طراح شهری‌ هشدار داد:

تشریفاتی شدن نظارت بر سازه‌های شهری

فروریختن ساختمان‌ها ره‌آورد سبک‌سازی سازه به میل کارفرما

نگار خرداد با خبرهای تلخ و تأسف‌بار گره خورده، با مرگ و آلودگی هوا و چندین و چند مسئله خرد و کلان دیگر و از میان تمامی این اخبار ناگوار، فروریختن ساختمان متروپل بیش از همه داغدار و سوگوارمان کرده است، اوضاع اصلاً خوب نیست و دراین‌بین چه درس‌هایی که از پلاسکو نیاموختیم.

به عبارت بهتر بازهم بی‌توجهی به دستورالعمل، استانداردها و موضوع نظارت‌های صوری و احداث ساختمان‌های ناایمن، بار دیگر به سوژه داغی در رسانه‌ها تبدیل شد، این سوژه تکراری و دردآور محدود به ساختمان‌های قدیمی و یا احداث بناهایی با صرف هزینه‌های ناچیز نمی‌شود. در شهرهای بزرگ ساختمان‌های نوساز و مجلل وجود دارند که موازین ایمنی در طراحی و ساخت آن‌ها رعایت نشده است. «متروپل» ساختمان قدیمی نبود که فرسودگی، عامل فروریختن آن باشد؛ تصاویر و ویدئوهایی در فضای مجازی منتشر شده که نشان می‌دهد ریزش این مجتمع تجاری در حال ساخت به علت عدم رعایت اصول کیفی و پایداری بنا قابل پیش‌بینی بوده است.

به دیگر سخن یقیناً بی‌شک زخم «متروپل» بر تنِ شهر می‌ماند تا نشانِ شتاب‌زدگی و هل دادن شهر به‌سوی بی‌قانونی باشد حال آنکه برای تاریکی ایجاد شده که برآیند بی‌قانونی است نیاز به‌مرور آن سیاهه خجالت‌آور داریم که چگونه کالایی‌شدنِ مناسبات و قواعد اجتماعی، بر کالبدِ شهر اثر می‌گذارد؛ چگونه سوداگری روحِ قانون و جانِ ضابطه‌ها را می‌گیرد؛ چگونه ناکارآمدیِ استانداردها و عدم ضمانت اجرایی مانند موریانه، شهر و ساختمان‌هایش را می‌خورد؛ چگونه تجهیز نکردن و آماده نبودنِ زیرساخت‌ها اساس نگهداری و بهره‌برداری را بهم می‌ریزد و چگونه زیاده‌خواهی بر بناها و کالبد سازه‌های موجود فشار می‌آورد؛ چگونه عدم نظارت مداوم از درون شهر و پایداری اقتصادی آن را می‌پکاند.

بر این اساس با توجه به اهمیت موضوع در عرصه پایدار سازه‌ها و تأثیر آن بر اساس اقتصاد شهری برآن شدیم تا گفت‌وگویی را با دانشیار طراحی شهری و عضو هیئت‌علمی دانشگاه بوعلی سینا همدان گفت‌وگویی را ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:

حسن سجادزاده با بیان اینکه ناپایداری سازه‌ها در شهر امروزه به یکی از دغدغه‌های اصلی حوزه شهرسازی بدل شده که نمونه اخیر حادثه دل‌خراش متروپل در آبادان ضرورت توجه به این مهم را دوچندان می‌کند گفت: فرایند مباحث سازه‌ای یک مسئله مهم در شهرها است که باید مورد توجه قرار گیرد.

وی با اشاره به اینکه موضوع نظارت بر سازه امروز به یک امر تشریفاتی بدل گشته گفت: متأسفانه فرایند طی‌شده برای اینکه یک سازه به‌اصطلاح محاسبه، انتخاب و سپس جانمایی ‌شود، ناقص است زیرا این فرایند به‌ویژه در سال‌های اخیر یک چرخه معیوب را طی می‌کند که آن‌هم به دلیل حضور دلالان و سوداگران در امر نظام‌مهندسی و دخالت آن‌ها به‌صورت مستقیم در این عرصه است.

عضو هیئت‌علمی دانشگاه بوعلی سینا همدان عنوان کرد: بارها شاهد آن بوده‌ایم که در عرصه نظام‌مهندسی متأسفانه با وجود مشخص بودن تعرفه‌ها، هرکس یک قیمت ارزان‌تر و کمتری را پیشنهاد بدهد وی را به‌عنوان محاسب انتخاب می‌کنند که اگر این سازه در آینده همچون متروپل در آبادان تخریب شود به سراغش خواهند رفت و در غیر این صورت کسی پیگیر نخواهد شد و تبعات آن سال‌ها بعد گریبان شهر را خواهد گرفت.

سجادزاده در ادامه تشریح کرد: می‌توان گفت هر روز بر مشکلات عدیده این مسئله افزوده می‌شود، این موضوع به معنای انکار زحمات مهندسان و نظام‌مهندسی ساختمان نیست اما باید گفت امروزه به دلیل عدم شفافیت ارجاع کارهای نظام‌مهندسی‌ و به یک شکلی بندبازی‌های خاصی که در این حوزه وجود دارد، متأسفانه کنترل و نظارت خاصی بر اغلب سازه‌ها در بخش‌های مختلف وجود ندارد.

وی با اشاره به اینکه موضوع نظارت بر سازه امروز به یک امر تشریفاتی بدل شده تشریح کرد: چون بنده عضو سازمان نظام‌مهندسی هستم و در عرصه نظارت معماری فعالیت دارم می‌توانم بگویم این موضوع از چند جهت حائز اهمیت است.

وی با اشاره به تجربه خود در عرصه کم‌اهمیت شمردن نظارت از سوی متولیان امر گفت: بارها شده که ما در مورد یک سازه گزارش‌های خلاف را مستقیماً به شهرداری و درعین‌حال سازمان نظام‌مهندسی ارجاع دادیم اما متأسفانه مسئله بدون کوچک‌ترین پیگیری از سوی شهرداری کنار گذاشته شد.

این طراح شهری با بیان اینکه دو ارگان تأثیرگذار در این فرایند نخست سازمان نظام‌مهندسی و دیگری شهرداری است اذعان کرد: متأسفانه همانطور که عنوان شد امروز شهرداری به گزارش‌های تخلف در سازه‌های اعلام‌شده از سوی ناظران اهمیتی نمی‌دهد و از سوی دیگر علاوه بر اینکه تعرفه‌های نظارت با توجه به خدمات ارائه‌شده واقع‌بینانه نیست و حتی این تعرفه ناقص است به‌درستی پرداخت نمی‌شود.

سجادزاده با بیان اینکه همین مسئله باعث شده مهندسان ناظر دغدغه مالی داشته و به‌دنبال گرفتن کار بیشتر و پر کردن سهمیه خود باشند تا اینکه بخواهند کاری را منطبق با اصول و قاعده انجام دهند خاطرنشان کرد: در واقع به دلیل گران تمام شدن قیمت ساختمان به‌دنبال آن هستیم که از خدمات نظام‌مهندسی بکاهیم و با تخفیف گرفتن مهندسان و درعین‌حال سرهم‌بندی، هزینه ساختمان را کاهش دهیم حال آنکه این مهم یقیناً تأثیر چندانی بر کاهش هزینه‌ها نخواهد داشت زیرا قیمت بالای مصالح و تجهیزات و غیره نقش تعیین‌کننده‌تری در قیمت ساختمان دارند.

وی مطرح کرد: در بحث مقاوم‌سازی بنده شخصاً شاهد بودم که در چندین پروژه چطور مهندسان برای جلب نظر کارفرما شروع به سبک‌سازی سازه می‌کردند، این امر به‌ویژه در ساختمان‌های انبوه تأثیر خود را قطعاً خواهد گذاشت.

این طراح شهری گفت: به عباراتی به نظر من متولیان امر سازه و ساختمان در کشور ما سوداگران و دلالانی هستند که تنها پول دارند نه تخصص و علم، که بر کار آن‌ها نظارتی هم از سوی دولت به‌درستی انجام نمی‌پذیرد.

سجادزاده با اشاره به اینکه اگر ساخت‌وساز به دست متولیان امر، متخصصان و افرادی که واقعاً در این رشته تحصیل‌ کرده و خبره این کار هستند انجام شود یقیناً شرایط متفاوتی را در عرصه پایداری شهر می‌توان تصور کرد افزود: در حال حاضر در کشور ما هرکس سرمایه دارد بلافاصله آن سرمایه را در عرصه ساخت‌وساز به کار می‌گیرد حال آنکه اغلب این افراد کوچک‌ترین علمی را در این ارتباط ندارند و سعی می‌کنند با خرید ارزان تعرفه‌های نظام‌مهندسی و خرید ارزان مصالح و درعین‌حال کم‌وکاست کردن از محاسبات سازه‌ها، بیشترین سود را نصیب خود کند که این مهم در ناپایداری سازه‌های شهری با اتفاقاتی ناگواری که می‌افتد قابل مشاهده است.

وی با اشاره به اینکه شرایط در این فرایند نظارتی و سرمایه‌گذاری در حوزه ساخت‌وساز، این بیم را ایجاد کرده که در این ساخت‌وسازهای جدید در صورت بروز زلزله‌های قوی و نشست‌های زمین که امروز در نقاط مختلف شاهد آن هستیم این‌گونه اتفاقات ناگوار افزایش پیدا کند تشریح کرد: حتی متأسفانه در موضوعاتی همچون کنترل خاک نیز شاهدیم که مهندسان ناظر و به‌تبع آن سازمان نظام‌مهندسی، از بحث لزوم پایداری عدول می‌کند.

وی در پاسخ به این سؤال که در حال حاضر وضعیت پایداری سازه‌های شهر همدان را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ ابراز کرد: گرچه وضعیت همدان در این موضوع نسبت به شهرهای دیگر بهتر است اما بدان معنا نیست که چنین مواردی (ناپایداری سازه‌ای در ساخت‌وسازی‌های جدید) وجود ندارد، بنده یک نمونه را از نزدیک شاهد بوده و از آن بازدید کردم و حتی هشدارهای لازم را نیز به مالک ساختمان دادم که به‌محض افتتاح این ساختمان چند طبقه؛ (نرسیده به چهارراه میدان بار؛ پل شهید قهاری، فرعی ورودی به داخل شهر که دارای کاربری تالار است) یقیناً طبقات بالا فرو خواهد ریخت و فاجعه‌ای چند 100 نفری آفریده خواهد شد.

این استاد دانشگاه افزود: حتی بنده بنا به دغدغه‌ای که داشتم فرایند سازه‌ای آن را بررسی کردم که متأسفانه متوجه شدم مالک به خاطر اینکه از قید و بند ضوابط نظام‌مهندسی خارج شده و هزینه کمتری بپردازد به‌صورت مجزا خود نسبت به اخذ ناظر و پیمانکار اقدام کرده است.

سجادزاده ادامه داد: بنده مطمئنم اگر در شهر گشتی بزنیم چندین مورد ازاین‌گونه سازه را شاهد خواهیم بود که یقیناً فرو ریختن شاید نه امروز اما در آینده‌ای نه‌چندان دور برایشان خواهد افتاد.

وی با بیان اینکه راهکار پیش رو برای تصحیح این فرایند معیوب نیازمند مسئولیت‌پذیری سازمان نظام‌مهندسی است، ابراز کرد: یکی از مهم‌ترین مسئله دراین‌بین توجه به این موضوع است که خدمات ارائه‌شده برای امر نظارت با نرخ تعیین‌شده باید تطابق داشته باشد.

وی افزود: حذف دلالان و در عین حال سوداگران در انتخاب مهندس ناظر و در عین حال موضوعات محاسباتی سازه نیز جزء دیگری از راهکارهای پیش رو عنوان‌شده در بالاست.

مع الوصف حوادث فروریختن چند ساختمان بلندمرتبه در سال‌های اخیر از جمله حادثه پلاسکو در تهران و متروپل در آبادان لزوم توجه و نظارت مسئولان و سازمان‌های ذی‌ربط را به رعایت اصول فنی و ایمنی در تمامی مراحل ساخت و سازو درعین حال بارزسی‌ها مداوم بر ساختمانهای قدیمی را بیش از پیش ضروری ساخته است.

به طوریکه اخیرا نیز وزیر کشور در بخشنامه ای خطاب به استانداران سراسر کشور، بر لزوم رعایت مقررات ملی ساختمان، ضوابط شهرسازی، ایمنی و اصول فنی و کنترل ساخت و سازها تاکید کرد و از آنها خواست با استفاده از ظرفیت‌های قانونی، ضمن برخورد با تخلفات ساختمانی، از بهره برداری ساختمان‌های ناایمن جلوگیری کنندو با استفاده از تمامی ظرفیت‌های موجود از جمله سازمان‌های نظام مهندسی، شهرداری ها، دهیاری ها، بخشداری ها، اتحادیه‌های صنفی، ادارات کل تعاون، کار و رفاه اجتماعی، دادگستری و سایر دستگاه‌های ذی‌ربط" نسبت به پیشگیری از حوادث مشابه اقدام کنند.

اما مسئله اینجاست در شهر همچون همدان ساختمانهای قدیمی و حتی مراکز پر ترددی پاساژ قائم در مرکزی ترین نقطه شهر، پاساژ ایران در پیاده‌راه بوعلی و پاساژ جدید الاحداث زاگرس را درایم که بدیهی ترین ضرورت‌ها حوزه سازه‌ای را رعایت نکرده اند به طوریکه در حال حاضر هریک این ساختمانها به مانند بمب ساعتی هر آن ممکن است فاجعه ای عظیم را در شهر ایجاد کند ازتنگنا معبر و پر تردد بودن گرفته تا نداشتن پارکینگ و حتی اتاق برق در برخی از این ساختمان و نداشتن راه دسترسی استاندارد بنابراین انتظار می‌رود علاوه بر عمل به هشدار داده شده از وزیر کشور در باره ساختمان درحال احداث نسبت به ساختمانهای قدیمی‌تر که درآن با تخلف فاحش روبروهستیم نیز دستگاه‌ها ذی‌مدخل ورود کرده و در نهایت با شناسایی این نقاط از دستگاه قضا به عنوان مدعی العموم درخواست برخورد جدی کنند تا اقدام دستگاه قضا همچون حادثه متروپل به نوش دارو پس از مرگ سهراب بدل نشود.