کشت فراسرزمینی اقدام جدی دولت سیزدهم برای تأمین امنیت غذایی کشور

تأمین امنیت غذایی، یکی از مهم‌ترین مسائل مهم در دنیا به شمار می‌رود که برابر با امنیت ملی کشورهاست و بدون شک با افزایش جمعیت کشور و خشک‌سالی‌های پی در پی و محدودیت جدی در منابع آبی و خاکی به طور حتم باید برای آن چاره‌ای اندیشید.

با وجود اینکه کشور ما دارای خاک حاصلخیزی خاص در برخی مناطق کشور است اما با اقداماتی ازجمله عدم تناوب کشت به فرسایش سریع این خاک ارزشمند کمک شایانی شده است؛ از همین رو کارشناسان عمدتاً روش‌های زیادی را برای تامین امنیت غذایی پیشنهاد می‌دهند که یکی از آنها توسعه کشت فراسرزمینی است.

برخی کشورها که از منابع آب کافی یا خاک مناسب برای کشاورزی برخوردار نیستند، در اراضی حاصلخیز کشورهای برخوردار از زمین مناسب و آب کافی سرمایه‌گذاری می‌کنند تا محصولات اساسی مورد نیازشان را تأمین کنند. در اصل کشت فرا سرزمینی یعنی بهره‌برداری از منابع، عوامل، ظرفیت‌ها و امکانات سایر کشورها برای تولید محصولات کشاورزی موردنیاز در راستای حفظ منابع تولید و ارتقای امنیت غذایی کشور است.

  کشت فراسرزمینی میانبری برای توسعه کشاورزی

چند سالی است که بحث کشت فراسرزمینی در کشور ما مطرح شده و حالا با توجه به وقوع خشک‌سالی در بسیاری از استان‌ها، محدودیت شدید منابع آبی و تأثیر آن بر وضعیت معیشتی مردم بیش از هر زمانی نمایان شده است.

از دیرباز یکی از آرزوها خودکفایی کشور در تولید محصولات راهبردی کشاورزی مثل گندم، دانه‌های روغنی، نهاده‌های دامی بوده است، اتفاقی که نیازمند منابع آبی در استان‌های مختلف است اما به دلیل خشک‌سالی‌های پی در پی این سال‌ها و کمبود منابع آبی در بسیاری از استان‌ها مدت زمانی است که محقق نشده و همین موضوع باعث شده از طرحی به نام کشت فرا سرزمینی یاد شود.

از آن جایی که بیش از 18 میلیون هکتار از اراضی کشور زیر کشت محصولات کشاورزی قرار داد و حدود 85 درصد از آب شیرین کشور در حوزه کشاورزی مصرف می‌شود، کشت فراسرزمینی می‌تواند میانبری برای توسعه کشاورزی باشد و هم باعث احیای منابع آبی کشور شود.

قدمت کشت فراسرزمینی در دنیا به 25 سال قبل یعنی سال 1997 میلادی بازمی‌گردد در کشور ما هم از سال 95 فعالیت‌هایی برای کشت فرا سرزمینی از طریق وزارت جهاد کشاورزی شکل گرفت و مقرر شد افرادی با معرفی وزارت کشاورزی و تحت عنوان شرکت «جهاد سبز» معرفی شوند، اما این مسئله محقق نشد.

آمریکا با کشت در کشورهایی که نیروی کار ارزان‌تری داشتند، سعی در کمتر شدن قیمت تمام شده محصولات کشاورزی را داشت و حالا یکی از کشورهایی است که بیشترین میزان کشت فرا سرزمینی را دارد.

براساس گزارش‌های بین‌المللی اکنون بزرگ‌ترین پروژه کشت فراسرزمینی برنج در اختیار چین قرار دارد که در موزامبیک آفریقا در حال اجراست. هند هم چند سالی است که برای مشکل کمبود تولید غلات در کشورش رو به کشت فراسرزمینی آورده و تولید محصولات زراعی و باغی را در چند سال گذشته در استرالیا شروع کرده است که با توجه به سود این کار در چند سال اخیر کشاورزان هندی اقدام به خرید زمین‌های کشاورزی در استرالیا کرده‌اند.

البته در این بین نباید از کشور امارات هم غافل بود، چون این کشور تقریباً 10 سال است که اقدام به سرمایه‌گذاری در صنعت کشاورزی سودان کرده و تاکنون توانسته است تقریباً 280 هزار هکتار از اراضی اطراف خارطوم را به زیر کشت ببرد. همچنین با امضای تفاهم‌نامه‌ای با وزارت کشاورزی پاکستان تاکنون توانسته 325 هزار هکتار از اراضی پاکستان را به زیر کشت برنج و گندم ببرد، امارات در سال‌های اخیر با افزایش کشت فرا سرزمینی قصد دارد به تولیدکننده اول محصولات کشاورزی در میان کشورهای حوزه خلیج فارس برسد.

البته طی سالیان گذشته برخی ایرانیان در کشورهای گرجستان، اوکراین، تاجیکستان و کشورهای آفریقایی فعالیت‌هایی از جمله کشت غلات، ایجاد گلخانه‌های سبزی و صیفی با سرمایه‌گذاری‌های شخصی و بدون استفاده از تسهیلات و منابع ارزی کشور یا ثبت شرکت در کشورهای هدف را شروع کرده‌اند اما فراگیر نبوده است.

  پیشنهاد کشت فراسرزمینی ایران در 100 هزار هکتار از اراضی روسیه

چندی پیش روسیه پیشنهاد در اختیار قراردادن 100 هزار هکتار زمین به ایران برای کشت فراسرزمینی را داد؛ به طوری که اوایل خردادماه امسال یک هیئت تجاری روسی در سفری که به ایران داشت، پیشنهاد کرد که ایران بیش از 100 هزار هکتار زمین کشاورزی در روسیه را در اختیار بگیرد و «کشاورزی فراسرزمینی» انجام دهد. این پیشنهاد که در نوع خود کم‌سابقه است و به دلیل شرایط تحریمی که ایران و روسیه در آن قرار دارند، شاید از همیشه قابل اجراتر باشد.

با این حال بر اساس آمارها، در سال زراعی 1399 تا 1400، سطح زیر کشت محصولات زراعی در ایران حدود 12 میلیون هکتار گزارش شده است. در واقع، پیشنهاد تخصیص 100 هزار هکتار زمین زراعی به ایران در روسیه، معادل حدود 0.8 درصد (کمتر از یک درصد) از تمام سطح زیر کشت در ایران خواهد بود که مقدار بسیار ناچیزی نسبت به سطح زیر کشت در کشورمان است.

البته پیش از این علی رضوانی‌زاده، رئیس هیئت مدیره انجمن کشت فراسرزمینی به ایرنا گفته بود: برای این که بتوانیم امنیت غذایی برای کشور تأمین کنیم و نیازهای وارداتی خود را به حداقل برسانیم باید هدف‌گذاری کشت در هفت میلیون هکتار را ترسیم و عملیاتی کنیم، اما اکنون فقط توانستیم کمتر از 11 درصد است.

  پیشنهاد پنج هزار هکتار زمین برای کشت فراسرزمینی ایران در غنا

با این حال کشورهای دیگری ازجمله ارمنستان و غنا هم پیشنهادهایی برای کشت در آن کشور داشته‌اند که می‌تواند به افزایش کشت فرا سرزمینی کشورمان کمک کند.

به طوری که چندی پیش در سفر هیئتی از غنا به ایران برای حضور در هفتمین اجلاس کمیسیون مشترک همکاری‌های اقتصادی، کشت فراسرزمینی پنج هزار هکتار نهاده دامی ایران در کشور غنا پیشنهاد داده شد.

  مزایای کشت فرا سرزمینی

بنا به گفته کارشناسان، اولین و مهم‌ترین مزیت کشت فرا سرزمینی جلوگیری از هدررفت آب است، با توجه به شدت بحران آب در کشور باید در جهت بهره‌وری کشاورزی موجود و استفاده از روش‌های آبیاری و کاشت، داشت و برداشت نوین و کاشت محصولات آب بر در سایر کشورها و ایجاد کشت فرا سرزمینی گام برداشت.

مزیت دوم این طرح افزایش تولید محصولات کشاورزی و ایجاد آرامش از تأمین امنیت غذایی است، طبق آمار اعلامی وزارت جهاد کشاورزی، اکنون 90 درصد از محصولات روغنی و بخش قابل توجهی از برنج مصرفی کشور وارداتی است.

با به‌کارگیری اراضی کشاورزی خارج از کشور، استراحت زمین‌های داخلی تضمین باعث می‌شود زمین‌های کشاورزی آب‌وخاک خود را ترمیم کنند و علاوه بر آن، بخش بزرگی از نیازمان به محصولات کشاورزی تامین می‌شود به همین دلیل ایرادی ندارد که محصولات راهبردی مثل گندم، خوراک دام و دانه‌های روغنی به‌وسیله کشاورزان ایرانی در خارج از مرزهای کشور کشت و تولید و برای تامین نیازهای داخلی استفاده شود.

ضمن این که تبدیل فناوری و دانش به محصول، یکی دیگر از مزایای کشت فرا سرزمینی به‌شمار می‌رود.