پژوهشگر اجتماعی؛

خودشناسی پیش‌نیاز توانمندسازی زنان

توانمندسازی یک فرایند چندبعدی است که به افراد امکان می‌دهد هویت و قدرت کامل خود را در همه حوزه‌های زندگی تحقق بخشند، حال‌آنکه دراین‌بین توانمند‌سازی زنان جایگاه ویژه‌ای دارد، زیرا فرایندی است که به زنان امکان دسترسی می‌دهد تا در بخش‌های اقتصادی، سیاسی و اجتماعی در یک جامعه مشارکت داشته باشند. توانمندسازی، زنان را قادر می‌کند تا به‌طور کلی هویت و قدرت‌های خود را درک کنند؛ این امر شامل دسترسی بیشتر به دانش، منابع و استقلال بیشتر در تصمیم‌گیری‌ها و یا رهایی از بندهایی است که با عرف، اعتقادات نادرست در جامعه وجود دارد.

از سوی دیگر وضعیت زنان هر جامعه، نشان‌دهنده‌ میزان پیشرفت آن جامعه است اما متأسفانه با وجود تلاش‌های صورت گرفته گرچه در چند دهه اخیر خانم‌ها پا به پای مردان در همه عرصه‌ها حضور فعالی داشته‌اند و گاهی هم نقش خود را در هر مسئولیت و سمتی بهتر از مردان پیش برده‌اند؛ اما مسئله مهم این است که خانم‌ها باید به خودباوری و عزت نفس دست پیدا کنند تا بتوانند خود را در هر زمینه‌ای توانمند جلوه دهند. با وجود این‌که نیمی از پیکره جامعه را زنان تشکیل می‌دهند و در عمل درصد اندکی از فعالیت‌های اجتماعی را به دوش می‌کشند، بیشترشان به حاشیه رانده شده‌اند؛ در حالی که توانمندسازی، زنان را قادر می‌کند دانش، مهارت و فن کسب کرده و در رشد شخصیتی، اجتماعی و همچنین شناسایی مشکلات جامعه تأثیر بسزایی داشته باشد.

دراین‌بین آنچه مسلم است اینکه باور زنان از خویشتن و توانایی‌های خود باید تغییر کند، همچنین باید تلاش خود را به کار گیرند تا چهره‎ خود را به‌عنوان یک شخص ضعیف، وابسته و منفعل تغییر داده و به انسانی مستقل، فعال، نیرومند و مصمم بدل کنند.

بر این اساس با توجه اهمیت موضوع بر آن شدیم تا با یک جامعه‌شناس و پژوهشگر اجتماعی گفت‌وگویی را ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:

عباسعلی رحمانی با بیان اینکه انسان به‌طور عام توانمندترین موجود عالم هستی به‌شمار می‌رود گفت: اما مسئله این است که از توانمندی‌های بالقوه خود، آگاهی کامل ندارند.

وی با تأکید بر اینکه خودشناسی پیش‌نیاز توانمندسازی است و برای بانوان جایگاه ویژه‌تری دارد، تشریح کرد: بدان معنا که بانوان نسبت به توانمندی‌های خود، آگاه بوده و به‌دنبال آن باشند که آن‌ها را بالفعل کنند.

وی با اشاره به اینکه در حال حاضر بنا به بروز و ظهور آسیب‌های اجتماعی همچون طلاق، فساد اخلاقی و غیره شاید یکی از ضروری‌ترین اولویت‌های آموزشی و پرورشی ما توانمندی بانوان باشد، تصریح کرد: متأسفانه بنا به شرایط کنونی جامعه بانوان از این حیث بیشتر در معرض خطر ازهم‌پاشیدگی شخصیتی قرار دارند.

این پژوهشگر اجتماعی با اشاره به اینکه عدم شناخت زنان نسبت به توانمندی خود، آن‌ها را به ستوه آورده و ممکن است این توانمندی‌ها در مسیر غلط هدایت شوند، تشریح کرد: در ایران با جامعه مردسالار مواجهیم که متأسفانه قوانین و ضوابط قانونی و حتی عرفی آن نیز توسط مردان تدوین و نوشته شده پس قطعاً بانوان و جایگاه توانمندی آن‌ها در این جامعه کمرنگ‌تر از مردان است.

رحمانی با تأکید بر لزوم تغییر این دیدگاه بر مبنای آموزش مهارت‌های 10 گانه مورد تأکید سازمان یونسکو تصریح کرد: امروزه با مشکلات و تغییرات بسیاری در زندگی روزمره انسان‌ها مواجه هستیم و این مشکلات به عواملی همچون پیشرفت و ورود فناوری‌ها به زندگی و همچنین زندگی مدرن مربوط است؛ بنابراین یقیناً برای رویارویی با این مشکلات و برطرف کردن آن‌ها نیازمند مهارت هستیم، مهارت‌هایی که به انسان کمک می‌کند تا بتواند با تغییرات به‌وجود آمده کنار بیاید.

وی افزود: ازجمله این مهارت‌ها می‌توان به توانایی برقراری ارتباط تأثیرگذار با دیگران، افزایش بهداشت روانی افراد جامعه، تلاش برای افزایش رفتاری‌های سلامتی و همچنین افزایش سلامت اشاره کرد که برای جامعه زنان از جایگاه بالاتری برخوردار است.

این پژوهشگر اجتماعی با اشاره به اینکه طبق تعریف یونیسف مهارت‌های زندگی به سه دسته تقسیم شده‌اند، ابراز کرد: دسته نخست مهارت‌های اجتماعی را شامل می‌شود که به فرهنگ و ارزش‌های اجتماعی مانند خودشناسی، همراهی و همدلی کردن وابسته است.

رحمانی با اشاره به اینکه دسته دوم مهارت‌هایی است که در موقعیت‌های حساس مورد استفاده قرار می‌گیرند مانند رفتار با تدبیر، قدرت حل مشکل و گفت‌وگو ابراز کرد: مورد سوم نیز مهارت‌هایی هستند که در زندگی کاربرد فراوان دارند مانند پرهیز از اشتباه.

وی با اشاره به اینکه در جامعه مردسالار تا زمانی که این نگاه تغییر نکند نمی‌توان انتظار داشت که آموزش مهارت‌ها تأثیر چندانی بر توانمندسازی زنان امروز داشته باشد تصریح کرد: در سال 2004 نیز سازمان جهانی بهداشت تصمیم به طبقه‌بندی مهارت‌های ده‌گانه زندگی کرد که این تقسیم‌بندی شامل مواردی همچون مهارت تصمیم‌گیری، مهارت ارتباط با دیگران و مهارت مدیریت فردی است.

این جامعه‌شناس تأکید کرد: در مهارت تصمیم‌گیری، فرد به این نتیجه می‌رسد که ارزش‌های دیگران و خود می‌تواند بر تصمیم او تأثیرگذار باشد؛ در نتیجه سعی می‌کند اطلاعات مختلفی در مورد ارزش‌ها جمع‌آوری و آن‌ها را ارزیابی کند و در نتیجه با بررسی نهایی نتایج، تصمیم بگیرید.

رحمانی در ادامه گفت: برقراری ارتباط با دیگران و روابط اجتماعی ازجمله مهارت‌هایی هستند که با قدرت بیان و پیام‌های غیر لفظی، قدرت عنوان کردن احساسات، گوش کردن به صحبت‌های دیگران و همفکری با آن‌ها ارتباط دارند؛ این مهارت‌ها باعث تقویت زندگی و شایستگی اجتماعی شده و در نتیجه تشکیل زندگی اجتماعی سالم را در پی خواهد داشت.

وی افزود: لازم به ذکر است توانایی نه گفتن، توانایی برقراری ارتباط، مهارت رفتار جرأت‌مندانه، همدلی و همراهی کردن، مهارت گوش دادن، درک خواسته‌های طرف مقابل، کمک کردن، مهارت شرکت در گروه و توانایی احترام به دیگران نیز در این دسته قرار دارد. همچنین می‌توان گفت مهارت‌هایی که به فرد کمک می‌کند تا تعارضات بین فردی را حل کند نیز در دسته مهارت فردی قرار می‌گیرد.

وی با اشاره به جایگاه مهارت مدیریت فردی در توامندسازی زنان در جامعه تصریح کرد: مهارت‌های فردی باعث می‌شود هسته کنترل درونی رشد کرده و فرد بر محیط اطراف خود تأثیر گذاشته و تغییر ایجاد کند؛ دراین‌بین مهارت‌هایی مانند آشنایی با ارزش‌های خود، روش‌های تفکر مثبت، توانایی تعیین اهداف، شناخت خود، توانایی مدیریت کردن زمان، کنترل استرس و آرام‌سازی ازجمله مهارت‌های فردی است که می‌بایست به زنان در جامعه از زمان طفولیت و حضورشان در مدارس آموزش داده شود.

این جامعه‌شناس با تأکید بر اینکه توانمندسازی بانوان ازآنجاکه زنان به‌عنوان عضو مؤثر خانواده می‌توانند بزرگ‌ترین منبع حمایت و آرامش و عشق‌آفرینی افراد خانواده باشند از جایگاه ویژه‌ای در بعد فردی، خانوادگی و اجتماعی برخوردار است ابراز کرد: جالب است بدانید که بنا به اقتضای همه جوامع، هویت فردی و اجتماعی زنان قبل از سایر هویت‌ها رشد می‌کند و پایداری بیشتری دارند.

مع‌الوصف با توجه به آنچه گفته شد توانمندسازی بانوان معلول نگرش جامعه و جایگاه آنان در جامعه است اما چنانکه گفته شد با تغییر نگرش و درعین‌حال آموزش مهارت‌ها می‌توان زنان توانمندی را تربیت کرد که نیمی از پیکره جامعه را شامل می‌شوند. توانمندسازی نوعی سرمایه‌گذاری راهبردی است، چنان که گفتیم توانمندسازی یعنی یاد دادن چیزهایی به دیگران که می‌توانند انجام دهند تا کمتر به دیگران متکی باشند. زنان نیز به مدد آموزش توأم با پرورش، می‌توانند توانایی‌های خود را به منسه ظهور برسانند که این هم توانمندی است که در پی خود تأثیرگذاری اجتماعی زنان را به‌دنبال خواهد داشت.