یک پژوهشگر محیط‌زیست:

کاهش جمعیت سگ‌ها با کشتار حاصل نمی‌شود

مجتبی طباطبایی با بیان اینکه وقتی مطابق هیچ‌یک از دستورالعمل‌های جهانی برای کنترل گزش حیوانات اقدام نمی‌کنیم و مطلقاً آموزشی نداریم و قانون‌گذاری برای سگ‌های صاحب‌دار وجود ندارد، جای تعجب نیست که این دغدغه به قوت خود باقی بماند و مجدد شاهد حوادث تلخی در این خصوص باشیم، اظهار کرد: باید بدانیم که مسبب این اتفاقات تلخ، اقدامات ناشیانه‌ای است که مشکل را حل نمی‌کند.

وی با اشاره به اینکه بر اساس مبنای علمی، حذف مستقیم و فیزیکی سگ‌ها نمی‌تواند باعث کاهش پایدار جمعیت آنها شود، افزود: هنگامی که در فقدان اجرای برنامه مدیریت جمعیت سگ‌ها (DPM) با عنوان طرح به اصطلاح «ساماندهی» اقدام به جمع‌آوری و حذف فیزیکی آن‌ها شود، فوراً قلمرو خالی توسط سگ‌های جدید اشغال می‌شود؛ چراکه در نتیجه پدیده اثر خلأ (Vacuum effect) منطقه، نرخ زادوولد آن‌ها به شدت افزایش پیدا می‌کند.

این پژوهشگر محیط‌زیست اضافه کرد: اصطلاحاً compensatory recruitment رخ می‌دهد که در کمتر از هشت ماه 60 درصد جمعیت و در کمتر از 18 ماه 80 درصد جمعیت حذف شده جایگزین می‌شود و هرچه کشتار بیشتر باشد سرعت جایگزینی جمعیت بیشتر می‌شود.

  مشکلات ناشی از کشتار سگ‌ها

طباطبایی با بیان اینکه می‌توان با کنترل زادوولد سگ‌های صاحب‌دار و بی‌سرپرست، با عقیم‌سازی و بازگردانی آن‌ها به محل، جمعیتشان را کنترل کرد و به مرور کاهش داد، گفت: پس از حذف از طریق کشتار یا جمع‌آوری، هربار سگ‌هایی که راحت‌تر به دام می‌افتند (easy taking dogs) حذف می‌شوند و سگ‌های چالاک‌تر و قوی‌تر فرار می‌کنند.

وی اظهار کرد: در کشورهایی که کشتار بسیار وسیع حتی توسط ارتش انجام شده، صرفاً جمعیت 70 درصدی از سگ‌ها کشتار شدند و در ایران هم طی کشتارها و حذف فیزیکی، خلأ قلمرو این حیوانات خیلی سریع توسط سگ‌های مهاجر و رها جبران می‌شود.

وی افزود: وقتی عمل حذف سگ‌ها در روستاها و شهرهای کشور با کشتار انجام می‌شود، نه تنها در سال‌های پیش‌رو جمعیت سگ‌ها کاهش پیدا نمی‌کند بلکه در نتیجه افزایش نرخ زادوولد، جمعیت آن‌ها جوان‌تر می‌شود و با نابودی سگ‌های پیرتر و فرار چابک‌ترها از منطقه، فوراً قلمرو خالی توسط سگ‌های جدید اشغال خواهد شد و این سگ‌ها بر سر قلمرو، جنگ خواهند داشت؛ این موضوع باعث افزایش مزاحمت برای شهروندان و انتقال بیماری‌ها بین سگ‌ها است.

  دستورالعمل‌های فعلی منطبق بر روش‌های علمی و کارآمد نیست

این پژوهشگر محیط‌زیست تصریح کرد: یکی از اهداف برنامه مدیریت جمعیت سگ‌ها مطابق با دستورالعمل سازمان جهانی بهداشت حیوانات، پایدار کردن جمعیت فعلی این حیوانات است. به گفته این سازمان «درجایی‌که جمعیت قابل توجهی از سگ‌ها بدون بی‌سرپرست هستند، برنامه عقیم‌سازی، واکسیناسیون و بازگردانی در همان محلی که سگ از آن گرفته شده نقش کلیدی دارد». در روش عقیم‌سازی و بازگردانی (CNVR)، ضمن پیرشدن جمعیت با واردنشدنِ سگ‌های جدید، به آرامی سگ‌ها در قلمرو خود در بازده زمانی چند ساله پایدار و کنترل می‌شوند.

طباطبایی با اشاره به اینکه کدام ارگان‌ها در ساماندهی سگ‌های بی‌صاحب از نظر قانونی مسئول هستند، گفت: طبق قانون، مسئولیت جمعیت سگ‌های به بدون صاحب برعهده شهرداری‌ها است، اما اگر بخواهیم با روش‌های اصولی و علمی مدیریت جمعیت را انجام دهیم، براساس اصول سازمان جهانی بهداشت حیوانات (WOAH) به یک برنامه کل‌نگر و ملی نیاز است که همکاری ارگان‌های بسیاری را می‌طلبد.

  ریشه‌کن کردن هاری با واکسیناسیون 70 درصدی سگ‌ها

وی اظهار کرد: برنامه مدیریت جمعیت سگ‌ها از جانب دستورالعمل ابلاغی از سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های وزارت کشور در کارگروه متشکل از ارگان‌های متعدد مانند سازمان محیط‌زیست، سازمان دامپزشکی، وزارت بهداشت و نمایندگان دیگر ارگان‌ها تأیید و به شهرداری‌ها ابلاغ می‌شود.

این فعال حوزه حیوانات ادامه داد: تاکنون دستورالعمل‌های موجود منطبق بر روش‌های علمی و کارآمد نبوده، هرچند کشتار نفی شده، اما چون راهکار جایگزین کشتار به درستی تبیین نشده برنامه‌ای ناکارآمد و پرهزینه توصیه شده است. درحال‌حاضر آیین‌نامه فعلی درحال نگارش است؛ بنابراین این ارگان‌ها باید طبق روش‌های علمی و اصولی به اصلاح شیوه‌نامه قبلی بپردازند تا با ابلاغ برنامه‌های علمی مشکلات حل شود.

طباطبایی با تأکید بر رویکرد «سلامت واحد»، واکسیناسیون 70 درصدی سگ‌ها و آگاهی‌افزایی را یکی از برنامه سازمان بهداشت جهانی برای ریشه‌کن کردن هاری دانست و تصریح کرد: سازمان بهداشت جهانی و کشورهای جهان قصد دارند تا سال 2030 به‌طور کامل بیماری هاری را ریشه‌کن کنند، متأسفانه ما اقدامات توصیه شده در برنامه به صفر رساندن هاری تا سال 2030 را انجام ندادیم.

وی با بیان اینکه به گفته سازمان بهداشت جهانی، مکرراً ثابت شده که واکسیناسیون 70 درصدی سگ‌ها می‌تواند «هاری» را فوراً به صفر برساند، خاطرنشان کرد: براساس تأکید این سازمان «برای کاهش هاری نباید اقدام به کاهش جمعیت سگ‌ها» کرد؛ چراکه هاری وابسته به تراکم جمعیت نیست، بلکه مطابق این برنامه لازم است سگ‌ها واکسینه شوند و به پوشش 70 درصدی واکسیناسیون برسند.