آیت‌الله فقیهی تشریح کرد:

چرا اجر صابران از مؤمنان بیشتر است؟

آیت‌الله محسن فقیهی، استاد سطح خارج حوزه علمیه، 25 اردیبهشت ماه در ادامه سلسله جلسات تفسیر سوره مبارکه بقره به آیه 157 «أُولَئِکَ عَلَیْهِمْ صَلَوَاتٌ مِنْ رَبِّهِمْ وَرَحْمَةٌ وَأُولَئِکَ هُمُ الْمُهْتَدُونَ» اشاره کرد و گفت: این آیه شریفه در ذیل آیاتی است که درباره صابران، کسانی که صبر پیشه کرده‌اند نازل شده است؛ در دو آیه قبل خداوند فرموده است: وَلَنَبْلُوَنَّکُمْ بِشَیْءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَالْجُوعِ وَنَقْصٍ مِنَ الْأَمْوَالِ وَالْأَنْفُسِ وَالثَّمَرَاتِ وَبَشِّرِ الصَّابِرِینَ «155»؛ الَّذِینَ إِذَا أَصَابَتْهُمْ مُصِیبَةٌ قَالُوا إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَیْهِ رَاجِعُونَ -156؛ و قطعاً شما را به چیزی از [قبیل] ترس و گرسنگی و کاهشی در اموال و جانها و محصولات می‌آزماییم و مژده ده شکیبایان را (155).

وی افزود: صابران در قیاس با مؤمنان مقام بالاتری دارند، در قرآن در مورد مؤمنین، مطالبی بیان شده و امتیازاتی برای آنها مانند اینکه وقتی ذکر خدا می‌شود قلب‌های آنها جلا می‌یابد و در آخرت از نعمات مادی و معنوی و حتی رضوان الهی برخوردارند قرار داده شده است ولی تعابیر قرآن در وصف صابران جملات بالاتری است از جمله در آیه 157 که فرموده است: بر ایشان درودها و رحمتی از پروردگارشان [باد] و راه‏یافتگان [هم] خود ایشانند. این صابران کسانی هستند که براساس آیه 155 خوف، جوع، نقص مال و ثمرات و میوه‌ها را تحمل کرده و به خدا توکل دارند و وقتی این مصیبت‌ها به آنان وارد شد می‌گویند انا لله و انا الیه راجعون.

استاد سطح خارج حوزه با اشاره به ویژگی‌های صابرین، اظهار کرد: درود و رحمت خدا شامل چنین کسانی است و آنها هدایت شده هستند. افرادی داریم که انسان‌های خوب و متدینی هستند ولی هنوز در بوته مشکلات و مصائب امتحان سخت نشده‌اند بنابراین اینها در زمره صابرین نیستند و صابرین کسانی هستند که با چنین مشکلاتی مواجه هستند و از بوته آزمون سربلند بیرون آمده‌اند.

تفاوت رحمت عام و خاص

آیت‌الله فقیهی با بیان اینکه رحمت خداوند واسعه است و همه انسان‌ها از آن بهره‌مند هستند، اضافه کرد: قرآن کریم در آیه 156 اعراف فرموده است: وَاکْتُبْ لَنَا فِی هَذِهِ الدُّنْیَا حَسَنَةً وَفِی الْآخِرَةِ إِنَّا هُدْنَا إِلَیْکَ قَالَ عَذَابِی أُصِیبُ بِهِ مَنْ أَشَاءُ وَرَحْمَتِی وَسِعَتْ کُلَّ شَیْءٍ فَسَأَکْتُبُهَا لِلَّذِینَ یَتَّقُونَ وَیُؤْتُونَ الزَّکَاةَ وَالَّذِینَ هُمْ بِآیَاتِنَا یُؤْمِنُونَ. در کنار این رحمت واسعه، رحمت خاص خداوند برای یکسری از افراد خاص است و براساس آیه شریفه مورد بحث این رحمت خاص برای صابران است.

استاد سطح خارج حوزه علمیه بیان کرد: گاهی تعبیر خداوند در قرآن مانند این آیه صَلَوَاتٌ مِنْ رَبِّهِمْ وَرَحْمَةٌ …؛ به کار رفته است یعنی جمع (صلوات) ولی در مورد مؤمنان تعبیر یصلی به کار رفته است؛ صابرین مشمول صلوات خدا هستند ولی مؤمنین مشمول صلاة خدا هستند. یصلی جمله فعلیه و صلوات جمله اسمیه است که دلالت بر ثبات و استمرار دارد برعکس جمله فعلیه که دال بر تدریج است.

وی افزود: در یصلی، آرام آرام صلوات شامل حال مؤمن می‌شود ولی گاهی مسیری را با سرعت طی کرده و به مقصد می‌رسیم و صابران کسانی هستند که مشمول صلوات و رحمت یکباره خدا هستند و به سرعت به مقصد می‌رسند. کسانی که مؤمن و متدین و اهل نماز شب و ندبه و گریه و دعای کمیل و ندبه و … هستند خداوند بر آنان درود می‌فرستد (یصلی) ولی کسانی که اهل صبر هستند یعنی مشکلات را سپری کرده و تحمل می‌کنند اولئک علیهم صلوات؛ ایشان این مسیر را به سرعت طی کرده و درودهای خداوند برای آنان است نه یک درود.

اجر صابران میدان مبارزه با دشمن و مشکلات

وی با بیان اینکه افراد مؤمن، مراتب مختلفی دارند، اظهار کرد: انسانی که امکانات مالی خوبی برای او فراهم است و زمینه جهاد هم برای او فراهم نشده و در فقر و فلاکت زندگی نکرده است خواندن نماز و گرفتن روزه وظیفه و خوب است ولی مجاهده نیست و صبر زیادی نیاز ندارد ولی کسی که در میدان مبارزه با دشمن است، جان و مالش در معرض خطر و در کوران فقر است هنر دارد که اهل نماز و نماز شب و روزه واجب و مستحبی و غیر آن باشد، کسانی که وقتی با مشکلات روبرو می‌شوند فحش و ناسزا نمی‌گویند، دشنام نمی‌دهند و خدا را زیر سوال نمی‌برند، به نظام و انقلاب توهین نمی‌کنند بلکه در هر موقعیتی شکر الهی را به جا می‌آورند.

وی افزود: اگر کسی چنین امتحاناتی را پشت سر گذاشت خدا به او بشارت می‌دهد و این بشارت همان رحمت و مغفرت و رحمت و هدایت الهی است. صلوات و صبر باعث آرامش انسان است و به او آرامش و نورانیت می‌دهد و تا مشکلی ایجاد شد اعصاب او بهم نمی‌ریزد و با زن و فرزند دعوا درست نمی‌کنند، قناعت کرده و تحمل می‌کنند. افرادی که آرامش فکری، روحی و عصبی دارند رحمت خدا شامل حال آنان شده و درود خدا برای آنان است.

مفهوم صلوات الهی

آیت‌الله فقیهی بیان کرد: نکته دیگر؛ آیا برای تک تک صابرین، صلوات خداوند فرستاده می‌شود یا درودهای فراوان برای یک فرد صابر است؟ سیاق آیه به گونه‌ای است که نشان می‌دهد درودهای فراوان برای همه افراد است کما اینکه در زندگی دنیوی هم معلم به شاگرد خوب خود چندین تشویق و درود نثار می‌کند. خداوند برای هر امتحانی که انسان پس می‌دهد تشویق کرده و رحمت خاصه خودش را نازل می‌کند.

استاد سطح خارج حوزه علمیه با بیان اینکه آیا صلوات خداوند هم مانند صلوات ما با زبان است یا با فعل محقق می‌شود، تصریح کرد: در روایت بیان شده که امیرالمؤمنین (ع) فرمودند: یَقُولُ لِمَنْ أَرَادَ کَوْنَهُ کُنْ فَیَکُونُ، لَا بِصَوْتٍ یَقْرَعُ وَ لَا بِنِدَاءٍ یُسْمَعُ، وَ إِنَّمَا کَلَامُهُ سُبْحَانَهُ فِعْلٌ مِنْهُ. امام (ع) فرمودند که قول خداوند محبت و لطف و عنایتی است که انجام می‌دهد و شامل حال مؤمنان و صابران است؛ یعنی درود خدا فعل او هست. اینطور نیست که کلام خداوند صرفاً ذکری باشد که شنیده شود بلکه عنایت و محبت خدا را به دنبال دارد کما اینکه در آیه مورد بحث سخن از رحمت و هدایت به میان آمد.

وی تاکید کرد: پس درست است که رحمت خداوند شامل حال مؤمنان می‌شود و آنها هم در آخرت مقام دارند ولی مقام و جایگاه صابرین متفاوت است زیرا صابرین در میدان مبارزه با مشکلات و جهاد در راه خدا وارد شده‌اند یا مشکلات جسمی و مالی و … دارند و آن را تحمل کرده و نق نمی‌زنند و بد و بیراه نمی‌گویند.