9 تالاب ایران در فهرست سیاه کنوانسیون رامسر

افت 14 درصدی نمره ایران در از دست دادن تالاب‌ها

ناصر طالب بیدختی، در نشست تحلیلی وضعیت تالاب‌های کشور که به‌صورت وبینار در محل فرهنگستان علوم برگزار شد، هدف نهایی موضوع تالاب‌ و برنامه هفتم توسعه را ارائه پیشنهاد و حکم سیاستی برای برنامه توسعه هفتم در راستای احیای تالاب‌های کشور دانست و افزود: در کشور با روند افزایش جمعیت و روند کاهشی سرانه مصرف آب تجدیدپذیر مواجهیم و این امر موجب شده ایران جزو کشورهایی باشد که بیشترین تعارض بین مصرف آب و نیازهای محیط زیست را دارد.

وی با اشاره به اهمیت تالاب‌ها، خاطرنشان کرد: درک اهمیت حیاتی تالاب‌ها منجر به انعقاد کنوانسیون رامسر در سال 1971 در مورد تالاب‌ها شد و طی آن 156 کشور امضاکننده این کنوانسیون تعهد دادند که خصوصیات اکولوژیکی آن‌ها را حفظ و همچنین وضعیت تالاب‌های ثبت شده خود را به‌صورت دوره‌ای گزارش کنند.

عضو هیئت علمی دانشکده مهندسی مواد و عمران دانشگاه شیراز و عضو وابسته گروه مهندسی فرهنگستان علوم تأکید کرد: در این کنوانسیون لیستی به نام مونترو وجود دارد که شامل اسامی تالاب‌های در معرض خطر انقراض است و متأسفانه ایران با پنج سایت تالابی در آستانه انقراض به همراه یونان در صدر این فهرست قرار دارد.

به گفته وی تالاب‌های واردشده به فهرست سیاه کنوانسیون رامسر به این شرح است:

تالاب انزلی استان گیلان از سال 1993

انتهای جنوبی هامون پوزک استان سیستان و بلوچستان از سال 1990

هامون صابری و هامون هیرمند استان سیستان و بلوچستان از سال 1990

نی‌ریز و کمیجان استان فارس از سال 1990

شادگان، خورالامیه و خورموسی استان خوزستان از سال 1993

وی اضافه کرد: با توجه به تلاش‌های صورت‌گرفته از سوی سازمان حفاظت محیط زیست، تالاب‌های آلاگل، آلما گل در استان گلستان که در فهرست سیاه قرار داشتند، احیا شده و از این لیست خارج شدند و تالاب‌های شور گل، یادگارلو و درگه سنگی در استان آذربایجان غربی نیز همزمان با چهلمین سالگرد کنوانسیون رامسر از این لیست خارج می‌شوند.

عضو وابسته گروه مهندسی فرهنگستان علوم، ماده 16 قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست مصوب سال 1353، بند الف ماده 67 قانون برنامه چهارم مصوب سال 1383، قانون برنامه پنجم توسعه کشور مصوب سال 1389، مصوبه هیئت دولت برای نحوه حفاظت، احیا و مدیریت تالاب‌های کشور، قانون جامع حفاظت، احیا و مدیریت تالاب‌های کشور مصوب 1396 را ازجمله اسناد بالادستی برای حفاظت از تالاب‌های کشور دانست و گفت:‌ این‌ها در حالی است که مجموعه قوانین موجود از جامعیت و انسجام برای حفاظت همه جانبه از تالاب‌ها وجود ندارد و قوانین موجود از جامعیت و انسجام برای حفاظت همه‌جانبه از تالاب‌ها برخوردار نیستند و قوانین و آیین‌نامه‌های موجود پراکندگی زیادی دارند.

بیدختی با تأکید بر ضرورت توجه به تأمین حقابه‌ها و حفاظت از تالاب‌ها در برابر آلودگی صنعتی و معدنی، یادآور شد: خشک‌سالی‌های پیاپی، بهره‌گیری بی‌رویه کشاورزان از کناره رودها و چشمه‌هایی که به تالاب‌ها می‌پیوندند، آبگیری سدهای احداث شده بر روی شاخه‌های اصلی و فرعی تالاب‌ها و عدم تأمین حقابه زیست محیطی و بالا بودن میزان رسوبات جریانات آب‌های سطحی ازجمله دلایل رخداد بحران زیست محیطی تالاب‌ها است که در سطوح ملی و بین‌المللی کشور را با تهدیدات جدی مواجه کرده است.

وی تخلیه فاضلاب‌های شهری، صنعتی و ورود زه‌آب‌های ناشی از فعالیت‌های کشاورزی بدون تصفیه مناسب، تغییر کاربری اراضی در سطح حوضه آبریز، حاشیه و درون تالاب‌ها، دفع پسماندها و ضایعات در تالاب‌ها و معرفی و پرورش گونه‌های غیر بومی را از دیگر عوامل بحران تالاب‌های کشور نام برد.

عضو هیئت‌علمی دانشکده مهندسی مواد و عمران دانشگاه شیراز با انتقاد نسبت به عدم اجرای کامل قوانین در این زمینه، یادآور شد: طبق بررسی‌های مرکز پژوهش‌های مجلس، تنها 23 درصد از اهداف برنامه ششم توسعه محقق شده و تاکنون اسناد تخصصی تالاب‌ها و حریم بستر آن‌ها هنوز نهایی نشده است.

  رتبه ایران در شاخص از دست دادن آب

بیدختی اضافه کرد: بر اساس گزارش سال 2020 شاخص‌های EPI در حوزه آب، ایران در شاخص «از دست دادن تالاب‌ها» با نمره 45.4 در رتبه جهانی 98 قرار گرفته و نسبت به 10 سال گذشته نمره کشور 14.1 درصد افت داشته است.

وی خاطرنشان کرد: در میان شاخص‌هایی که رتبه نهایی را تعیین می‌کنند، بدترین عملکرد به لحاظ مقایسه با 10 سال قبل مربوط به همین شاخص از دست دادن تالاب‌ها بوده است.

عضو هیئت علمی دانشکده مهندسی مواد و عمران دانشگاه شیراز، عدم تعیین دقیق نیاز آبی، عدم تعیین حقابه طبیعی تالاب‌ها با احداث سازه‌های مختلف مانند سد، بند و دهانه‌های آبگیر، تعیین سهم تالاب‌ها در منحنی فرمان سدها، مطالعه و انجام کارهای مختلف مهندسی رودخانه برای رساندن سهم آب تالاب از طریق منابع آب‌های سطحی، توسعه کشت دیم بر اساس مبانی علمی و تغییر در روش‌های آبیاری را از مشکلات تالاب‌های ایران دانست.

  وضعیت تالاب‌های استان فارس

بیدختی در ادامه به وضعیت تالاب‌های استان فارس اشاره کرد و با بیان اینکه حدود 20 تالاب طبیعی و مصنوعی مهم در این استان قرار دارد، خاطرنشان کرد: پردازش تصاویر ماهواره‌ سنتینل دو و شاخص NDWI تالاب‌های این استان حکایت از کاهش و خشک شدن تالاب‌ها دارد که به این شرح است:

کاهش 77.3 درصدی تالاب مهارلو

کاهش 18.3 درصدی تالاب بختگان

کاهش 29.3 درصدی تالاب طشک

کاهش 28.4 درصدی تالاب ارژن

کاهش 60 درصدی تالاب کمجان

کاهش 32.8 درصدی تالاب هفت‌برم

کاهش 19.6 درصدی تالاب هیرم

کاهش 100 درصدی تالاب برم‌شور.

وی اضافه کرد: علاوه بر اینها تالاب‌های کافتر و پریشان بدون آبگیری بوده و همچنان خشک هستند.