محاسن و معایب کشت فراسرزمینی چیست؟

نقش کشت فراسرزمینی در تحقق خودکفایی

طی سال‌های اخیر رهبر انقلاب تأکید ویژه‌ای بر خودکفایی در محصولات راهبردی کشاورزی داشتند و همواره این موضوع را پیگیری کرده‌اند. ایشان امسال نیز در سخنرانی نوروزی خود بر این مسئله تأکید و عنوان کردند: «مسئله کشاورزی و دامداری بسیار مهم است و کشور باید در محصولات پایه غذایی همچون گندم، جو، ذرت، خوراک دام و دانه‌های روغنی به امنیت کامل و خودکفایی لازم دست پیدا کند.»

ایشان دستیابی به این هدف را با توجه به وسعت سرزمینی و فراوانی دشت‌های حاصلخیز در کشور ممکن دانستند و گفتند: «متأسفانه بخش کشاورزی جزو وابسته‌ترین بخش‌های کشور به واردات است که این وضع حتماً باید تعدیل شود.» با توجه به تأکیدات رهبر انقلاب، شرایط تحریم و جنگ اقتصادی و همچنین وضعیت جهان و جنگ روسیه و اوکراین و افزایش شدید قیمت جهانی مواد غذایی کشور چاره‌ای جز دستیابی به این سیاست‌ها ندارد هر چند که طی سال‌های گذشته اهمال‌کاری‌های گسترده‌ای در این حوزه نیز انجام شده اما باید با شناخت ظرفیت‌ها و توانمندی‌های داخلی و با بهره‌گیری از روش‌های نوین کشت و تولید در این مسیر حرکت کرد.

آخرین باری که وزارت جهاد کشاورزی برای خودکفایی در محصولات اساسی برنامه جامعی ارائه کرد حدوداً مربوط به هفت سال قبل است که آن زمان نیز وزارت جهاد کشاورزی به‌دنبال تأکیدات مقام معظم رهبری برای هشت کالای اساسی شامل برنج، جو، گندم، حبوبات، پنبه، چغندر قند، ذرت و دانه‌های روغنی برنامه خوداتکایی تدوین کرد که در سال‌های ابتدایی نیز دستاوردهای تقریباً خوبی در این زمینه‌ها حاصل شد اما به‌تدریج به‌دنبال اتخاذ سیاست‌های نادرست، طرح‌ها یا دچار عقب‌ماندگی شدند و یا اینکه به طور کل شکست خوردند و در حال حاضر ما تقریباً در همه زمینه‌ها وارد کننده هستیم و در برخی کالاها میزان وابستگی بسیار بالا است.

**وابستگی شدید کشور به خارج از کشور در اکثر کالاهای اساسی

بر اساس آمارهای ارائه شده از سوی وزارت جهاد کشاورزی، سرانه مصرف آرد گندم در حال حاضر 146 کیلوگرم در سال است. با جمعیت 85 میلیون نفر و مصرف سرانه فعلی نیاز کشور به گندم حدود 14.5 میلیون تن است.

میزان تولید در سال‌هایی که شرایط مطلوب باشد در همین حدود است اما در شرایط خشک‌سالی فعلی میزان تولید حدود9 تا 9.5 میلیون تن که و میزان نیاز به واردات با احتساب ذخایر راهبردی حدود 6 تا هشت میلیون تن است. میزان نیاز کشور به جو نیز برای تولید محصولات دام و طیور حدود 6.5 تا هفت میلیون تن و میزان تولید بین 2.5 میلیون تن تا سه میلیون تن است همچنین سالانه نیاز به واردات بین سه تا 3.5 میلیون تن جو برای تأمین کسری داریم.

همچنین درباره ذرت هم میزان نیاز برای تولید محصولات طیور حدود 10 میلیون تن و سایر مصارف (صنایع فروکتوزی) حدود یک میلیون تن است ضمن اینکه تولید داخل حدود یک میلیون تن و نیاز به واردات 10 میلیون تن است.

علاوه بر این سرانه مصرف روغن نیز در حال حاضر 23 کیلوگرم در سال و توصیه وزارت بهداشت در این زمینه 13 کیلوگرم است. با احتساب جمعیت 85 میلیون نفر و مصرف سرانه فعلی میزان نیاز حدود دو میلیون تن روغن و همچنین میزان تولید روغن از محل داخل حدود 120 هزار تن است.

سرانه مصرف شکر نیز در حال حاضر 26 کیلوگرم در سال است همچنین توصیه وزارت بهداشت 14.5 کیلوگرم است. با احتساب جمعیت 85 میلیون نفر و مصرف سرانه فعلی نیاز به شکر حدود 2.2 میلیون تن شکر و تولید از محل داخل بین 1.6 تا 1.8 میلیون تن است.

همچنین مصرف سرانه گوشت مرغ در حال حاضر حدود 31 کیلوگرم در سال است (ضمن اینکه اکثر نهاده‌های مورد استفاده هم وارداتی هستند) توصیه وزارت بهداشت حدود 17 کیلوگرم است، میزان نیاز داخل حدود 2.6 میلیون تن و میزان تولید حدود دو میلیون و 650 هزار تن است.

یکی از بزرگ‌ترین مشکلات کشور در خودکفایی محصولات اساسی، مسئله بحران آب در این حوزه است که باید راهکاری جدی برای آن اندیشیده شود. به گفته کارشناسان کشت فراسرزمینی یکی از راهکارها در این حوزه است.

کشت فراسرزمینی می‌تواند گره‌گشا باشد؟

کشت فراسرزمینی به معنای کاشت انواع محصول در سایر کشورها و واردات آن به ایران است. این نوع کشت، موضوعی است که طی چند سال اخیر در کشورمان مطرح شده و اکنون اهمیت آن با توجه به وقوع خشک‌سالی در بسیاری از استان‌ها، محدودیت شدید منابع آبی و تأثیر آن بر وضعیت معیشتی مردم بیش از هر زمانی نمایان است.

بنا به گفته کارشناسان، اولین و مهم‌ترین مزیت کشت فراسرزمینی جلوگیری از هدررفت آب است که با توجه به شدت بحران آب در استان باید در جهت بهره‌ور کردن کشاورزی موجود و استفاده از روش‌های آبیاری و کاشت، داشت و برداشت نوین و کاشت محصولات آب‌بر در سایر کشورها و ایجاد کشت فراسرزمینی گام برداشت.

مزیت دوم این طرح افزایش تولید محصولات کشاورزی و آسودگی خیال از تأمین امنیت غذایی است. طبق آمار اعلامی وزارت جهاد کشاورزی، در حال حاضر 90 درصد از محصولات روغنی و بخش قابل توجهی از برنج مصرفی کشور وارداتی است. به همین دلیل ایرادی ندارد که محصولات راهبردی مثل گندم، خوراک دام و دانه‌های روغنی به‌وسیله کشاورزان ایرانی در خارج از مرزهای کشور کشت و تولیدشده و برای تأمین نیازهای داخلی مورد استفاده قرار گیرد. ضمن اینکه تبدیل فناوری و دانش به محصول، یکی دیگر از مزایای کشت فراسرزمینی به‌شمار می‌آید. اخیراً مجری طرح کشت فراسرزمینی وزارت جهاد کشاورزی گفته که مجری طرح کشت فراسرزمینی با اشاره به اینکه ٨٠ میلیون هکتار کشت فراسرزمینی در جهان انجام می‌شود، گفت: با توجه به بحث کم‌آبی چاره‌ای جز این کار نداریم.

از آمریکا تا عربستان؛ 80 میلیون هکتار کشت فراسرزمینی در جهان انجام می‌شود

بر اساس آمار موجود در دنیا 80 میلیون هکتار کشت فراسرزمینی انجام می‌شود، کشورهایی مثل آمریکا، چین، ژاپن و عربستان و امارات، کشت فراسرزمینی انجام می‌دهند. به طول مثال در کشور برزیل، چینی‌ها در حال حاضر دو میلیون هکتار کشت فراسرزمینی و ژاپن نیز حدود یک و نیم میلیون هکتار کشت فراسرزمینی در این کشور دارد. همچنین کشورهایی مثل آمریکا در مناطقی که صادرات زیادی به آنجا دارند، کشت محصولات را نیز در همان جا انجام می‌دهند تا هزینه حمل کاهش یابد. بنابراین این طرح در دنیا نیز بسیار مورد توجه قرار گرفته است.

کشور ما علاوه بر چنین مزیت‌هایی با توجه به بحث کم‌آبی و واردات آب مجازی، ملزم است رو به کشت فراسرزمینی بیاورد ضمن اینکه در کشورهایی مانند برزیل، آرژانتین و ونزوئلا مزیت‌های فراوانی برای کشت فراسرزمینی وجود دارد که با توجه به بارندگی فراوان در آن کشورها تقریباً تمام کشت‌ها به‌صورت دیم است و میزان بارندگی در این کشورها 10 برابر ایران و کشت در آنجا ارزان‌تر از ایران تمام می‌شود.

در 10 سال آینده ایران به 27 میلیون تن نهاده دامی و دانه روغنی نیاز دارد

به گفته مسئولان وزرات جهاد کشاورزی، تا 10 سال آینده کشور ما به 27 میلیون تن ذرت، کنجاله، دانه روغنی و جو نیاز دارد که در خوشبینانه‌ترین حالت می‌توانیم 15 میلیون تن آن را در داخل تولید و ناچاریم 12 میلیون تن دیگر را وارد کنیم. بنابراین چاره‌ای جز انجام کشت فراسرزمینی نداریم.

در همین زمینه مجری طرح کشت فراسرزمینی وزارت جهاد کشاورزی گفت: پیش‌بینی ما تا پایان سال 1401 مبنی بر واردات محصولات تولیدی کشت فراسرزمینی تا حدود 1.5 میلیون تن است،

محسن شاطرزاده عنوان کرد که در سال جاری برای یک تا دو میلیون تن محصولات چهارگانه فوق قرارداد کشت فراسرزمینی منعقد شود. ضمن اینکه برنامه‌ریزی وزارت جهاد کشاورزی این است که در خلال یک طرح 10 ساله یعنی تا سال 1410 حدود 10 میلیون تن محصولات چهارگانه را از طریق کشت فراسرزمینی تولید و خریداری کند.

وی همچنین از تمام کسانی که در واردات نهاده‌های دامی و روغن فعال هستند درخواست کرد برای ورود به حوزه کشت فراسرزمینی برنامه‌ریزی و روی آن تمرکز کنند. چرا که طی سال‌های آینده راهی جز توسعه این طرح برای کشور باقی نمی‌ماند و تجارت بسیار خوبی برای تاجران قلمداد می‌شود.

براین اساس در لایحه بودجه 1401 نیز به این طرح توجه شده و لایحه بودجه 1401 دولت را مکلف کرده در واردات محصولات کشاورزی و دامی در شرایط مساوی اولویت خرید خود را از شرکت‌های ایرانی فعال در حوزه کشاورزی فراسرزمینی قرار دهد.

کارشناسان معتقدند که با اجرای این طرح می‌توان در حوزه تولید محصولاتی که امکان و ظرفیت تولید آن‌ها در داخل کشور وجود ندارد، گام‌های خوبی برداشت.