تک‌فرزندی، تنهایی بی‌پایان

از ابتدای شروع زندگی بشر، تشکیل خانواده و فرزندآوری به ‌عنوان ویژگی ذاتی انسان‌‌ها جریان داشته است. اما در عصر حاضر گویی چراغ قرمز مدرنیته و زندگی ماشینی به ‌عنوان سرعت‌گیری درجهت مقابله با این خصلت انسانی ایفای نقش می‌‌کند. تکامل ملت‌‌ها و پیشرفت زندگی انسانی در سال‌های اخیر سونامی دوری انسان از زندگی سنتی و سوق دادن افراد به سوی عادت به سبک زندگی مدرن و ماشینی را ایجاد کرد. به‌تدریج با عادت انسان به هیاهوی زندگی مدرن، داستان فرزندپروری و گسترش خانواده به سناریوی کوچک شدن خانواده‌‌ها و تنهایی انسان تغییر کرد. به‌ تدریج اپیدمی زندگی ماشینی در اغلب نقاط جهان فراگیر شد و خانواده‌‌ها نیز در مسیر هموار کردن جاده تک فرزندی حرکت کردند. حال با گذشت چندین سال و خوابیدن تب سبک زندگی مدرنیته، ملت‌‌ها با شمار زیادی از خانواده‌‌های تک فرزند و افراد تنها روبرو شده‌اند.
امروزه تک‌فرزندی و تنهایی به معضلی برای کودکان و نوجوانان تبدیل شده است. افرادی که خواهر یا برادری ندارند همواره حسرت ‌هایی عاطفی را در زندگی خود تجربه خواهند کرد. اثرات منفی تک فرزندی در تمامی دوران‌ زندگی انسان از کودکی تا دوران بزرگسالی نیز نمود پیدا خواهد کرد.
مدیر گروه سلامت روان، اجتماعی و اعتیاد دانشگاه علوم پزشکی خراسان شمالی در ارتباط با اثرات و تبعات منفی تک فرزندی بر روی زندگی این فرزندان اظهار کرد: وقتی به گذشته نگاه می‌ کنیم، پدر و مادرهایی را می‌ بینیم که در خانه‌‌های کوچک خود چندین فرزند داشتند و در کنار بچه‌هایشان روزگار خوبی را سپری می‌ کردند و کودکان هم خواهر داشتند و هم برادر و همه باهم شاد و خوشحال بزرگ می‌شدند.
سیده ریحانه رضوانی ادامه داد: اما به ‌مرور زمان در حال حاضر شاهد آن هستیم که زوج ‌ها ترجیح می‌ دهند در سال ‌های نخست زندگی خود یا بچه نداشته باشند یا اینکه فقط صاحب یک فرزند شوند، البته نمی ‌توان به‌صورت کلی گفت که چرا اغلب والدین تمایل به داشتن یک فرزند دارند؛ شاید دلیل آن مسائل اقتصادی، مالی و معیشتی باشد یا ممکن است آن ‌ها از مسئولیت‌پذیری و بزرگ کردن چندین فرزند می‌ترسند.
وی گفت: امروزه به دلایل مختلف که مهم‌ترین آن‌‌ها مسائل اقتصادی، مالی و معیشت است، خانواده‌ها تمایل بیشتری به تک فرزندی دارند و به زبان ساده زن و شوهرها ترجیح می‌ دهند که یا فرزندی نداشته باشند و یا فقط یک فرزند به دنیا آورند، به همین دلیل با موجی از بچه‌هایی روبه‌رو هستیم که به عنوان تک فرزند شناخته می‌‌شوند و خواهر و برادری ندارند.
وی افزود: تک فرزندی می‌ تواند مشکلات زیادی را برای فرد به وجود آورد و ابعاد مختلف زندگی او را تحت تاثیر قرار دهد، اطلاع از معایب نداشتنِ خواهر و برادر آنقدر مهم است که به همه والدین توصیه می‌شود درباره این مسئله آگاهی بیشتری کسب کنند و با اطلاع از شرایط و مقتضیات برای فرزندآوری تصمیم بگیرند.
 توجه خاص و افراطی والدین
این مقام مسئول تاکید کرد: بچه‌هایی که خواهر و برادر ندارند و تنها فرزند یک خانواده به شمار می‌‌روند، در مرکز توجه والدین خود قرار می‌‌گیرند، آن‌‌ها به این دلیل اینکه خواهر و برادری ندارند، به رقابت برای جلب توجه پدر و مادر مشغول نمی‌‌شوند.
وی اضافه کرد: این در مرکز توجه بودن همیشگی، فرد را در بزرگسالی با مشکلات زیادی روبه‌رو می‌ کند و انتظار دارد جامعه، دوستان، همکاران و‌... هم مانند والدین، توجه ویژه‌ای نسبت به او داشته باشند و در این صورت افرادی پرتوقع بار می‌‌آیند که در بسیاری از موارد تمایل دارند همه چیز بر وفق مرادشان باشد.
 کنترل و مدیریت کمتر احساسات
مدیر گروه سلامت روان، اجتماعی و اعتیاد دانشگاه علوم پزشکی خراسان شمالی تاکید کرد: بسیاری از کودکان و نوجوانان روبه‌رو شدن با احساسات و مسائل مختلف را در زندگی خود از طریق ارتباط با خواهر و برادر خود می‌آموزند و اگر به کودکانی که دارای خواهر و برادر هستند توجه کنید، می‌ بینید که در برخورد و کنترل احساست خود و مدیریت آن ‌ها توانایی بسیار بیشتری دارند. در مقابل، تک‌فرزندان از این موهبت محروم می‌ شوند و در بسیاری از شرایط نمی‌ توانند آنطور که باید رفتار کنند و یا نسبت به اتفاقات واکنش درستی را نشان دهند.
  مهارت‌های ارتباطی ضعیف‌تر
وی تصریح کرد: بخش بیشتر مهارت ‌های ارتباطی کودکان در برخورد با محیط اطراف و به‌ ویژه همسالان اتفاق می‌ افتد، بنابراین یکی دیگر از معایب نداشتن خواهر و برادر، ضعف در مهارت‌‌های ارتباطی، یادگیری و بروز آن‌‌ها است، اگرچه کودکان این مهارت‌‌ها را با رفتن به مهد کودک یا مدرسه کم‌کم می‌آموزند اما ارتباط دائمی خواهر و برادر با یکدیگر کمک بیشتری به یادگیری سریع و موثر می‌کند.
 وابستگی به والدین
رضوانی افزود: کودک یا نوجوانی که خواهر و برادر ندارد، به مقدار بسیار بیشتری به والدین خود وابسته است و روند استقلال یافتن و جدایی از خانه و خانواده برای او دشوارتر است، این وابستگی نسبت به فرزند، از سوی پدر و مادر هم وجود دارد. آن‌‌ها ترجیح می‌ دهند فرزندشان برای همیشه در کنار آن‌ها باشد و هر چه دیرتر این روند مستقل شدن اتفاق بیفتد، خشنودتر هستند.
 تجربه تنهایی
وی خاطرنشان کرد: از آنجایی که تک فرزندان اغلب تنها هستند و ارتباط موثری با همسالان خود برقرار نمی‌‌کنند، عموما احساس تنهایی دارند. اگر فردی که تک‌فرزند است در برقراری ارتباط با گروه همسالان خود در مدرسه، کلاس و... مهارت نداشته باشد، کم‌کم به سمت انزوا و افسرده‌خویی می‌‌رود.
این مقام مسئول اظهار کرد: کودک تک فرزند دوستی در خانه ندارد تا با او بازی کند، برای همین بیشتر اوقات احساس تنها بودن می‌‌کند، همچنین اگر نتواند مهارت‌های اجتماعی را به خوبی کسب کند، درون گرا و منزوی خواهد شود و این احساس تنهایی در بزرگسالی آن‌‌ها نیز تاثیر خواهد گذاشت.
 عدم یادگیری حامی‌گری
وی ادامه داد: فرزندانی که با خواهر یا برادر خود هم بازی هستند، به مراتب بیشتر درگیر حمایت کردن و حمایت شدن می‌شوند. این کودکان، در کودکی می‌آموزند که برای به دست آوردن آرامش باید از هم محافظت کنند و هم اینکه حین بازی توجهشان به سلامتی خواهر یا برادرشان است، یا اینکه هنگام بروز اتفاق، از همدیگر مواظبت و مراقبت می‌کنند، یا اینکه هنگام مخالفت پدر و مادر با رفتارهای آن‌ها به قولی پشت هم باشند و از هم دفاع کنند و ناخودآگاه مهارت حمایت‌گری در آن‌ها نهادینه می‌شود. اما تک فرزندان با این مسائل مواجه نمی شوند که بخواهند آن‌ها را بیاموزند.
رضوانی بیان کرد: تاب آوری از مشکلات تک‌فرزندها است، وقتی بچه‌ها در محیطی پرورش یابند که خواهر و برادر در آن وجود داشته باشد، برای تحقق خواسته‌های خود ناچارند صبر کنند و این می‌تواند تمرینی برای آینده آن‌ها باشد. تحقیقات نشان می‌دهد تک فرزندها افراد ضعیفی در کنار آمدن با مشکلات هستند و زودتر می‌‌شکنند.
وی تصریح کرد: باتوجه ‌به اینکه تک فرزندها معمولاً نسبت به چند فرزندها از طرف والدینشان حمایت بیشتر را دریافت می‌ کنند، این امر باعث می‌ شود تا آن‌‌ها در برابر مشکلات متعدد تحمل پایینی داشته باشند و نتوانند مفهوم صبر و حوصله را به‌خوبی درک کنند. کودکان تک فرزند به دلیل اینکه خواهر و برادری در زندگی شخصی خود نداشته‌اند که حامی آن‌‌ها باشد، از بزرگ‌ترین سرمایه حمایتی در روزهای سخت و دشوار آینده محروم و بی‌بهره هستند.
مدیر گروه سلامت روان، اجتماعی و اعتیاد دانشگاه علوم پزشکی خراسان شمالی خاطرنشان کرد: منزوی شدن، انزوا‌طلبی (شخصیت اسکیزوئید)، افسردگی، اضطراب و استرس، و‌… از جمله مواردی هستند که کودک تحت تأثیر تک فرزندی ممکن است با آن‌ها روبه‌رو و شود و این مسائل می‌‌توانند بر روی زندگی آینده او اثرگذار باشند.
وی توضیح داد: افسردگی والدین پس از بزرگ شدن و ازدواج فرزندان در خصوص خانواده‌های تک فرزند به شدت بیشتر احساس می‌‌شود، به ویژه خانواده ‌هایی که در سال‌‌های اول ازدواج تنها فرزند خود را به دنیا آورده‌اند به ناگاه در سن حدود 40 سالگی دوباره تنها می‌شوند.
رضوانی بیان کرد: تحقیقات نشان می‌دهد که شیوع اختلال‌های روانی در خانواده‌های کم جمعیت بیشتر از خانواده‌های پرجمعیت است که این مسأله می‌تواند ناشی از این باشد که دلبستگی و همبستگی خانواده پرفرزند به اعضای آن احساس امنیت و آرامش خاطر می‌بخشد، این آرامش و امنیت که بیشتر جنبه عاطفی دارد تا اقتصادی ناشی از آن است که هر عضوی به هنگام روبروشدن با مشکلات از وجود چندین یاری دهنده در پیرامون خود مطمئن است.
وی تاکید کرد: بهترین راهکارِ کاهشِ آسیب‌هایِ نداشتنِ خواهر و برادر و بهترین راهکار رفتار درست در برخورد با تک فرزندی و...‌ سبک فرزندپروری صحیح است.
 بلوغ زودرس از تبعات تک فرزندی
معاون اجتماعی اداره کل بهزیستی خراسان شمالی نیز در ادامه با اشاره به بلوغ زودرس تک‌فرزند اظهار کرد: اگر فرزند تک باشد به ناچار باید در کنار بزرگسالان پرورش یابد و در نتیجه، تجربه‌ای از کودکی و نوجوانی خود ندارد و یک دفعه پرشی به دوران مسئولیت‌پذیری بزرگسالان خواهد داشت، به همین دلیل از لحاظ روحی و روانی بسیار سریع رشد می‌کند و دنیا را از دید بزرگسالان می‌بیند.
وی افزود: حضور در چنین خانواده‌ای که تنها شامل بزرگسالان است سبب بلوغ زودرس کودک می‌شود، این کودکان از نظر جسمی نشانه‌‌های بلوغ را دارند اما تجربه کافی ندارند؛ در این شرایط در هر دو جنس ممکن است رفتارهای ناهنجار بروز کند.
وی با اشاره به برخورد با کودک تک‌فرزند مانند یک فرد بالغ عنوان کرد: والدین تک فرزند ممکن است خانواده خود را به صورت سه تفنگدار ببینند؛ آن‌‌ها با هم غذا می‌‌خورند، با هم به سفر می‌‌روند، با هم در اجتماع هستند و با هم به مهمانی و مجالس می‌ روند. در این خانواده‌‌ها حتی ممکن است به بچه اجازه تصمیم‌گیری در تصمیمات خانوادگی داده شود و کودکی که چنین قدرتی به او داده شده است، ممکن است تصور کند که بخشی از زندگی زناشویی والدین خود است و برای رفع تضاد بین والدین می‌تواند اظهار نظر کند.
خلیل زاده گفت: زندگی در کنار خواهر و برادر روحیه جامعه‌ گرایانه کودک را تقویت می‌کند در حالی که گرایش به انزوا، ضعف در برقراری ارتباط با همسالان، توجه بیش از حد به بازی‌های رایانه‌ای و انفرادی و ترس از حضور در گروه‌‌های اجتماعی در تک فرزندها بیشتر دیده می‌‌شود.
وی خاطرنشان کرد: در خانواده‌‌های تک فرزند میزان وابستگی در افراط یا تفریط است به این معنا که گاهی فرزند به دلیل اشتغال والدین، مورد بی‌‌مهری و بی‌‌توجهی قرار می‌گیرد و گاهی نیز در کانون توجه بیش از حد والدین است و احساس تنهایی و فرهنگ استقلال‌طلبی نیز در تک فرزندها بیشتر دیده می‌شود.
خلیل زاده تاکید کرد: علاوه بر اینکه والدین همواره نگران تک فرزند خود هستند، کودک نیز در سن بزرگسالی همواره نگران والدین خود است زیرا به جز خودش فرد دیگری برای مراقبت از والدینش وجود ندارد و این یک بحران جدی برای خانواده‌های تک فرزند در سال‌های آینده است.