|
درحالی که جمعیت کشورمان ایران با حدود 80 میلیون نفر، یک درصد از جمعیت دنیا را تشکیل می‌دهد، اما به دلیل قرار گرفتن بیش از 60 درصد از مساحت سرزمینی در منطقه خشک و نیمه‌خشک جغرافیایی، از حدود تنها سه دهم درصد منابع آبی دنیا بهره‌مند است.
دکتر هدایت فهمی معاون اسبق مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی کلان آب و آبفای وزارت نیرو در این خصوص اعلام کرد: با وجود آنکه متوسط بارندگی در دنیا 750 میلی‌متر است، این عدد در ایران به دلایل مختلف از جمله شرایط جغرافیایی و اقلیمی حدود 214 میلی‌متر یعنی معادل یک سوم بارندگی دنیا است.
بیش از 4 میلیارد مترمکعب آب به فاضلاب تبدیل می‌شود
معاون اسبق دفتر برنامه‌ریزی کلان آب و آبفای وزارت نیرو همچنین با بیان اینکه کل آب مصرفی در ایران و در بخش شهری حدود 6 تا هفت میلیارد مترمکعب است، تصریح کرد: از این میزان آب چهار تا 4.5 میلیارد مترمکعب تبدیل به فاضلاب می‌شود.
فهمی با تاکید بر اینکه، باید بتوانیم این میزان آبی را که تبدیل به فاضلاب می‌شود، به‌ویژه در بخش‌های کشاورزی و صنعت دوباره وارد چرخه مصرف کنیم، افزود: حوزه کشاورزی و صنعت به‌جای مصرف آب سالم بهداشتی باید مجاب شوند از پسابی که با رعایت مسائل زیست محیطی و بهداشتی و استانداردهای لازم تولید شده است، استفاده کنند.
241 لیتر میانگین آب مصرفی روزانه هر ایرانی
این کارشناس حوزه آب اظهار کرد: با توجه به جمعیت تحت پوشش در مناطق شهری میزان سرانه مصرف آب یا همان میانگین مصرف آب به ازای هر نفر در روز برای کل مصارف 241 لیتر به ازای هر نفر است و این درحالی است که سرانه مصرف آب هر ایرانی از کشورهای پُرآب دنیا بیشتر است.
فهمی تصریح کرد: به عنوان مثال سرانه مصرف آب در کشور دانمارک (159 لیتر در روز)، سوئد ( 164)، پرتغال (194)، اسپانیا (200)، انگلیس (153 لیتر در روز)، اتریش (153 لیتر در روز)، ایرلند (142 لیتر در روز)، فرانسه (139 لیتر در روز)، آلمان (129 لیتر در روز)، هلند (129 لیتر در روز)، بلژیک (112 لیتر در روز) و لهستان (98 لیتر در روز) است.
رسوخ فناوری به حوزه آب باید جدی گرفته شود
کلیدی‌ترین بخش صحبت‌های این کارشناس آب مربوط به مصرف بهینه و معقول آب شهری و ضرورت فرهنگ سازی و استفاده از فناوری‌های نو در این بخش است؛ دکتر فهمی، بکارگیری برخی راهکارها از جمله بهره‌مندی از تجهیزات فناورانه کاهنده مصرف آب، استفاده از ابزار مناسب خانگی برای میزان مصرف استاندارد آب و روش‌های جدید در بازچرخانی آب خاکستری در مدیریت بهینه آب و درکل رسوخ فناوری به حوزه آب را بسیار اثرگذار و مهم می‌داند.
البته معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری با ایجاد ستادهای مختلف رسوخ فناوری در بخش‌ها و حوزه‌های گوناگون را دنبال می‌کند و از سال 1389 نیز برای ورود فناوری به حوزه آب ستادی تخصصی تحت عنوان ستاد توسعه فناوری‌های آب، خشکسالی، فرسایش و محیط زیست را تشکیل داد و در آبان 1399 نیز کارگروهی تحت عنوان کارگروه تخصصی آب، خشکسالی، فرسایش و محیط زیست طبق حکم مقام عالی معاونت ایجاد شد.
در سال 1401 با توجه به چالش‌های حوزه آب و اقلیم، این ستاد به "ستاد توسعه فناوری آب، اقلیم و محیط زیست" تغییر نام داد و با هدف ایجاد یک نهاد فرابخشی و هماهنگ‌کننده و هم‌افزای ملی جهت ارتقای تعاملات بین دستگاهی شروع به کار کرد.
ستادی که هرچند فعالیت‌هایی داشته اما تاکنون از خروجی لازم به خصوص در حوزه آب برخوردار نبوده است. بر این اساس دلایل این مساله را از محمد همت به عنوان سرپرست جدید این ستاد جویا شدیم.
سرپرست جدید ستاد توسعه فناوری آب، اقلیم و محیط زیست معاونت علمی و فناوری و اقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری جزو یک درصد دانشمندان برتر جهان در حوزه مهندسی و دارای 40 مقاله علمی، پژوهشی در حوزه تخصصی آب و انرژی و ثبت 13 اختراع در این زمینه است.
عضو هیئت علمی و دانشیار گروه مهندسی مکانیک، سرپرست مرکز راهبردی آب، انرژی و محیط زیست از سال 1395، مدیریت بیش از 10 عنوان پروژه ملی در حوزه آب و محیط زیست و ارائه ده‌ها محصول فناورانه کاربردی در حوزه آب، مشاور رئیس مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری در امور آب و محیط زیست، مستشار تخصصی حوزه آب به مجلس شورای اسلامی از سال 1399 تاکنون، پژوهشگر برگزیده کشور در بیست و دومین جشنواره پژوهشگران و فناوران برگزیده کشور (سال 1400)، عضو شورای جهاد آبرسانی وزارت نیرو و متولی کارگروه آبرسانی به 7138 روستای دارای تنش آبی در سراسر کشور از جمله سوابق همت است.
به عنوان رییس ستاد تخصصی آب، خشکسالی، فرسایش و محیط‌زیست معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، مهمترین اقدامات فناورانه این ستاد کدامند؟
همت: مهمترین رسالت و نقش ستادهای راهبردی معاونت از جمله ستاد آب، اقلیم و محیط زیست، در واقع حمایت، هدایت، نظارت و راهبری طرح‌ها و مجموعه‌های دانش بنیان در جهت توسعه یا دستیابی به فناوری‌های راهبردی و کاربردی حل مسائل صنعت آب و فاضلاب، اقلیم و محیط زیست کشور است.
البته در دوره مدیریت پیشین رویکرد ستاد قدری متفاوت بوده و به استثنای چند طرح، عمدتا به مسائل خاک و کشاورزی پرداخته شده بود که به علت تخصص و علاقه‌مندی مدیران قبلی مجموعه بود.
به هر حال مهمترین و بزرگترین پروژه ستاد یا شاید حتی معاونت علمی، پروژه تحقیقاتی آب‌های ژرف بوده و هست.
هماهنطور که پیشتر اشاره کردم پیش از این کارگروهی با عنوان آب، فرسایش، خشکسالی و محیط زیست در معاونت وجود داشت که عمده فعالیت‌های آن در زمینه خاک، کشاورزی و موضوعاتی مانند شیلات بوده است.
مهمترین برنامه ستاد توسعه فناوری‌های آب، اقلیم و محیط زیست در دوره جدید چیست؟
همت: در دوره مدیریت جدید و با تغییرات ساختاری و هدفگذاری‌های ستاد توسعه فناوری‌های آب، اقلیم و محیط زیست، در همین مدت کمی که ساختار و تیم جدید در ستاد مستقر شده، سند ملی توسعه فناوری‌های آب، اقلیم و محیط زیست نگارش و جهت تصویب به شورای عالی انقلاب فرهنگی ارسال شده است.
همچنین چند فراخوان عمومی و تخصصی در زمینه حمایت از نخبگان، دانشجویان، پژوهشگران و اعضای هیئت علمی، فناوران و صنعتگران اطلاع رسانی شده است. ضمن آنکه به طور کلی فناوری‌های بهره برداری از آب‌های نامتعارف، فناوری‌های حوزه اقلیم و آب و هوا و همچنین فناوری‌های حوزه محیط زیست جای کار بیشتری دارند.
چالش‌های آبی با اتکا به توان فناوران و دانش‌بنیان‌ها برطرف می‌شود. ما بهترین راهکار رفع چالش‌های آبی را به واسطه فناوری و توجه هرچه بیشتر به فناوری‌های نوین صنعت آب و فاضلاب می‌دانیم و ستاد توسعه فناوری‌های آب، اقلیم و محیط زیست، برای رشد و پیشرفت دانش و فناوری‌های متناظر با مسائل واقعی صنعت آب کشور برنامه‌ریزی دقیقی کرده است.
تعامل سازنده و تنگاتنگ شکل گرفته میان این ستاد و شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور در این زمینه بسیار موثر خواهد بود و این تعاملات باید در تمامی ابعاد بیشتر از پیش شود.
در صحبت‌های شما بر تحقیقاتی بودن پروژه آب‌های ژرف تاکید شد؛ در حالی که انعکاس رسانه‌ای این پروژه قدری متفاوت است و انتظارات از این پروژه بیشتر است.
همت: اظهارنظرهای فراوان از سوی متخصصان و مسئولان محلی، استانی و ملی در مورد این پروژه شده و اخبار و محتوای خبری و تحلیلی گسترده در رسانه‌های مختلف، پیرامون این پروژه علمی و تحقیقاتی منتشر شده است که باید گفت این نوع پوشش رسانه ای و اطلاع رسانی به مردم، صحیح نبوده است.
در دنیا برای یک مقاله در حوزه آب ژرف 933 چاه مورد مطالعه قرار می‌گیرد. چگونه ممکن است در ایران با کمتر از 5 حفاری این همه حواشی به وجود آمده باشد.
دستاوردهای اصلی این پروژه تاکنون اثبات اصل وجود آب بوده و هنوز ابهامات و سؤالات فراوانی در مورد کیفیت، حجم و این آب‌ها در دست بررسی متخصصان است و پاسخ به آنها منوط به تکمیل مطالعات و مشخص شدن نتایج آزمایش‌های مربوطه است.
این فضای رسانه ای شکل گرفته ناشی از بی‌برنامگی و بی‌تدبیری در فضای رسانه‌ای و عدم وجود برنامه منسجم و هدفمند جهت معرفی صحیح این تحقیقات علمی چندوجهی به مردم بوده است.
در صورتی‌که این سطح از توقع و حساسیت در جامعه و مسوولان نسبت به این پروژه ایجاد نمی‌شد، این پروژه پیشرفتی بسیار مطلوب‌تر از حال حاضر داشت و این امکان وجود داشت که مباحثات و مجادلات در محیطی کاملاً علمی و تخصصی مورد ارزیابی قرارگرفته تا منتج به نتایج مفید برای کشور باشد.
فارغ از نوع مواجهه متولیان معاونت علمی در دوره گذشته، موضوعی که بیش از هر مساله دیگر ضروری به نظر می‌رسد، مدیریت فضای رسانه و ایجاد کانال‌های انتقال تحلیل‌های صحیح به جامعه است.
از سوی دیگر اخبار، گزارش‌ها و پوشش رسانه‌ای مربوط به آب‌های ژرف باید از منابع معتبر و رسمی خبری بوده و کاملاً واقع‌بینانه و مبتنی بر واقعیت‌های این پروژه باشد تا ضمن امیدآفرینی منجر به ایجاد توقعات بی‌جا نشود.
به نظر شما مهمترین دلیل عدم پیشرفت ستاد در زمینه رسوخ فناوری در حوزه آب چه بوده است؟
همت: بدون شک رشد واحدهای فناور و شرکت‌های دانش‌بنیان و استارتاپ‌های مساله‌محور تأثیر به‌سزایی در رشد اقتصادی کشور دارند. همه مردم و مسئولان باید دست در دست هم به شکوفایی و رشد تولید کمک کنند.
البته در مورد آب مساله قدری متفاوت است. متأسفانه در کشور آب به لحاظ اقتصادی جایگاه و ارزش چندانی ندارد. پس به تبع آن فناوری‌های حوزه آب نیز راه سختی در زمینه رقابت پذیری اقتصادی و حضور در بازار دارند.
چون متولی تأمین، تصفیه و توزیع آب در کشور به نوعی دولت است و قیمت فروش آن بسیار ناچیز و متفاوت از بهای تمام شده است، بستر و زمینه برای حضور بخش خصوصی در این حوزه به خوبی فراهم نشده است.
البته برنامه‌هایی برای اصلاح این وضعیت داریم، اما اکنون عموما فناوری‌هایی در حال توسعه است که کاربری آنها عموما دولت و مجموعه‌های وابسته هستند.
|
