چند میلیون‌ ایرانی کتاب خواندن را رها کردند؟

داده‌های مرکز آمار ایران درباره افراد 15ساله و بیش‌تر باسواد برحسب وضعیت مطالعۀ کتاب غیردرسی در یک سال منتهی به زمان آمارگیری (از سال 96 تا 99) نشان می‌دهد که در سال 1396، 58.2 افراد مطالعۀ غیردرسی داشته‌اند اما این درحالی‌ست که در 99 این مقدار به 54.5 رسیده و با کاهشی حدوداً چهاردرصدی همراه بوده است.
براساس همین آمارها در سال 99 بیش از 24 میلیون نفر در ایران (افراد بالای 15سال) کتاب نمی‌خوانند.
افزون‌ بر این، سرانۀ زمان مطالعۀ کتاب غیردرسی افراد 15ساله و بیشتر باسواد در ماه نیز از سال 96 تا 99 بیش از یک ساعت کم‌تر شده و از 7 ساعت و 41 دقیقه به 6 ساعت 32 دقیقه رسیده است.
وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی هم در 19 خرداد 1401 (در مراسم اختتامیۀ پنجمین دوسالانه کتاب برتر استان سمنان در شاهرود) گفته بود که طبق آخرین پیمایش در فروردین، 43.5 درصد مردم کتاب می‌خوانند [اهل مطالعه‌اند] و میزان مطالعۀ روزانه 30 دقیقه است.
اما پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات در بررسی وضعیت مطالعه در ایران توضیح داده که آمار 43.5 درصد، درباره «افراد اهل مطالعه» در جامعه است که داده‌های پیمایش‌های ملی مصرف فرهنگی آن را تأیید می‌کند. در این پیمایش‌ها از افراد پرسیده شده: «آیا به‌طورکلی کتاب مطالعه می‌کنند یا خیر»؛ در سال 1379 این عدد 43.1 درصد بوده است و در سال 1382، 50 درصد و در سال 1398 این رقم 46.6 درصد بوده است. البته در سال 1378 و 1382، ملاک این پرسش خانوار بوده است (از اعضای خانوادۀ شما کسی هم مطالعه می‌کند؟) که در جدول 1 آن با فرد سرشکن شده است. البته در پیمایش مورد اشاره، کتاب‌های ادعیه کسر شده است و این عدد به دست آمده است و با اضافه کردن کتاب‌های درسی و مذهبی، آمار به 65 درصد در سال 1401 می‌رسد که با ارقام مرکز آمار (جدول 2) همگرایی دارد.
این پژوهشگاه همچنین آورده است که همان‌طور که در جدول 2 مشاهده می‌شود، در طرح‌های آمارگیری فعالیت‌های فرهنگی خانوار (مرکز آمار ایران)، میانگین «جمعیت اهل مطالعه» در ایران این‌گونه بوده است: 52.7 درصد در سال 1393؛ 68 درصد در سال 1394 (در نقاط شهری)، 58.2 درصد در سال 1396 و 62.9 درصد در سال 1399.
با این حال، علی‌رغم اینکه آمار افراد اهل مطالعه در ایران، متوسط ارزیابی شده، اما سرانۀ مطالعه کتاب (16 دقیقه در شبانه روز) بنا به دلایل متعدد بسیار پایین است. اگر این رقم را با ارقامی که در سال 2021 توسط استاتیسا (شرکت آلمانی داده‌های بازار و مصرف‌کننده) ارائه شده است مقایسه کنیم، می‌توان گفت وضعیت مطالعه در ایران تا رسیدن به کشورهای با سرانۀ مطالعۀ بالا در جهان بسیار فاصله دارد.
 مقایسۀ بین‌المللی سرانۀ مطالعه در روز (دقیقه در روز)
داده‌های wordsrated.com (منتشرشده در جولای 2022) اما نشان می‌دهد 50 درصد از بزرگسالان آمریکایی نیز در 12 ماه گذشته کتابی نخوانده‌اند. همین گویای آن است که در آمریکا افراد جوان کمتری کتاب می‌خوانند و جوانانی هم که مطالعه می‌کنند، به‌طور قابل توجهی کمتر از نسل‌های قدیمی مطالعه می‌کنند.