گفت‌وگو با حسن سجادزاده؛ دکترای طراحی شهری، موانع و راهکارهای دستیابی به شهر طبیعت‌گرا را بررسی کردیم. مشروح این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید:

  هدف از ایجاد اکوشهرها چیست؟

رویکرد اکوشهر به‌دنبال آن است که با یک نگاه بسیار عمیق و در مقیاس متناسب بتواند عناصر شهری را در بستر محیط طبیعی و براساس معیارها و فرآیندهای مختلف مورد توجه قرار دهد. باید توجه داشت که اقلیم شهرهای مختلف متفاوت است و طراحی و جانمایی عناصر شهر باید براساس شرایط اقلیمی هر شهر باشد.

شهرهای گذشته ما ارتباط بهتر و متناسب‌تری با طبیعت داشته است که سازگاری اقلیمی و آسایش محیطی را برای کاربران شهرها فراهم می‌کرد. در اکوشهرها باید نهایت سازگاری با طبیعت وجود داشته باشد و عناصر طبیعی در ساخت و طراحی شهر مورد توجه قرار بگیرد.

  مفهوم اکوشهر در کدام ابعاد قابل توجه است؟

توجه به بافت شهری در اکوشهرها اهمیت زیادی دارد، ضوابط و مقررات نظام مهندسی یا شهرسازی زمانی می‌تواند مفید باشد که بافت شهر به درستی و بر مبنای محیط طبیعی شکل گرفته باشد. شبکه شطرنجی که امروزه در شهرهای ما براساس حرکت خودرو غالب شده است و طراحی‌ها بر آن اساس انجام می‌شود، موجب شده شهرها از بافت ارگانیک و طبیعی خود فاصله بگیرد.

شکل‌گیری بافت شطرنجی شهرهای ما متعلق به دوران مدرنیته است که ساختار و جهت‌گیری متناسبی ندارد؛ در حالی که نحوه طراحی و جهت‌گیری کوچه‌ها و خیابان‌ها در تاب‌آوری شهر بسیار تأثیرگذار است.

در کنار بافت شطرنجی، بافت ارگانیک طبیعی وجود دارد که در گذشته براساس زیرساخت‌های طبیعی شهر مثل حرکت چشمه‌ها، قنات‌ها و روددره‌ها و متناسب با جهت‌گیری بادهای غالب و سایر مؤلفه‌های طبیعی شهر شکل گرفته است. طراحی ارگانیک بافت‌های شهری علاوه بر ارتقای تاب‌آوری موجب می‌شود تا شهروندان غنای حسی را تجربه کنند.

  موانع دستیابی به اکوشهرها چیست؟

ازجمله مسائل مهمی که امروزه بر طراحی شهری ما به خصوص در شهرهای جدید سایه انداخته است، مسائل سیاسی است. به طور مثال در طرح اقدام ملی مسکن که در حال‌ حاضر مطرح است، یا در پروژه مسکن مهر که اجرا شد، مسائل طبیعی و زیست‌محیطی کمترین جایگاهی ندارد و در بیشتر نقاط کشور حتی یک درخت کاشته نشده است؛ مجتمع‌های مسکونی بلندمرتبه ساخته می‌شود اما به ابتدایی‌ترین نیاز انسان که درخت و فضای سبز است، توجه نمی‌شود و جهت‌گیری نامتناسب بناهای شهری موجب می‌شود مصرف انرژی در شهرها چندین برابر شود.

رویکردهای محیط زیستی و طبیعت‌گرا، یکی از مهم‌ترین رویکردها در طراحی شهری، شهرسازی و برنامه‌ریزی شهری در دنیا است. توجه به طراحی متناسب با طبیعت هم در سطوح علمی و دانشگاهی و هم در سطوح اجرایی باید مورد توجه قرار بگیرد. در ایران قیمت انرژی نسبت به سایر کشورها ارزان‌تر است؛ بنابراین مدیران، طراحان و شهروندان به مسائل زیست محیطی در طراحی و اجرای برنامه‌ها بی‌توجهی می‌کنند. باید بپذیریم که اولویت ما در کشور محیط‌زیست نیست و با وجود کمبود بارش‌ها، کمبود منابع آب و آلودگی‌های زیست‌محیطی هیچ طرح و برنامه مشخصی در دستور کار نیست.

  راهکار مهم دستیابی به شهر دوستدار محیط زیست چیست؟

زمانی به واقع می‌توانیم شهری طبیعت‌دوست داشته باشیم و برنامه‌های زیست‌محیطی را در شهرها پیاده کنیم که به مشارکت شهروندان توجه داشته باشیم و برای اینکه شهروندانی دوستدار محیط‌زیست داشته باشیم، باید به شهر از منظر زیست‌محیطی و زیباشناسی توجه ویژه کنیم.

بخش قابل توجهی از سرزندگی شهری به ارتباط انسان با طبیعت مربوط می‌شود. این ارتباط ظاهری نیست و از اعماق وجود انسان حس می‌شود. شهری که شهروندان آن نسبت به مسائل محیط زیستی آگاه نیستند، تمایلی برای مشارکت ندارند و زمینه‌ای برای مشارکت در آن شهر وجود ندارد، تحقق اکو شهر ممکن نیست. امروزه شهروندان در تمام شهرهای دنیا بخش مهمی از طرح‌ها و برنامه‌ها هستند و بدون وجود و مشارکت آن‌ها دستیابی به اهداف اکوشهر ممکن نیست.