هدررفت آب در کشاورزی کرمانشاه راه‌های نوین کشت دنبال شود

فرشاد فتاحی با اشاره به لزوم درنظر گرفتن منابع پُرمصرف آب در کرمانشاه، تصریح کرد: از دیدگاه محیط‌زیستی و کشاورزی مصرف آب در منطقه مطلوب نیست، چراکه حدود 90 درصد آب مصرفی در حوزه کشاورزی از دسترس خارج می‌شود و بخشی از آب مصرفی با عنوان آب مجازی از طریق محصولات پُرمصرفی مثل ذرت، هندوانه، طالبی و خربزه از دست می‌رود که باید از کشت آن‌ها ممانعت شود.

    ارتباط مستقیم حفظ جنگل‌های بلوط و افزایش منابع زیرزمینی

معاون محیط‌زیست اداره‌ کل حفاظت محیط‌زیست کرمانشاه خاطرنشان کرد: منابع آب زیرزمینی به‌شدت کاهش یافته، به‌طوری که 45 درصد آب شیرین مصرفی در غرب کشور از طریق جنگل‌های بلوط استان‌های زاگرس‌نشین تأمین می‌شود که باید در حفظ جنگل‌های زاگرس تلاش ویژه انجام داد؛ چراکه درختان عامل مهمی در حفظ رواناب و نفوذ آب به داخل زمین برای افزایش منابع آب زیرزمینی هستند.

فتاحی با اشاره به اهمیت حفظ منابع طبیعی جنگل و مرتع، بیان کرد: حفظ پوشش گیاهی و حفظ مراتع با جلوگیری از ورود دام مازاد، کنترل چرای دام در حفظ مراتع مؤثر است؛ مراتع نیز یکی از عوامل مهم برای جذب آب در خاک هستند و نفوذپذیری خاک را بالا می‌برند و مانع هدر رفتن رواناب می‌شوند. در مناطق خشک که سطح خاک بدون گیاه است، بعد از بارش باران آب به شکل رواناب روی سطح خاک جاری شده و با شستن خاک، عامل مهم فرسایش نیز هست که با توجه به این عوامل باید در حفظ، احیا و توسعه مراتع و جنگل‌ها کوشید.

وی خاطرنشان کرد: قطرات آب ارزشمند است و باید حتی به‌وسیله استحصال آب از فاضلاب‌های انسانی، بازیافت آب از واحدهای صنعتی، تغییر در نحوه بهره‌برداری و برداشت از آب در مدیریت منابع آب تلاش کرد؛ جلوگیری از حفر چاه‌های غیر مجاز، حفظ مراتع و جنگل‌ها و محافظت آن‌ها از آتش‌سوزی، چرای دام مازاد و به‌طور کلی تخریب، عامل مهمی در حفظ منابع‌ آبی است.

   راهکارهای بومی برای رد شدن از بحران کم‌آبی اندیشیده شود

عضو هیئت‌علمی جهاد دانشگاهی کرمانشاه نیز درخصوص مقابله با کم‌آبی این‌گونه اظهار کرد: کمبود بارندگی و پراکنش نامناسب آن در کشور بر موضوع خشک‌سالی دامن می‌زند و تأثیرات آن بر بخش شرب، تولید در کشاورزی، صنعت و امنیت غذایی کشور دارای اهمیت بالایی است. به‌طور قطع این موارد قابل چشم‌پوشی نبوده و الزام مدیریتی وجود دارد تا بتوان چاره‌ای برای رد شدن از بحران کم‌آبی اندیشید، بسیاری از موارد و راهکارهای مدیریتی گستره ملی و جهانی دارد و راهکارهای تخصصی و بومی برای هر منطقه متفاوت است.

خلیل جلیلی افزود: ازجمله اقدامات و راهکارهای حفظ منابع آبی می‌توان به کاهش میزان تبخیر آب از سطح منابع آبی، مدیریت کنترل سیلاب‌ها، مدیریت کشت محصولات کشاورزی و باغی که مصرف بالای آب دارند و مصارف صنعتی اشاره کرد که همواره در مجامع علمی مطرح شده و ادعا می‌شود برای آن‌ها چاره‌جویی شده و برنامه‌های عملیاتی انجام گرفته است‌.

   اجرای آبیاری نوین کمکی به صرفه‌جویی آب

این پژوهشگر مسائل آب در بخش دیگری از صحبت‌های خود تصریح کرد: در استان کرمانشاه طی دهه قبل مسائلی همچون آبیاری سنتی در بخش کشاورزی مورد توجه قرار گرفته و با اصلاحاتی که انجام شده، کمک شایان توجهی به حفظ آب و ممانعت از هدررفت منابع آبی شده، اما هنوز هم بازده پایینی دارد و جای کار بیشتر و کار کارشناسی در آن مشهود است که انتظار می‌رود با انجام پژوهش‌های بیشتر در این زمینه پیشرفت بیشتری را شاهد باشیم. نکته مثبت و قابل توجه در امر اجرای سیستم‌های آبیاری نوین، جایگاه ویژه آن در بین مردم و جا افتادن فرهنگ استفاده از تکنیک‌های پیشرفته آبیاری زمین‌های کشاورزی است که درصد موفقیت اجرای آن را بالاتر برده است.

جلیلی با اشاره به راهکارهای مناسب با میزان حجم منابع آبی موجود در استان کرمانشاه، گفت: پایداری منابع آبی و بهره‌برداری درست، دغدغه اصلی سازمان‌های مربوطه در استفاده از منابع آبی است که در چهار حوزه می‌توان به آن پرداخت؛ موضوع نخست آب‌های زیرزمینی و آبخوان‌های دشت‌های استان کرمانشاه است، دشت‌های استان کرمانشاه به‌لحاظ برداشت و بهره‌برداری در شرایط ممنوعه و ممنوعه بحرانی قرار دارند.

وی ادامه داد: سطح آب زیرزمینی در دشت‌های استان هرساله دارای اُفت تشدیدشونده است و به این معنا بوده که پتانسیل سالانه آبخوان را استفاده کرده و به ذخایر استاتیک نیز دست‌اندازی می‌شود و میزان برداشت در همه دشت‌ها از میزان تغذیه بیشتر بوده و بیلان آب منفی است؛ پس باید از منابع حداقل و محدود به بهترین شکل بهره‌برداری شود.

این کارشناس حوزه آب بیان کرد: یکی از راهکارهای بهینه‌سازی بهره‌برداری از منابع آب زیرزمینی در بخش کشاورزی، کشت محصولات با بهره‌وری بالا است که متناسب با حجم آب در دسترس استفاده و برداشت از منابع آبی انجام شود، باید محصولاتی کشت شوند که با حجم ثابت مصرف آب، تولید و درآمد خالص بالاتری داشته باشند؛ بهینه‌سازی، تخصیص منابع آب و توجه به سطح بهینه مصرف محصول در الگوی کشت، راه برون‌رفت از وضعیت بحرانی در سفره آب زیرزمینی و منابع آب است.

   رفع آلودگی رودخانه‌ها و آب‌های سطحی

جلیلی عنوان کرد: رفع آلودگی رودخانه‌ها و آب‌های سطحی که به‌عنوان شریان‌های انتقال منابع آب هستند، از دیگر راهکارهای بهینه‌سازی بهره‌برداری از منابع آبی است که در اغلب شهرستان‌های استان کرمانشاه معضل آلودگی آب‌های سطحی وجود دارد؛ برای مثال در رودخانه‌های شهرستان پاوه که دارای روستاهای هدف گردشگری بسیاری است، آلودگی رودخانه‌ها که ناشی از ورود فاضلاب شهری و صنعتی بوده، دیده می‌شود. اگر این منابع رفع آلودگی شود، می‌توان از آن در چرخه مصرف و تولید بهره برد و وضعیت بهداشت عمومی و سلامت جامعه را بهبود بخشید، پرداختن به موضوعات آلاینده‌های منابع طبیعی قابل مدیریت است.

   تصفیه‌خانه کرمانشاه فرصتی برای جلوگیری از هدررفت آب

این پژوهشگر مسائل آب به اهمیت استفاده از پساب‌ها اشاره کرد و گفت: یکی از منابع اصلی آب مصرفی در بخش کشاورزی و صنعتی در دنیا استفاده مجدد از پساب‌ها است که در ایران انجام نمی‌شود؛ تصفیه‌خانه فاضلاب کرمانشاه فرصت ویژه‌ای است که با اندکی تغییر در فرآیندها و تکمیل زیرساخت‌های لازم، می‌توان تا حدود دو هزار لیتر در ثانیه تصفیه پساب انجام داد که درحال حاضر این مقدار 700 لیتر در ثانیه است و بدون استفاده وارد رودخانه قره‌سو می‌شود و این رودخانه نیز تبدیل به جریان فاضلابی شده و در برخی از بازه‌ها در رودخانه اکسیژن محلول در آن صفر است و از پساب تصفیه‌خانه کرمانشاه برای کاهش غلظت فاضلاب رودخانه قره‌سو استفاده می‌شود.

در منطقه پایین‌دست تصفیه‌خانه کرمانشاه صنایعی وجود دارد که با حفر چاه اقدام به بهره‌برداری آب برای استفاده در موارد صنعتی کرده که تهدید بزرگی برای منابع آب زیرزمینی به حساب می‌آید، درحالی که استفاده از آب تصفیه‌خانه بسیار مناسب‌تر بوده و البته نیازمند توجه و قانون‌گذاری حاکمیتی است.

وی بیان کرد: می‌توان با اختصاص اعتبار لازم تجهیزات و زیرساخت‌های تصفیه‌خانه را تأمین کرد و با انتقال آن به بخش‌هایی از منطقه آب مورد نیاز در بخش کشاورزی، کشت محصولات تزئینی مانند پرورش گل رز و گلخانه از این منبع عظیم آب استفاده کرد. در منطقه پایین‌دست تصفیه‌خانه کرمانشاه صنایعی وجود دارد که با حفر چاه اقدام به بهره‌برداری آب برای استفاده در موارد صنعتی کرده که تهدید بزرگی برای منابع آب زیرزمینی به حساب می‌آید، درحالی که استفاده از آب تصفیه‌خانه بسیار مناسب‌تر بوده و البته نیازمند توجه و قانون‌گذاری حاکمیتی است.

جلیلی افزود: مصرف آب شرب در بخش خانگی نیازمند فرهنگ‌سازی است، چراکه در مصارف خانگی در کارهای به‌ظاهر کوچک منزل مانند شستن ظرف‌ها، مسواک زدن، شیرآلات فرسوده و کارواش‌های خانگی هدررفت بالایی برای آب شرب دارد که می‌توان با جداسازی آب شرب و آب مورد نیاز شست‌وشو با جمع‌آوری آب باران، در این حوزه نیز صرفه‌جویی کرد که البته نیازمند فرهنگ‌سازی است.

   مدیریت رواناب‌ها کمکی بر مدیریت منابع آبی

کارشناس ارشد آبخیزداری در استان کرمانشاه نیز اظهار کرد: مدیریت امر مهمی در راستای جبران کم‌آبی است و با مدیریت درست، راهکارهای درست نیز به نتیجه می‌رسد، مدیریت رواناب‌ها و آبخیزداری شهری با هماهنگی منابع طبیعی و شهرداری برای مصارف غیر شرب و آبیاری درختان و فضای سبز می‌تواند بسیار نتیجه‌بخش باشد. در کرمانشاه سطوح عایق زیادی به سبب وسعت این شهرستان وجود دارد، می‌توان از آن‌ها به‌عنوان سطح آب‌گیر استفاده کرد؛ برای مثال دانشگاه رازی، دانشگاه علوم پزشکی و ورزشگاه‌ها ازجمله سطوح آبگیری هستند که می‌توان با احداث سازه‌هایی، آب باران را جمع‌آوری کرده و برای قسمت‌های غیر شرب به مصرف رساند.

   تلفیق صنعت و کشاورزی سنتی راهکار مدیریت مصرف 90 درصدی آب در حوزه کشاورزی

کاوه جراره با اشاره به صنایع با مصرف بالای آب، افزود: صنایع آب‌بر مانند پتروشیمی، نیروگاه بخار، ذوب آهن و صنایع دیگری که عمدتاً در شهرستان اسلام‌آباد غرب قرار دارند، عوامل مهمی در استفاده از منابع آبی هستند که با استفاده از سامانه‌های جمع‌آوری آب باران، می‌توان بدون استفاده از آب شرب، نیاز صنعت را برآورده کرد.

این کارشناس حوزه آبخیزداری تصریح کرد: استان کرمانشاه در کشور به‌عنوان قطب کشاورزی شناخته می‌شود و از طرفی حوزه کشاورزی بیش از 90 درصد مصرف آب را به خود اختصاص می‌دهد که با تلفیق صنعت و کشاورزی سنتی، می‌توان از میزان هدررفت آب در این حوزه کم کرد؛ همچنین کشت محصولات متناسب با زمین و عدم کشت صیفی‌جات و محصولاتی که آب مجازی دارند، تا حد بسیاری استفاده از منابع آبی را کاهش می‌دهد.