تحریم‌پذیری کمتر تجارت گاز ‌‌نسبت به نفت

چرا گاز باید مبنای تجارت انرژی کشور شود؟

روز جمعه 23 اردیبهشت‌ماه بود که محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس شورای اسلامی، در مراسم افتتاحیه بیست و ششمین نمایشگاه بین‌المللی نفت، گاز، پالایش و پتروشیمی در محل نمایشگاه‌های بین‌المللی تهران حضور یافت.

در این بازدید رئیس مجلس شورای اسلامی‌با بیان اینکه برای دور زدن تحریم، ثبات درآمد، افزایش ارزش افزوده و غیره باید جهت‌گیری را اصلاح کرده و گاز را مبنای صادرات قرار دهیم، اظهار کرد: گاز با ثبات‌تر و ارزش افزوده آن کمتر از حوزه نفت در فناوری است از این رو ما که قصد استقلال داریم، باید بدانیم توجه به حوزه گاز، آسیب‌پذیری‌های سیاسی و امنیتی را کاهش می‌دهد و اگر قصد داریم تحت فشار‌هایی از جنس تحریم نباشیم باید به این موضوع توجه کنیم.

رئیس قوه مقننه با یادآوری این مطلب که تاکنون نفت ایران دو بار تحریم شده است، اما با این حال لوله‌های گاز به ترکیه و عراق رفت، عنوان کرد: در حقیقت تولید، سهم، ترانزیت، قیمت و بازار جهانی نفت در سلطه استکبار و قدرت‌های بزرگ است که به ما فشار می‌آورند.

بنابر این گزارش با توجه به اهمیت موضوع این راهبردی مورد تاکید رئیس مجلس، خبرنگاران تلاش کرد در حاشیه بیست و ششمین نمایشگاه بین‌المللی نفت، گاز، پالایش و پتروشیمی با امین نوربخش کارشناس‌حوزه انرژی در این باره‌ گفت‌‌و‌گو کند.

  قدرت مانور ایران در برابر تحریم در بازار گاز راحت‌تر است

نوربخش در این مصاحبه با اشاره به تفاوت ماهوی بازار گاز و بازار نفت گفت: بازار گاز برخلاف بازار نفت، بازاری منطقه‌ای است، در دیگر بازارها عمدتاً عرضه‌کنندگان و تقاضاکنندگان زیاد هستند و امکان تبادل به‌صورت آزاد و بدون محدودیت است اما بازار گاز این شرایط را ندارد.

این کارشناس‌ انرژی اظهار کرد: مصرف گاز عمدتاً در کشور تولیدکننده اتفاق می‌افتد و در گام دوم به کشورهای همسایه با خط لوله و در گام سوم به تجارت به‌صورت ال.ان.جی فکر می‌شود. دو سوم تبادلاتی که در بازار گاز رخ می‌دهد مبتنی بر خط لوله و یک سوم به‌صورت ال.ان.جی است. بنابراین گاز به‌راحتی قابل انتقال به هر جایی نیست.

نوربخش ادامه داد: ویژگی دوم ساختار بازار گاز، مربوط به شکل قراردادهای صادراتی است. قراردادهای گازی عمدتاً بلندمدت و به‌صورت 25 تا 30 ساله هستند. در این شرایط دو طرف کمتر به فکر جایگزینی می‌افتند. این در حالی است که قراردادهای نفتی نهایتا یک ساله هستند و بخش زیادی از نفت به‌صورت اسپات یا تک محموله فروخته می‌شود.

وی تأکید کرد: ویژگی سوم ساختار بازار گاز قیمت‌گذاری منطقه‌ای آن است. نفت در دنیا تقریباً قیمت مشخصی دارد و تفاوت‌ها بین پنج یا 10 درصد است؛ زیرا بازار نفت یکپارچه است و اگر در جایی قیمت کم شود به حدی برای آن تقاضا ایجاد می‌شود که قیمتش افزایش یابد. اما قیمت‌گذاری گاز به‌صورت منطقه‌ای است و بنابراین بعضاً اختلاف قیمت‌ها زیاد هستند.

این کارشناس انرژی افزود: در نتیجه بازار گاز یک بازار منطقه‌ای و با قراردادهای بلندمدت است و تجارت گاز تحریم‌پذیری بسیار کمتری نسبت به نفت دارد چون طرف مقابل به واردات گاز در بلندمدت حساب باز کرده و وابسته شده است که این موضوع برای ما حائز اهمیت است و می‌تواند در معادلات سیاسی کشورمان اثر بگذارد.

  سهم اندک ایران از تجارت گاز دنیا

نوربخش تأکید کرد: پیش‌بینی مؤسسه بی.پی در سال 2019 نشان می‌دهد مصرف گاز در 2025 از ذغال سنگ پیشی می‌گیرد و در 2040 با مصرف نفت برابر می‌شود و از آن به بعد گاز پرمصرف‌ترین انرژی دنیا خواهد شد. ایران پس از روسیه دارای دومین ذخایر بزرگ گازی است. تقریباً 18 درصد ذخایر متعارف گاز جهان در کشور ما قرار دارد. بنابراین ایران ظرفیت نقش‌آفرینی در این بازار را خواهد داشت.

وی گفت: در سند چشم‌انداز 20 ساله کشور نیز برنامه صنعت نفت برای سال 1404 به گونه‌ای است که ایران باید به سهم هشت درصدی از تجارت گاز دست یابد. این رقم اکنون حدود دو درصد است.

   آورده‌های سیاسی-امنیتی تجارت گاز نسبت به نفت بیشتر است

این کارشناس انرژی گفت: آورده‌های سیاسی-امنیتی تجارت گاز نسبت به نفت بیشتر است. بازار گاز با توجه به ساختاری که دارد، به کشورهای دارنده منابع گازی امکان افزایش قدرت سیاسی را می‌دهد. مثال بارز این امر روسیه است که مبتنی بر ابزار صادرات گاز خود به اروپا، توانست در مقابل غرب بایستد.

نوربخش افزود: بازار نفت بازاری نیست که ما بتوانیم روی آن تکیه کنیم و مبتنی بر آن قدرت سیاسی به دست بیاوریم. در حالی که کماکان مسئولان سطوح اول کشور همچنان نگاهشان به نفت این است که اگر بتوانیم نفت صادر کنیم می‌توانیم در معادلات سیاسی از آن استفاده کنیم. ولی تجربه دوبار تحریم نفت نشان داد نه‌تنها این فرض واقعیت ندارد بلکه ما به‌راحتی تحریم می‌شویم.

وی گفت: فضای ساختار بازار گاز و منطقه‌ای بودن آن، به کشوهای متقاضی اجازه نمی‌دهد هر زمان بخواهد واردات را قطع کند. بنابراین تحریم‌پذیری تجارت گاز نسبت به تجارت نفت کمتر است. تجربه هم ثابت کرده امکان تحریم این بازار در کوتاه‌مدت به‌صورت عقلایی وجود ندارد، چنانکه رئیس مجلس در سخنان خود اشاره کرد که صادرات گاز ایران در دوره اول تحریم به ترکیه و در دوره دوم تحریم به ترکیه و عراق تحریم نشد و عراق همچنان برای خرید گاز از کشورمان از آمریکا معافیت می‌گیرد.

این کارشناس انرژی گفت: در مجموع می‌خواهم بگویم که اعمال تحریم در حوزه صادرات گاز به راحتی نفت نیست در نتیجه ما می‌توانیم با تمرکز و برنامه‌ریزی در بازار گاز از این فرصت استفاده کنیم که البته این کار انجام نشده است. گام نخست برای حضور مؤثر ایران در بازار گاز اجرای پروژه‌های بهینه‌سازی مصرف گاز در کشور و سرمایه گذاری برای توسعه میادین گازی است.