برداشت بی‌رویه گیاهان خوراکی؛ تیشه بر ریشه طبیعت ایلام

بهار همواره از دیرباز فصل پربار رزق و روزی بوده است و از نیمه اسفند که هوای لطیف بهاری بر زمستان سرد مستولی و چیره می‌شود و چه آن هنگام که بهارانه طبیعت خرامان خرامان از راه می‌رسد و زمین سرمست از رویش گیاهان وحشی می‌شود، همه از سفره پربرکت بهار توشه‌ای از روزی حلال می‌چینند.

همه‌ساله از نیمه دوم اسفندماه تا نیمه اوایل اردیبهشت ماه انواع گیاهان خودروی وحشی با انواع خواص دارویی و خوراکی در زیستگاه‌ها و رویشگاه‌های استان در نقاط مختلف سر از خاک بر می‌آورند و هم زمین را طراوتی تازه می‌بخشند و هم روزی‌بخش مردمان این دیار می‌شوند.

اسفند که به نیمه‌های عمر خود می‌رسد بهارانه‌های طبیعت یکی پس از دیگری خودنمایی می‌کند و بازارها مملو از انواع گیاهان بهاری خاص استان ایلام می‌شود.

ذائقه زاگرس‌نشینان ایلام از روزگاران کهن تاکنون با گیاهان خودروی این منطقه سازگار و مانوس بوده و نسل به نسل این ذائقه بهارانه در بین مردم استان با وجود انواع غذاهای متنوع به قوت خود پایدار و ماندگار مانده است.

پاغازه، پیچک (سیرکوهی)، تره کوهی (تَرگ)، آوندول، علف چشمه، پیازکوهی، سیرکوهی، گل گاوزبان، اَزبوَه (آویشن کوهی)، تولیه (پنیرک)، کنگر، کرکول، بوره ولی و انواع قارچ‌های کوهی مانند دملان از جمله گیاهان بهاره هستند که به عنوان گیاهان خوراکی این روزها در حجم گسترده از کوه و دشت چیده و عرضه می‌شوند.

این گیاهان در کنار مصرف خوراکی دارای خواص بیشمار دارویی هستند و هرکدام به تنهایی یک داورخانه کوچک طبیعی را شامل می‌شود که خداوند رحمان بر مردم این سامان ارزانی داشته است.

بهره‌برداران و افراد زیادی همزمان با رویش این گیاهان خودرو به رویشگاه‌ها رفته و اقدام به چیدن انبوه گیاهان بهاری و عرضه آن در بازار می‌کنند.

اما نکته حائز اهمیتی که باید بهره‌برداران در هنگام چیدن گیاهان طبیعی لحاظ کنند نحوه چیدن این نعمت‌های خدادادی است.

گیاهان بذری باید بعد از بذرپاشی و گیاهان پیازی باید بدون پیاز و ریشه و از ساقه چیده شوند تا برای سال‌های بعد هم امکان رویش مجدد این نباتات وجود داشته باشد.

عدم برداشت اصولی گیاهان توسط مردم باعث شده است از دامنه پراکنش و تراکم این گیاهان سال به سال کاسته شود.

رویشگاه‌های گیاهان طبیعی همواره مورد دستبرد و تاراج افراد سودجو و طمع‌ورز قرار می‌گیرد و این افراد با برداشت انبوه و بی‌رویه و غیراصولی موجب خسران به طبیعت و نسل‌های آینده می‌شوند.

  تقسیم‌بندی گیاهان قابل برداشت با توجه به سیاست‌های ابلاغی

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان ایلام در این زمینه گفت: 126 تعاونی در استان مجوز بهره‌برداری از گیاهان طبیعی را با نظارت کارشناسان منابع طبیعی و آبخیزداری دارند.

ابراهیم پیرزادیان افزود: میزان برداشت فراورده‌ها و محصولات جنگلی و مرتعی از سوی این تعاونی‌ها مشخص و تعیین شده است و این بهره‌برداران آموزش‌های لازم در خصوص شیوه چیدن گیاهان را فرا گرفته‌اند.

وی ادامه داد: همه‌ساله از سوی سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور سیاست‌های بهره‌برداری از محصولات جنگلی و مرتعی تهیه و به استان‌ها ابلاغ می‌شود.

مدیرکل منابع‌طبیعی و آبخیزداری استان ایلام یادآور شد: در سیاست‌های ابلاغی نوع گیاهان قابل برداشت در سه بخش برداشت ممنوع، مجاز مشروط و مجاز با نظارت تقسیم‌بندی شده است.

پیرزادیان توضیح داد: گیاهانی چون گل‌های لاله واژگون ممنوع، سقز مجاز مشروط و گیاهان فصلی خودرو مجاز با نظارت هستند.

وی افزود: برای گیاهان فصلی تعاونی‌های بهره‌برداری با نظارت کارشناسان مجاز به برداشت به مقدار تعیین شده و در رویشگاه‌های معرفی شده هستند.

به گفته مدیرکل منابع‌طبیعی و آبخیزداری استان ایلام هفت هزار همیار طبیعت با نیروهای منابع‌طبیعی و آبخیزداری برای حفاظت از عرصه‌های طبیعی مشارکت دارند تا از آسیب به رویشگاه‌ها و ذخیره‌‍‌گاهای ژنتیکی و یا برداشت بی‌رویه و خارج از سقف مشخص توسط بهره‌بردران جلوگیری کنند.

پیرزادیان تأکید کرد: تعاونی‌های بهره‌برداری برای ادامه فعالیت خود باید در حفاظت، احیا، توسعه و بهره‌برداری اصولی از عرصه‌های طبیعی با منابع‌طبیعی و آبخیزداری همکاری داشته باشند.

وی با بیان اینکه جوامع محلی شامل روستاییان و عشایر آموزش‌های لازم در مورد بهره‌برداری از محصولات و فروآده‌های جنگلی را فراگرفته اند، تأکید کرد: استان ایلام بیشترین مشارکت در زمینه مدیریت اراضی مرتعی و جنگلی و استفاده از فرآورده‌های طبیعی را در سطح کشور دارد.

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان ایلام اضافه کرد: مردم اگر هرگونه تخلف یا برداشت بی‌رویه گیاهان دارویی را مشاهده کردند با سامانه گویای 1504 تماس بگیرند و موارد را گزارش دهند.

پیرزادیان در مورد حضور بهره‌برداران غیربومی از استان‌های همجور هم توضیح داد: از قاچاق و خروج فراورده‌های جنگلی و مرتعی استان ایلام توسط افراد خارج از تعاونی‌ها و به ویژه بهره‌برداران غیربومی جلوگیری می‌شود و اولویت برداشت با تعاونی‌های بومی استان در حد مجاز و سقف تعیین شده است.

کبیرکوه، دینارکوه، مانشت، قلارنگ، بانکول، شلم و گچان ازجمله رویشگاه‌های گیاهان طبیعی استان است.

این گیاهان در مزارع و گلخانه‌ها رشد نمی‌کنند و چیدن گیاهان وحشی خوراکی و دارویی از ریشه و پیاز یا همراه با بذر موجب از بین رفتن تدریجی این گیاهان خواهد شد.

همانگونه که بهار با این گیاهان لذید و سرشار از خاصیت بر ما منت نهاده ما نیز باید بدور از هرگونه طمع وروزی و سهل‌انگاری و با برداشت اصولی و به مقدار نیاز، مهربانی و سخاوت طبیعت را پاسخگو باشیم.

استان ایلام دارای یک میلیون و 700 هزار هکتار عرصه طبیعی است و رویشگاه‌های گیاهان خودروی دارویی یا خوراکی در نقاط مختلف استان پراکنش دارد.