سمندر کردستانی، دوزیست در حال انقراض

برای نخستین‌بار دکتر کنستانتین میخائیلویچ دریوگین زیست شناس روسی در سفرش به در منطقه سورکو بانه سمندر آبی کردستان را شناسایی کرد.

این گونه دوزیست در چشمه‌ساران و جویبارهای مناطق کوهستانی ایران، ترکیه و عراق زیست می‌کند و جمعیت آن در ایران در استان‌های کردستان، کرمانشاه و آذربایجان غربی پراکنده است این گونه جانوری سرچشمه‌ها، جویبارهای کوهستانی، برکه‌ها و حوضچه‌های انسان ساخت با آب جاری را برای زیستن انتخاب می‌کند.

سمندر آبی کردستانی در کنترل بیولوژیکی آفات و حشرات و در زنجیره غذایی جانوارانی مانند خزندگان، پستانداران و پرندگان نقش مهمی دارد. اندازه این دوزیست 71 میلیمتر است و پوستی سیاه با خال‌های زرد و زیر شکمشان یک خط نارنجی دارد و دست‌های آنها چهار انگشت و پاها پنج انگشت دارد که بیشتر در زیستگاه‌های آبی بانه و مریوان یافت می‌شود.

وجود این دوزیست نشان از سالم بودن آب دارد و از آن به‌عنوان یک شاخص کیفی آب هم می‌توان استفاده کرد این گونه امروز در معرض خطر انقراض قرار دارد اما با اقدامات انجام شده توسط اداره محیط زیست تلاش می‌شود از خطر انقراض آن تا حدودی جلوگیری شود.

به همراه اکیپ اداره محیط زیست شهرستان بانه به یکی از زیستگاه‌های سمندر آبی «بوکی کانی» در روستای سونج علیا در بخش مرکزی رفتیم گرچه یافتن این گونه دوزیست بسیار سخت بود اما شانس با ما یار بود و در این زیستگاه قدیمی چندین سمندر آبی خالدار از مخفیگاه‌های خود بیرون آمده بودند و در برکه‌ها شنا می‌کردند.

به گفته یکی از کارشناسان محیط زیست بانه که در این پایش حضور داشت، برداشت غیرکارشناسانی آب چشمه‌ها، نداشتن اطلاعات کافی جوامع محلی و آلودگی آب‌ها مهمترین عامل ایجاد خطر انقراض این گونه سمندر آبی کمیاب است.

علی سلیمی گفت: در این طرح سمندرها را علامت‌گذاری می‌کنند تا در سرشماری بعدی ماندگاری و حضور این گونه در آن زیستگاه رصد شود.

وی اضافه کرد: بعد از گذشت 14 روز، این سرشماری دوباره در زیستگاه سمندر کردستانی در این مناطق تکرار می‌شود تا آمار تقریبی فراوانی جمعیت این گونه در این زیستگاه‌ها مشخص شود.

وی با اشاره به اهمیت سرشماری این نوع دوزیست در طبیعت ادامه داد: در این پایش، جویبارهای منطقه مورد بررسی می‌گیرد و بعد از جمع‌آوری آمار، برنامه‌ریزی‌های لازم برای حفاظت از سمندرها توسط سازمان مرکزی و اداره نظارت بر حیات وحش استان انجام می‌شود.

**آموزش و فرهنگ‌سازی برای حفاظت سمندر آبی

رئیس اداره محیط زیست بانه با اشاره به اقدامات انجام‌شده برای حفاظت از سمندر کوهستانی گفت: برای حفاظت از این گونه دوزیست اقدامات آموزشی و فرهنگ‌سازی انجام شده و زیستگاه‌های این دوزیست که چشمه‌ها و جویبارهای کوهستانی است پاکسازی و بهسازی شده است.

رحمان رحیم‌پور افزود: در گذشته مردم بر این باور بودند سمندر آبی کوزه‌های آب و دوغ را که مردم در چشمه می‌گذاشتند تا سرد شود از طریق نیش سوراخ می‌کنند به همین بهانه آن‌ها را می‌کشتند.

وی با بیان اینکه این گونه از سمندرها هیچگونه خطری برای انسان ندارد اظهار کرد: مهم‌ترین دلایل خطر انقراض سمندر آبی بانه تخریب زیستگاه‌ها، انتقال آب‌ها از بالا دست کوه‌ها به پایین دست برای استفاده در فعالیت‌های کشاورزی، آلودگی آبی و خشک‌سالی است.

رئیس اداره محیط زیست بانه اضافه کرد: «ناز خاتون» یا «بوکی کانی» در زیستگاه‌های کوهستانی که آب تمیز و بدون هیچگونه آلودگی دارد، زندگی می‌کند.

رحیم‌پور با بیان اینکه این دوزیست ظرافت خاصی دارد گفت: سمندر آبی از رنگ‌های زرد، سیاه و نارنجی تشکیل شده و جثه بسیار کوچکی دارد.

وی ادامه داد: سمندر آبی با توجه به ویژگی هایش در میان مردم جایگاه ویژه‌ای دارد و در شهرستان بانه در رشته کوه سور کیو، گرماو، نیروان، سه ربرد، کانی برد، ساوان، گردنه خان، سونج و بنی خوی شناسایی شده است.

وی اظهار کرد: این گونه دوزیست از جانداران و مواد ریز آب تغذیه می‌کند و در آبی که این سمندر زندگی می‌کند هیچگونه آلودگی وجود ندارد و خطری هم برای انسان ندارد.

رئیس اداره محیط زیست بانه افزود: این گونه غیر از زیستگاه خود در هیچ زیستگاه دیگری نمی‌تواند زندگی کند با تغییر زیستگاه تلف می‌شود بنابراین باید به شرایط زیستگاهش توجه شود و از تغییر و دستکاری آن خودداری کرد.

به گزارش ایرنا، سمندر از راسته دوزیستان دُمدار و خانواده سالاماندریده (سمندرها) بوده که در فهرست سرخ اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت (IUCN) در دسته به‌شدت در معرض خطر انقراض طبقه‌بندی شده و زیستگاه آن چشمه‌سارها، جویبارها و آب‌های روان و زلال است.

تاکنون، هفت گونه سمندر به نام‌های سمندر غارزی، سمندر کوهستانی لرستانی (امپراطور)، سمندر کوهستانی کردستانی (خال زرد)، سمندر کوهستانی آذربایجانی، سمندر آتشین، سمندر تاج‌دار جنوبی و سمندر جویباری ایرانی در کشورمان شناسایی و نام‌گذاری شده است.