روان‌درمانی، خدمتی لوکس یا مطالبه جامعه؟

سلامت روان کلید واژه‌ای در کلام بسیاری از مسئولان است، اما این کلام معمولاً فقط در همان حد باقی می‌ماند و اقدام یا حمایت خاصی در درمان روان‌های پریشان جامعه نمی‌شود. روان‌هایی که اگر آزرده باشند، جسم را از پا در می‌آورند و نتیجه آن، درگیری یک خانواده و حتی یک جامعه خواهد بود.
هرچند بسیاری حداقل تلاش می‌کنند خود را نگران سلامت روان جامعه نشان بدهند، اما اگر افراد و جامعه خودشان به این فکر نیافتند که چرا باید به سلامت روان توجه کنند، نتیجه مطلوبی حاصل نخواهد شد.
اکنون در همین وضعیت، از اواخر سال 1401 گفته شد که خدمات مشاوره و روان‌درمانی تحت پوشش بیمه قرار خواهد گرفت. تکلیفی که به تصویب شورای عالی بیمه سلامت هم رسیده و بیمه‌ها باید برای آن برنامه‌ریزی کنند، ولی آیا این پوشش بیمه‌ای می‌تواند افراد بیشتری را به استفاده از خدمات روان‌درمانی ترغیب کند؟
  عدالت در سلامت، با پوشش بیمه‌ای خدمات سلامت روان
پانزدهم اسفند ماه 1401 بود که مریم بختیاری «نایب رئیس انجمن روان‌شناسی بالینی» از پوشش بیمه‌ای اشکال مختلف روان‌درمانی شامل مشاوره، زوج‌درمانی و غیره خبر داد و گفت که از ابتدای سال 1402 اجرا می‌شود.
او گفته بود که پوشش بیمه‌ای خدمات روان‌درمانی در بخش‌های دولتی، خصوصی و نیمه خصوصی اجرا می‌شود. خدماتی که افراد می‌توانند با دفترچه بیمه پایه و پرداخت فرانشیز، از آن‌ها استفاده کنند.
این موضوع یکی از آن مواردی است که جامعه همواره نیاز داشته، اما تاکنون انجام نشده بود یا حداقل به شکلی اجرا نمی‌شد که دسترسی عموم افراد به خدمات روان‌درمانی را تسهیل کند.
بختیاری درباره پوشش بیمه‌ای خدمات سلامت روان می‌گوید: به اجرای موفق پوشش بیمه‌ای خدمات روان‌درمانی خوش بین هستیم. این خدمات استانداردهایی دارند که در معاونت درمان وزارت بهداشت تعریف شده است. پوشش بیمه‌ای می‌تواند منجر به ساماندهی خدمات و تعیین ارزش خدمت شود.
نایب رئیس انجمن روان‌شناسی بالینی در پاسخ به این سؤال که آیا در سال‌های گذشته برای پوشش بیمه‌ای خدمات سلامت روان و تعریف استانداردهای خدمتی کم‌کاری شده، می‌گوید: در این زمینه شاید تلاش‌های انجام‌شده موفق نبوده است. در بخش دولتی در زمینه روان‌درمانی تلاش‌های زیادی انجام شده است. موضوعی که در خدمات سلامت روان اهمیت دارد، عدالت در سلامت است تا افراد مختلف بتوانند به خدمات دسترسی داشته باشند و بیماری شخص مزمن نشود. نمی‌توان تلاش‌های انجام شده را نادیده گرفت، اما موانعی وجود داشت که برطرف کردن آن نیازمند زمان بود.
  چرا مردم و برخی مسئولان هنوز به اهمیت خدمات روان‌درمانی پی نبرده‌اند؟
یکی از مواردی که در دوران کرونا پررنگ‌تر از قبل شد، خدمات مشاوره و روان‌درمانی بود. در این دوران به‌واسطه وضعیت اجتماعی و خانوادگی، بسیاری از افراد نیازمند خدمات مشاوره و روان‌درمانی شدند. دورانی سخت که بسیاری از روان‌شناسان را پرکار کرد و اتفاقاً روان‌شناسان با استفاده از فضای مجازی و اپلیکیشن‌هایی که هنوز دچار فیلترینگ نشده بودند، خدمات سلامت روان را ارائه و به بسیاری از افراد جامعه کمک می‌کردند. موضوعی که پس از فیلترینگ اپلیکیشن‌هایی مانند واتساپ، منجر به دردسر بسیاری از روان شناسانی شد که خدمات را به‌صورت آنلاین به مراجعان خود ارائه می‌کردند. هرچند این موضوع هم مانند بسیاری از موارد دیگر از نظر سیاست گذاران اهمیتی نداشت و دردسر ایجاد شده برای ارائه‌دهنده و دریافت‌کننده خدمات سلامت روان، نادیده گرفته شد.
با این حال، کرونا منجر به این شد که بسیاری از افراد جامعه با اهمیت خدمات روان‌درمانی آشنا شده و به این سمت حرکت کنند که چرا باید از این خدمات استفاده کرد و در واقع نگاه به این خدمات تغییر کرد و دیگر خدمات لوکسی محسوب نمی‌شود که صرفا افراد محدودی از آن بهره‌مند می‌شوند.
نایب رئیس انجمن روان‌شناسی بالینی در این زمینه می‌گوید: جنس اختلالات روانی، خاص است. افراد اگر دچار هر بیماری باشند، به هر حال بیماری آن‌ها با خدمات پاراکلینیک شناسایی می‌شود. بیماران دیگر معمولاً در خانواده یا جامعه می‌توانند جلب حمایت کنند، اما بیماران روانی حالت‌هایی را تجربه می‌کنند که نمی‌دانند راه حل آن چیست و ممکن است بیماری را به شرایط زندگی و گذشته و غیره نسبت بدهند. موضوع دیگر در این زمینه، انگ اجتماعی است. اگر کسی بگوید افسرده است، ممکن است در محل کار دچار مشکل شود.
بختیاری ادامه می‌دهد: همواره می‌توان از گذشته نقد و به آینده نگاه کرد. باید به این فکر کنیم که برای برنامه‌های آتی سلامت روان باید چه کاری انجام داد. باید به انگ اجتماعی نیز توجه کرد. معمولا در همه دنیا، صحبت کردن درباره چیزی که ذهنی است و علامتی ندارد، ساده نیست. با توجه به دنیای جدیدی که با آن مواجه هستیم، باید نیروهای جدیدی تربیت کنیم. یکی از مباحث جامعه ما سالمندی است و باید مشاوره و روان شناسی سالمندی در جامعه جا بیفتد. نظام سلامت باید به موضوع روان‌شناسی سالمندی، نوجوانان و فضای مجازی توجه کند.
وی می‌گوید: بسیاری از مسائل در کشور ما روانی اجتماعی است. دوگانگی بین جسم و روان وجود ندارد و وقتی کسی بیماری جسمی پیدا می‌کند، همبود آن، مشکلات روانی هم خواهد داشت. همچنین اگر کسی دچار افسردگی باشد، ممکن است مشکلات جسمی هم پیدا کند. بنابراین به آگاهی عمومی و بازنگری در برنامه‌های آموزشی نیاز داریم تا مسائل و مشکلات مردم را پاسخ بدهد.
نایب رئیس انجمن روان‌شناسی بالینی می‌گوید: جامعه در شرایطی می‌تواند از نظام سلامت تقاضا داشته باشد که رسانه‌ها روی موضوع سلامت روان بیشتر کار کنند. رسانه زبان جامعه است و باید موضوع سلامت روان برجسته شود. زیرا این موضوع نیاز امروز جامعه است.
  ابلاغ پوشش بیمه‌ای خدمات سلامت روان به بیمه‌ها
موضوع پوشش بیمه‌ای خدمات مشاوره و روان‌درمانی و دستورالعمل خرید راهبردی خدمات روان‌درمانی در جلسه‌های مختلفی در دبیرخانه شورای عالی بیمه سلامت بررسی و تدوین شده و در تاریخ 30 بهمن 1401 برای اجرا از ابتدای سال 1402 به سازمان‌های بیمه‌گر پایه ابلاغ شده است.
معاون بیمه و خدمات سلامت سازمان بیمه سلامت ایران در این زمینه می‌گوید: بیماری‌های روان به‌ویژه افسردگی از یک‌سو می‌تواند استعداد ابتلا به بیماری‌های جسمی متعددی ازجمله بیماری‌های قلبی، دیابت و سکته و غیره را افزایش بدهد و از سوی دیگر منجر به بروز ناهنجاری‌های اجتماعی مانند طلاق و اعتیاد شود.
مهدی رضایی ادامه می‌دهد: بنابراین پوشش بیمه‌ای خدمات روان‌درمانی ازجمله خدمات روان‌درمانی فردی و گروهی، خانواده درمانی، زوج‌درمانی زناشویی و افزایش سطح دسترسی بیماران به این خدمات ضروری، گامی مؤثر در ارتقای سلامت روان در جامعه محسوب می‌شود. این خدمات قبلاً صرفاً در صورت تجویز و ارائه توسط روان پزشکان مشمول پوشش بیمه بود، اما بر اساس دستورالعمل اخیر از سال 1402 در صورت ارائه توسط روان شناسان نیز تحت پوشش بیمه قرار گرفته است.
  بیمه‌ها با چه کسانی قرارداد منعقد می‌کنند؟
موضوع دیگر در زمینه پوشش بیمه‌ای خدمات روان‌درمانی، انعقاد قرارداد بیمه‌ها با ارائه‌دهندگان خدمات سلامت روان است که قدر مسلم در استانداردهای تدوین شده در این زمینه، تعریف شده است. هرچند تاکنون فراخوانی در این زمینه در رسانه‌ها منتشر نشده و مشخص نیست با گذشت یک ماه از سال، چه تعداد از روان‌شناسان با سازمان‌های بیمه‌گر پایه قرارداد بسته‌اند.
معاون بیمه و خدمات سلامت سازمان بیمه سلامت ایران در این زمینه می‌گوید: افراد صاحب صلاحیت برای تجویز و ارائه خدمات روان‌درمانی شامل روان‌پزشکان و MD-PHD روان شناسی بالینی و دکترای تخصصی روان‌شناسی بالینی و روان‌شناسی سلامت هستند که مطابق مفاد مندرج در ابلاغیه دبیرخانه شورای عالی بیمه سلامت، سازمان‌های بیمه‌گر پایه مجاز به انعقاد قرارداد با این روان‌شناسان از ابتدای سال 1402 هستند.
وی درباره مکان‌های ارائه این خدمات نیز بیان می‌کند: خدمات روان‌درمانی مندرج در دستورالعمل در وضعیت‌های بستری یا بخش روان بیمارستان عمومی یا روان پزشکی و در درمانگاه یا کلینیک یا مطب یا دفتر کار به‌صورت سرپایی در کلیه مراکز دولتی، خصوصی، خیریه و عمومی غیردولتی تحت پوشش سازمان‌های بیمه‌گر پایه خواهد بود و این دستورالعمل از ابتدای سال 1402 لازم الاجرا شده است.
  نتیجه‌گیری
خدمات سلامت روان در طول سال‌های گذشته بسیار مغفول واقع شده است. هرچند همان طور که گفته شد، پس از همه‌گیری کرونا، نگاه جامعه به این خدمات تغییر کرد و بسیاری از افرادی که قبلاً خدمات روان‌درمانی را انگ یا حتی خدمات لوکس می‌دانستند، حالا خودشان از این خدمات استفاده کرده یا دوستان یا خانواده را تشویق به استفاده از جلسه‌های روان‌درمانی می‌کنند.
نظام سلامت باید به این سمت حرکت کند که مسیر و بستر استفاده جامعه از خدمات سلامت روان را تسهیل کند. هرچند جامعه ما با مشکلات مختلف اجتماعی و اقتصادی درگیر است و تمام این مشکلات می‌توانند منجر به آسیب‌های روانی در افراد مختلف شوند، اما حداقل باید به‌واسطه ارائه خدمات سلامت روان و توجه به عدالت در سلامت در این زمینه، گوشه‌ای از آسیب‌های روانی ناشی از مشکلات اجتماعی و اقتصادی را برطرف کرد.
کم‌توجهی نظام سلامت و سیاست‌گذاران این حوزه نسبت به سلامت روان به هیچ عنوان توجیه‌پذیر نیست و در این زمینه علاوه بر وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و سازمان‌های بیمه‌گر، نمایندگان مجلس شورای اسلامی نیز باید ورود کرده و بسترهای مختلفی برای ارائه این خدمات پیش‌بینی شده و برگزاری کارگاه‌ها و جلسه‌های فردی و گروهی روان‌درمانی نیز تسهیل شود.
*امیر پروسنان