امنیت؛ شاخص پایداری شهرها

انسان همواره به‌دنبال تأمین امنیت به‌عنوان یکی از نیازهای اساسی خود است و احساس امنیت به‌عنوان یکی از شاخص‌های مهم کیفیت زندگی شهری، مورد توجه قرار گرفته است.

با توجه به اینکه بخش عمده امنیت در فضاهای شهری شکل می‌گیرد، احساس امنیت در یک شهر به عوامل بسیاری بستگی دارد؛ در بررسی علل پیدایش شهر و اینکه چرا اجتماعات بشری در محیطی مانند شهر گردهم آمدند، نظریات مختلف ارائه شده است که یکی از نظریات، مسئله امنیت و ابعاد ایمنی را در پیدایش شهر مؤثر می‌داند.

حال با گذر قرن‌ها از پیدایش نخستین اجتماعات شهری، شهرها در نتیجه رشد گسترده کالبدی و جمعیتی خود درگیر مسائل جدیدی در چارچوب انواع مختلف ابعاد زندگی شهروندان هستند و در این میان امنیت شهری، به‌عنوان یکی از مسائل مهم در مباحث و اصطلاحات و ساماندهی شهری به حساب می‌آید.

نیاز به امنیت در شهرها، بازتاب‌های فضایی و کالبدی را به‌عنوان یک اصل مهم و حیاتی به همراه داشته است و برقراری امنیت در ساختار شهری و برخورداری شهروندان از آن، اهمیت زیادی دارد؛ نظم و امنیت از نیازهای اولیه و حیاتی مهم شهروندان در شهر است، در واقع اساس زندگی شهری بر این دو محور قرار دارد اما بعضی فضاهای شهری زمینه را برای برهم خوردن نظم و امنیت فراهم می‌کند.

با توجه به رابطه نزدیک فضا و جرم، شناخت این فضاها و تأثیر آن در کاهش امنیت و برهم خوردن نظام شهری از نکات بسیار مهمی است که طراحان و برنامه‌ریزان شهری در مدیریت شهرها باید به آن‌ها توجه ویژه‌ای داشته‌اند.

**رونق و حیات جاری، در فضای امن شهری

کارشناس ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری با اشاره به اهمیت امنیت شهری می‌گوید: در یک فضای امن و راحت، شهروندان تمایل دارند یکدیگر را ببینند و در چنین شرایطی آن فضا قابلیت اجتماعی شدن خواهد داشت، اتصالات و دسترسی‌ها به پیرامون آن فضا راحت‌تر صورت می‌گیرد، مکان خوبی برای انجام بعضی فعالیت‌ها می‌شود و در اذهان باقی می‌ماند.

فریاد پرهیز، با بیان اینکه به‌طور کلی یکی از نشانه‌های اصلی یک فضای امن شهری رونق و حیات جاری در آن است، اضافه می‌کند: حتی اداره‌های مربوط به تأمین امنیت از جمله پلیس نیز تأیید کرده‌اند که تأمین امنیت یک مکان پررونق برای آن‌ها بسیار راحت‌تر از یک مکان خالی از همان نوع است.

وی خاطرنشان می‌کند: در پروژه فضای امن که سال 2002 مطرح شد، برای یک فضای امن چهار ویژگی شامل بهره‌وری، قابلیت دسترسی و ارتباط، داشتن روابط اجتماعی و راحت‌بودن و احساس آرامش تعیین شده است.

وی تأکید کرد: شهروندان انتظار دارند از شرایط محیطی و امکانات یک فضا برای فعالیت‌های خود استفاده کنند و با توجه به اینکه فضای خالی از فعالیت، نیاز به امنیت ندارد، اگر شهروندان در فضای اجتماعی، امنیت لازم را برای فعالیت‌های خود احساس نکنند، از حضور در فضاهای اجتماعی امتناع می‌ورزند.

این کارشناس ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری می‌گوید: یکی از معیارهای ارزیابی محیط امن، قابلیت دسترسی به امکانات در آن است و شهروندان ضمن اینکه راحت بودن در فضا را مشاهده می‌کنند، باید تصور ذهنی خوشایندی از آن داشته باشند.

پرهیز درباره داشتن روابط اجتماعی که ازجمله ویژگی‌های پروژه فضای امن است، تصریح می‌کند: مردم باید در روابط اجتماعی خود با دیگران در یک فضا احساس امنیت کنند و بتوانند در شبکه تعاملی فعال شوند که در این راستا شهرها اثرات زیادی بر محیط و ساکنان خود در زمان فعلی و بر نسل‌های آینده می‌گذارند.

وی با بیان اینکه گسترش سریع و برنامه‌ریزی نشده شهرها به ازدحام بیش از حد، آلودگی، فقر، بیماری، جرم و جنایت منجر شده است، تأکید می‌کند: شهرها امروز با رشد روزافزون، تمرکز جمعیت شهری و پراکنده‌رویی به سمت مناطق جغرافیایی گسترده‌تر و رشد سریع کلان‌شهرها مواجه شده‌اند، بنابراین اجرای مفهوم امنیت عمومی در شهرها به یکی از مهم‌ترین دستور کارهای کشورهای در حال توسعه است.

این کارشناس ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری اضافه می‌کند: بدون توجه به جنبه‌های امنیت، زندگی در یک منطقه شهری برای رفاه شهروندان سخت خواهد بود و شهری که از تمام تهدیدهای فیزیکی، نابسامانی‌های اجتماعی و اختلالات روانی فارغ باشد، در برابر عوامل تهدیدکننده رفاه جامعه، محافظت شده است و به ایجاد یک محیط مرفه، امن و راحت کمک خواهد کرد.

پرهیز می‌افزاید: در سده بیستم فرایند شهرنشینی بیشتر به‌عنوان رشد برنامه‌ریزی نشده، غیرنظام‌مند و قارچ‌گونه، بدون مدیریت اصولی و هدفمند مقامات محلی، دیده شده است، در حالی که یک شهر باید مکان امنی برای کار، زندگی و بازی باشد.

وی با بیان اینکه شهرهای امن نقطه مقابل شهرهای ناامن تلقی می‌شوند، ادامه می‌دهد: شهرهای ناامن به‌خاطر نورپردازی ضعیف، خیابان‌های تاریک، سیستم‌های عمومی حمل‌ونقل خطرناک و نیروهای پلیس ناکافی، خطرات زیادی را برای ساکنان به‌ویژه فقرا به همراه دارند و از این‌رو همواره در معرض تهاجم‌های ناگهانی و ترس از جرم و جنایت قرار دارند.

**در شهرهای امن، صلح و آرامش نسبی بدون تهدید از جرم دیده می‌شود

معاون شهرسازی و معماری شهردار اصفهان اظهار می‌کند: شهر امن بر حذف خشونت‌های جنسیت محور تأکید و آن را تسهیل می‌کند و به‌طور همزمان فرصت‌های یکسانی برای مردان و زنان در همه جنبه‌های زندگی، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی فراهم می‌کند.

وحید مهدویان، اضافه می‌کند: شهرهای امن تنها به شهرهایی اطلاق می‌شود که شهروندان می‌توانند با یکدیگر در صلح و آرامش نسبی، احترام و رفاه بدون تهدید از جرم و جنایت و قربانی زندگی کنند.

وی خاطرنشان می‌کند: از دیدگاه جهانی، در مناطق شهری به سرعت در حال رشد و مناطق پرجمعیت، جلوگیری و کاهش جرم و جنایت، خشونت و قربانی به یک چالش عمده تبدیل و به‌عنوان یک پیش‌نیاز ضروری برای توسعه مطرح شده است، به‌گونه‌ای که اهمیت کاهش جرم و خشونت به اندازه مسکن خوب، بهداشت، آب آشامیدنی و مواد غذایی و معیشت پایدار است.

وی با بیان اینکه ناامنی پدیده‌ای همچون فقر است و می‌توان گفت که فقر مقدمه دیگر پدیده‌های آسیب شناختی از جمله ناامنی و خشونت شهری است، تاکید می‌کند: فضای شهری ایمن و امن شامل تمام جنبه‌های ایمنی در برابر آتش‌سوزی، آلودگی‌های زیست‌محیطی، تصادفات و دیگر عناصر طبیعی غیرمنتظره و امنیت شامل جرم و بزهکاری علیه افراد و دارایی‌های آن‌ها است، بنابراین عامل مشترک بین این زمینه‌ها به‌عنوان مکان شهری امن شناخته می‌شود.

معاون شهرسازی و معماری شهردار اصفهان تصریح می‌کند: صاحب‌نظران از هفت ویژگی عام برای محیط‌های ایمن و امن یاد کرده‌اند که افزون بر این، شهر امن، عادلانه و مرفه باید مجموعه‌ای از ویژگی‌ها را پوشش دهد، ایمن و سالم باشد، در برابر فجایع و رویدادهای محیطی و اجتماعی قابلیت تاب‌آوری بالایی داشته باشد، از نظر فضاهای سبز و عمومی در سطح قابل قبولی باشد، از لحاظ زیرساخت‌ها، مهارت‌های انسانی و استانداردهای زندگی سرزنده باشد، دربرگیرنده یا فراگیر باشد و برنامه‌های توسعه و برنامه‌ریزی شهری تمام گروه‌ها و اقشار را پوشش دهد و در نهایت به خوبی برنامه‌ریزی شده باشد.

مهدویان با اشاره به اینکه برنامه‌ریزی شهری به تأمین رفاه شهرنشینان از راه ایجاد محیطی بهتر، مساعدتر و سالم‌تر اطلاق می‌شود، خاطرنشان می‌کند: برنامه‌ریزی شهری معادل تأمین نیازهای خدمات شهری و توجه به عوامل مختلف اقتصادی و اجتماعی در برنامه‌های شهری، تعیین سیاست‌ها و برنامه‌های توسعه شهری، هماهنگ کردن آن‌ها با سایر برنامه‌های عمرانی در سطح منطقه و کشوری و تنظیم برنامه‌ها و طرح‌ها در دوره زمانی معین است.

وی با بیان اینکه مهم‌ترین رکن برنامه‌ریزی شهری، محله است، می‌افزاید: شکل‌گیری محله‌های بزرگ به صورت تصادفی اتفاق نمی‌افتد، زیرا آن‌ها محصول برنامه‌ریزی دقیق و طراحی جهان‌شمولی است که مکان‌های پایدار، پیاده‌مدار، سرزنده، زیست‌پذیر و تعامل‌گرا را به وجود می‌آورد و به این وسیله کیفیت زندگی تمام گروه‌های سنتی و اقشار درآمدی را افزایش می‌دهد.

وی تصریح می‌کند: محله‌های بزرگ به شکوفایی شهر، جذب افراد جدید، کسب و کارهای نوین و خالق سرزندگی کمک می‌کند و به شهر اجازه می‌دهد به تغییرات در گذر زمان پاسخ دهد؛ محله‌های بزرگ، بنیان‌ها و ستون‌های شهرهای بزرگ محسوب می‌شود که طراحی آن با بهبود اجتماعات مسکونی موجود و در نظر گرفتن بسیاری از مؤلفه‌ها و لایه‌های تشکیل دهنده آن‌ها آغاز می‌شود.