منطقه آزاد مهران؛ شاهراه امن ارزآوری

اردیبهشت ماه 1400 بود که منطقه آزاد مهران بعد از حدود یک دهه کش و قوس به تصویب نهایی رسیده و اساسنامه آن نیز دی‌ماه امسال به تصویب شورای نگهبان رسید.
از سال 89 به بعد مسئولان و نمایندگان ایلام در مجلس شورای اسلامی با توجه به مرزی بودن استان خواستار ایجاد یک منطقه آزاد در استان شدند.
در واقع اردیبهشت سال 93 بود که مسئولان وقت در سفر استانی ایلام بر پیشنهاد مدیران استان مبنی بر ایجاد منطقه آزاد تجاری و صنعتی مهران مهر تأیید زدند و بلافاصله پس از آن پیگیری‌ها برای تحقق این خواست مردم ایلام از سوی مسئولان محلی آغاز شد و پس از کش و قوس‌هایی، شورای عالی مناطق آزاد و هیئت دولت با راه‌اندازی آن موافقت کردند.
این پیگیری‌ها بعد از یک دهه تلاش و رایزنی در سال 99 به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید هرچند داستان تصویب نهایی منطقه آزاد ادامه داشت و هفتم اردیببهشت ماه سال 1397 نیز مجلس نظر مثبت خود را نسبت به تبدیل مهران به منطقه آزاد تجاری اعلام و آن را تصویب کرد.
اما سرانجام در اردیبهشت ماه 1400 ایجاد منطقه آزاد در مرز مهران مورد موافقت و تصویب مجمع تشخیص مصلحت نظام قرار گرفت و در خرداد همان سال نیز در مجلس تصویب و برای اجرا به دولت وقت ابلاغ شد.
اردیبهشت‌ماه امسال دفتر منطقه آزاد مهران رسما راه‌اندازی شد و در سال 1402 سازمان منطقه آزاد مهران پیش از پایان فاز مطالعاتی عملیاتی می‌شود.
مهران از دیرباز یک مسیر امن و راحت برای ورود به کشور عراق بوده و خیل عظیم جمعیت عتبات عالیات در ایام اربعین این حقیقت و مزیت را برای مهران اثبات کرده است.
این منطقه به علت موقعیت راهبردی و جغرافیایی که دارد با راه‌اندازی و شروع به فعالیت منطقه آزاد، می‌تواند به دروازه و مسیری برای رسیدن به دریای مدیترانه و گذرگاهی ترانزیتی به منظور دستیابی به بازارهای بین‌المللی تبدیل شود.
با راه‌اندازی منطقه آزاد مهران مسیر دستیابی به مسیر ترانزیتی بغداد- بوکمال- بندر لاذقیه- دریای مدیترانه- اروپا و شمال آفریقا با سهولت انجام خواهد شد.
باتوجه به پیوستن عراق به کنوانسیون گمرک حمل و نقل بین‌الملل کالا (T.I.R ) و ورود این کشور به خط ترانزیتی بین‌المللی، فرصتی مغتنم برای منطقه آزاد مهران برای رسیدن به بازارهای اروپایی، عربی و آفریقا خواهد بود.
اما برای رسیدن به این مهم همت، برنامه‌ریزی، پیگیری و رایزنی مسئولان ارشد کشور و هیئت دولت با مسئولان طرف عراقی ضرورت دارد.
با تبدیل مهران به منطقه آزاد و باتوجه به قوانین و بخشنامه‌های بین‌المللی ویژه این مناطق، حتی سرمایه‌گذاران و تجار عراقی امکان ورود به منطقه آزاد مهران و سرمایه‌گذاری صفر تا 100 در این مناطق را خواهند داشت.
مهران، امن‌ترین و نزدیک‌ترین گذرگاه مرزی به کشور عراق است که بدون شک با راه‌اندازی منطقه آزاد به یک شاهراه بزرگ و مطمئن برای فعالیت‌های تجاری و ارزآوری کشور تبدیل خواهد شد.
منطقه آزاد مهران علاوه بر بغداد و مناطق عربی عراق امکان ورود به منطقه اقلیم کردستان این کشور را نیز دارد و حجم مراودات تجاری و تبادل ارزی کشور به‌واسطه مرز مهران و موقعیت راهبردی آن بیشتر می‌شود.
علاوه بر عراق که یک شریک تجاری راهبردی برای ایران محسوب می‌شود، بازارهای کشور سوریه دیگر شریک تجاری ایران نیز از موقعیت مهران بی‌نصیب نخواهد ماند.
هم‌اکنون صدور کالا به سوریه از طریق راه آبی و با صرف زمان 15 روز انجام می‌گیرد که با شروع فعالیت منطقه آزاد مهران و ایجاد خط ترانزیتی بین‌المللی از مهران تا بغداد و سپس سوریه، این مدت زمان به دو روز کاهش خواهد یافت.
با احداث خط راه‌آهن برای مهران و در صورت امتداد این خط به داخل خاک عراق و حتی سوریه با همکاری مسئولان این کشورها و طرف ایرانی، سرعت جابجایی کالا به بازارهای بین‌المللی جوار دریای مدیترانه فرصت سرمایه‌گذاری در منطقه آزاد مهران را تسریع خواهد بخشید.
هم‌اکنون منطقه آزاد مهران به وسعت پنج هزار هکتار در مرحله فاز مطالعاتی با 43 درصد پیشرفت قرار دارد که طبق زمان‌بندی اعلام‌شده از سوی مسئولان باید فاز مطالعاتی منطقه آزاد تا قبل از اسفندماه سال آینده تمام شده و به تصویب شورای عالی مناطق آزاد کشور رسیده باشد.
باید در فاز مطالعاتی منطقه آزاد مهران، افق‌های دور و اسناد بالادستی ازجمله سند آمایش سرزمین، برنامه هفتم توسعه، مصوبات مجلس، قانون اساسی و دیگر اسناد و بخشنامه‌های کلان و بالادستی کشور وجود باشد تا در آینده این منطقه دچار گره کور و بن‌بست نشود.
به برکت اربعین و تردد بیش از 65 درصد مجموع زائران از این گذرگاه مرزی که نشان از امنیت و سهولت در دسترسی سریع به عراق از طریق این مرز دارد، اکنون مهران به یک شهر شناخته شده برای همه مردم ایران و حتی کشورهای همسایه تبدیل شده و این مزیت مهم باعث سهولت در جذب سرمایه‌گذاران برای ورود به منطقه آزاد مهران است.
هرچند برای شروع به فعالیت رسمی منطقه آزاد مهران پس از پایان فاز مطالعاتی و تأیید آن راه درازی در پیش است، اما با تزریق اعتبارات اولیه از سوی دولت برای ایجاد زیرساخت‌های مهم و زیربنایی مانند آب، برق، گاز، روشنایی معابر، دیوارکشی محدوده منطقه آزاد از مناطق ملی و مستثنیات مردم و احداث سایت اداری یک هزار میلیارد تومان نیاز است که با تزریق این اعتبار اقدامات زیرساختی اولیه منطقه آزاد مهران از سال آینده شروع می‌شود.
در کنار پهنه‌های دراز مدت اقتصادی، تولیدی و تجاری در منطقه آزاد مهران احداث بخش‌های دیگری چون سایت اداری، خدماتی، رفاهی و اقامتی از اهداف کوتاه‌مدت منطقه آزاد مهران است که تسریع در احداث اماکن اهداف کوتاه‌مدت ضروری به نظر می‌رسد.
وجود پایانه گمرکی که محلی شناخته شده برای تبادل کالا و فعالیت تجار، بازرگانان و صادرکنندگان است، یک پشتوانه قوی برای منطقه آزاد تجاری مهران خواهد بود که دسترسی به بازارهای بین‌المللی را شتاب بیشتری می‌بخشد.
هم‌اکنون به طور میانگین حجم فعالیت ترانزیتی گمرک پایانه مرزی مهران در طول سال 140 تا 150 هزار تن است که عمده این کالاها از مبدأ کشور ترکیه و از طریق گمرک مهران به سوی بازارهای بین‌المللی روانه می‌شود که بی‌تردید با شروع به فعالیت منطقه آزاد تجاری مهران حجم کالاهای ترانزیتی از این مرز به سوی بازارهای عراق و بین‌المللی بسیار بیشتر خواهد شد.
  مرز مهران نقطه ثقل ارزآوری کشور
مدیر اجرایی منطقه آزاد مهران گفت: این منطقه برای شروع به فعالیت زیرساخت‌های عمرانی اولیه نیازمند یک هزار میلیارد تومان است که در لایحه بودجه سال 1402 هیئت دولت هیچ اعتبار و ردیفی برای منطقه آزاد مهران لحاظ نشده که انتظار از نمایندگان مردم استان در مجلس شورای اسلامی پیگیری جدی این موضوع است.
نورالدین رحیمی افزود: یکی از مهم‌ترین راه‌های رشد و توسعه منطقه آزاد تجاری مهران ایجاد یک منطقه آزاد تجاری مشترک با کشور عراق است که برای تحقق این هدف مهم رایزنی‌های اولیه انجام گرفته و اسفندماه جاری جلسه کمیسیون مشترک دولت با حضور مسئولان ارشد کشور برگزار و در خصوص ایجاد منطقه آزاد مشترک تجاری با عراق بحث می‌شود.
وی ادامه داد: هرچند فاز مطالعاتی منطقه آزاد مهران هنوز ادامه دارد، اما تلاش و رایزنی برای جذب سرمایه‌گذاران در این منطقه به طور جدی در حال انجام است و در صورت ایجاد زیرساخت‌های اولیه، جذب و ورود سرمایه‌گذاران با چالش کمتری همراه خواهد بود.
مدیر اجرایی منطقه آزاد مهران یادآور شد: با رسیدن فاز مطالعاتی به 50 درصد فعالیت‌های عمرانی برای ایجاد زیرساخت‌های اولیه منطقه آزاد شامل انشعابات آب، برق، گاز، راه دسترسی، سایت اداری، روشنایی و مخابرات شروع خواهد شد، هرچند برای این اقدامات اعتبار نیاز است.
رحیمی تأکید کرد: با شروع به فعالیت منطقه آزاد تجاری مهران، زمینه دسترسی به بازارهای بین‌المللی اوراسیا، اروپا و شمال آفریقا میسر خواهد بود، باید از هم‌اکنون برای جذب سرمایه‌گذاران بومی، داخلی و حتی خارجی تلاش شود و زمینه را برای ورود سرمایه‌گذاران عراقی فراهم کرد.
به گفته وی در منطقه آزاد مهران ایجاد پهنه‌های مختلف تجاری، اقتصادی، خدماتی و صنعتی پیش‌بینی شده و کارخانه‌های بزرگی چون تولید فولاد، صنایع تبدیلی و تکمیلی برای جلوگیری از خام‌فروشی محصولات مختلف، نفت و گاز امکان حضور و فعالیت خواهند داشت.
مدیر اجرایی منطقه آزاد مهران تأکید کرد: مهران، امن‌ترین و کوتاه‌ترین مرز تجاری غرب کشور است که باید با همت نمایندگان مجلس شورای اسلامی و مسئولان ارشد استان زمینه جذب سرمایه‌گذاران و تخصیص اعتبارات برای ایجاد زیرساخت‌های زیربنایی این منطقه فراهم شود و همچنین رایزنی با طرف عراقی نیز به رشد و توسعه منطقه آزاد تجاری مهران کمک شایانی می‌کند.
رحیمی افزود: فعالیت‌های گمرکی مهران طی دو دهه اخیر که در حال تبادل تجاری با کشور عراق است، ثابت کرد می‌تواند یک نقطه ثقل مطمئن ارزآور برای کشور باشد و حمایت مسئولان از این منطقه در رشد و شکوفایی آن تأثیرگذار خواهد بود.
  رایزنی برای اختصاص ردیف بودجه تامین زیرساخت‌های منطقه آزاد مهران
نماینده مردم ایلام، مهران، ملکشاهی، ایوان، چرداول، سیروان، هلیلان و چوار در مجلس شورای اسلامی نیز گفت: تمامی تلاش خود را به‌منظور اختصاص ردیف بودجه‌ای برای زیرساخت‌های منطقه آزاد مهران بکار خواهیم گرفت.
علی‌اکبر بسطامی افزود: امسال در بودجه برای مناطق آزاد جدید اعتباری در نظر گرفته نشده بود، اما تمامی تلاش خود را بکار خواهیم گرفت.
وی تأکید کرد: منطقه آزاد تجاری مهران می‌تواند مسیر توسعه استان را هموار و باعث برون رفت ایلام از بن‌بست باشد.
نماینده حوزه شمالی ایلام در مجلس شورای اسلامی تأکید کرد: منطقه آزاد تجاری مهران زمستان 1401 از سوی شورای نگهبان تأییدیه‌های نهایی را گرفته و وارد فاز اجرای شده است.
بسطامی اضافه کرد: طبق صحبت‌های عبدالملکی دبیر مناطق آزاد، برای هفت منطقه آزاد تجاری جدید در کشور هفت هزار میلیارد تومان اعتبار لازم است که در مقایسه با تأثیر این مناطق در رشد اقتصادی مردم مرزنشین و ادای دینی که نظام به آن‌ها دارد، مبلغ زیادی نیست.
وی گفت: یکی از مهم‌ترین نیازمندی‌های منطقه آزاد مهران، تأمین زیرساخت‌های لازم است که در تلاش هستیم این موضوع به‌عنوان یکی از مهم‌ترین مصوبات دور دوم سفر رئیس جمهور به استان ایلام تصویب شود.
  تعریف منطقه آزاد تجاری
مناطق آزاد تجاری، نواحی محصور و محافظت شده در کنار سواحل، فرودگاه‌ها و دیگر مکان‌ها هستند که کالا از طریق هوا، دریا و زمین بدون پرداخت عوارض گمرکی، برای امر تولید، پردازش و یا صدور مجدد وارد آن‌ها می‌شود.
این مناطق از مقررات عمومی کشور متبوع معاف بوده و با استفاده از مزایایی مانند بخشودگی مالیاتی و گمرکی، معافیت از مقررات ویژه صادرات و واردات یا جذب سرمایه خارجی و فناوری مدرن، امکانات کسب درآمدهای ارزی را فراهم می‌سازند.
مطابق بند 11 سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی، مناطق آزاد و ویژه ایران دارای چهار هدف اصلی شامل انتقال فناوری‌های پیشرفته، گسترش و تسهیل تولید، صادرات کالا و خدمات، تامین نیازهای ضروری و منابع مالی از خارج کشور هستند.
در ماده یک قانون چگونگی اداره مناطق آزاد نیز به هشت هدف اصلی ازجمله تسریع در انجام امور زیربنایی، عمران و آبادانی رشد و توسعه اقتصادی، سرمایه‌گذاری و افزایش درآمد عمومی، ایجاد اشتغال سالم و مولد، تنظیم بازار کار و کالا، حضور فعال در بازارهای جهانی و منطقه‌ای، تولید و صادرات کالاهای صنعتی و تبدیلی و ارائه خدمات عمومی اشاره شده‌ است.
اگرچه مناطق آزاد ایران به‌صورت غیررسمی در سال‌های قبل از انقلاب و در جزیره کیش آغاز به فعالیت کردند، اما مطابق برنامه پنج ساله اول توسعه کشور در سال 1369، ایجاد سه منطقه آزاد کیش، قشم و چابهار به صورت رسمی به تصویب رسید که در نهایت با تصویب قانون چگونگی اداره مناطق آزاد در سال 72، این مناطق شکل جدید و یکپارچه‌ای به خود گرفتند و پس از آن نیز مناطق آزاد ارس، انزلی، اروند و ماکو تصویب و فعال شدند.
طبق قانون و بخشنامه‌های مرتبط با مناطق آزاد تجاری، سرمایه‌گذاران و فعالان از معافیت‌های مالیاتی بلندمدت و معافیت‌های گمرکی برای ورود ماشین‌آلات و تجهیزات مورد نیاز خط تولید و مواد اولیه برخورداند چرا که فعالیت این سرمایه‌گذاران موجب افزایش تولید محصول و صادرات کالا و اشتغال پایدار می‌شود.
  لزوم جلوگیری از تبدیل منطقه آزاد مهران به محل واردات کالاهای لوکس وارداتی
شروع به فعالیت منطقه آزاد مهران بدون شک در تنظیم قیمت بازار، ارزآوری، سرمایه‌گذاری‌های خرد و کلان، اشتغال‌زایی، جلوگیری از خام‌فروشی، تنظیم بازار عرضه و تقاضا، گردش مالی مستقیم، افزایش تولید، توسعه تجارت و صادارات، پرداخت سهم از مسئولیت‌های اجتماعی، تقویت مرادوات تجاری و سرمایه‌ای با دیگر کشورها نقش اصلی را برای استان ایلام و حتی کل کشور ایفا خواهد کرد.
نکته حائز اهمیت اینکه باید منطقه آزاد تجاری مهران بعد از شروع به فعالیت به مکانی برای مراودات تجاری و صدور هرچه بیشتر محصولات تولید داخل و ترانزیت این اقلام به بازارهای بین‌المللی باشد و نباید با سهل انگاری به محلی برای ورود کالاهای لوکس و تجملی گرانقیمت تبدیل شود بلکه باید از بطن منطقه آزاد مهران رقیبی قدرتمند و نوظهور برای صدور کالاهای تولید داخل به بازارهای جهانی شکل بگیرد و کانون توجه همه فعالان تجاری ایران و منطقه تبدیل شود.
منطقه آزاد مهران برای شکوفایی باید خود را به‌عنوان یک قطب مهم در جذب سرمایه‌های مالی و اعتباری شناور و سرگردان دولتی، شبه دولتی و خصوصی معرفی کند و مسئولان برای ادامه حیات و رونق تجاری منطقه آزاد مهران از تبدیل آن به آوردگاهی برای کالاها و خودروهای لوکس وارداتی جلوگیری کنند.
شهرستان مهران با مساحت دو هزار و 392 کیلومتر مربع معادل 12 درصد مساحت استان ایلام را به خود اختصاص داده‌ و این شهرستان از شمال به ایلام، از جنوب به دهلران، از شرق به ملکشاهی و از غرب به کشور عراق محدود شده‌است.
طبق آخرین آمار جمعیت شهرستان مهران در سال 1395 برابر با 29 هزار و 797 نفر جمعیت ساکن است که در ایام اربعین این جمعیت تا بیش از چهار میلیون نفر افزایش می‌یابد که در آن مقطع زمانی هر شبانه‌روز میانگین بین 250 تا 300 هزار نفر در این شهرستان تردد می‌کنند.