پایبندی به اخلاق دینی می‌تواند در پرهیز از خشونت مؤثر باشد

اسلام، آیینی است که به رفع نیازمندی‌های واقعی و فطری انسان می‌پردازد، و رفع این نیازمندی‌ها که برنامه‌های تربیتی عالی را برای مؤمنین در بر دارد، عاملی قوی در جلوگیری از بزهکاری و جرم و انحراف است. انسان اهل معنویت و تدین، همیشه خود را در محضر خدا می‌بیند و وظایف خود را بدون لزوم نظارت کسی انجام می‌دهد و اعتقاد به معاد و حساب و کتاب و حضور در پیشگاه خدا، مانعی عظیم برای جلوگیری از انحرافات او است. فقر و غنای بیش از حد، هر دو از عوامل جرم به شمار می‌آیند؛ زیرا فاصله طبقاتی باعث می‌شود که اهل زور و زر برای حفظ موقعیت خود دست به ارتکاب جرایمی بزنند و در مقابل، فقر نیز باعث می‌شود عده ای انتقام جویانه مرتکب خشونت‌هایی شوند. حضرت امام علی علیه‌السلام‌ در سفارشی به مالک اشتر می‌فرماید: «ثُمَّ أَسْبِغْ عَلَیْهِمُ الْأَرْزَاقَ فَإِنَّ ذَلِکَ قُوَّةٌ لَهُمْ عَلَی اسْتِصْلَاحِ أَنْفُسِهِمْ وَ غِنًی لَهُمْ عَنْ تَنَاوُلِ مَا تَحْتَ أَیْدِیهِمْ وَ حُجَّةٌ عَلَیْهِمْ إِنْ خَالَفُوا أَمْرَک‌ أَوْ ثَلَمُوا أَمَانَتَکَ»؛ (سپس روزی فراوان بر آنان ارزانی دار، که با گرفتن حقوق کافی در اصلاح خود بیشتر می‌کوشند، و با بی‌نیازی، دست به اموال بیت المال نمی‌زنند‌ و اتمام حجتی است بر آنان اگر فرمانت را نپذیرند یا در امانت تو خیانت کنند.) روش دیگری که برای جلوگیری از بروز «خشونت» و ظلم و جرم مطرح شده پیشگیری «وضعی» است. به این که قانونی وضع شود که بتواند از این که فکر مجرمانه به منصه ظهور و فعلیت برسد، جلوگیری کند. از جمله مواردی که در قرآن کریم به آن اشاره کرده، توصیه به طلبکاران، مبنی بر گرفتن سند یا گواه هنگام پرداخت وجه یا مال به دیگران است. خداوند متعال می‌فرماید: «یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِذا تَداینْتُمْ بِدَینٍ إِلی أَجَلٍ مُسَمًّی فَاکْتُبُوهُ... وَاسْتَشْهِدُوا شَهِیدَینِ مِنْ رِجالِکُمْ...»؛ (ای اهل ایمان! هنگامی که مالی را تا زمان معینی قرض می‌دهید بنویسید... و دو نفر شاهد مرد [بر آن بگیرید...). این تدابیر همگی برای جلوگیری از ظهور و بروز جرم است. برای تببین بیشتر مسئله با علیرضا شریفی یزدی، جامعه‌شناس به گفتگو نشستیم که در ادامه حاصل آن را می‌خوانید:
علیرضا شریفی یزدی با اشاره به نقش باورهای دینی و مذهبی در کنترل خشونت عنوان کرد: به لحاظ روانشناسی اجتماعی باور مندی می‌تواند کمکی باشد برای اینکه انسان رها، یله و بدون چارچوب را در یک چارچوب اخلاقی قرار دهد. بحث باورهای دینی می‌تواند زیرمجموعه یک نگرش بزرگ‌تری باشد تحت عنوان باورهای اخلاقی. به لحاظ علمی انسان‌هایی که اخلاق مدارند و چارچوب‌های اخلاقی برای خود قائلند و بر این اساس تلاش می‌کنند، این باورها را در زندگی مورد استفاده قرار دهند، ویژگی‌های مثبت زیادی را با خود حمل می‌کنند که یکی از مهمترین آنها خشونت پرهیزی یا دوری از خشونت است. بدین معنی که اگر کسی دین را در معنای واقعی بشناسد و در چارچوب آن بخواهد حرکت کند.
وی افزود: طبیعتاً دین هم به عنوان یکی از مهمترین منابع اخلاقی می‌تواند باعث شود که افراد از خشونت دوری و پرهیز کنند، اما این باور یک باور و یک تیغ دولبه است، یعنی افرادی که دین را در معنای درست می‌فهمند و به اصول منبعث از آموزه‌های دینی پایبندند. این افراد انسان‌های خشونت گریز و خشونت پرهیزند و چه در زندگی فردی و چه در زندگی خانوادگی و چه در اجتماع خشونت گریز هستند.
شریفی تصریح کرد: اما اگر فردی به شناخت درستی از باورهای دینی و آموزه‌ای دینی که باید برای فرد ایجاد شود، نرسد، اتفاقاً با برداشت غلط و ناصحیح از دین، نوعاً انسان‌های متعصبی که این انسان‌های متعصب جاهل هم هستند، تربیت می‌شوند که نه تنها خشونت گریز نیستند، بلکه به دلیل مبانی که دارند درواقع انسان‌هایی خشن و خشونت گرا هستند، کما اینکه در دوران معاصر می‌توانیم داعش، القاعده و برخی دیگر را از این دست انسان‌ها بدانیم.
وی تصریح کرد: سخت‌ترین نوع خشونت در کسانی دیده می‌شود که دین داری را درست فهم نکرده اند، در نتیجه اگر فردی به مبانی اخلاقی پایبند است و منبع اخلاق وی از آموزه‌های زلال و سرچشمه ای درست یعنی دین گرفته شده، یقیناً هرگز خشونت گرا نخواهد بود و خود این امر یک ملاک است. اما اگر کسی که داعیه دین دارد و خشونت ورزی دارد، نشان دهنده این است که برداشتی صحیحی از دین نداشته است، اما از آن سو هم باید توجه کنیم کسانی هستند که با شناخت غلط، متعصبانه و کورکورانه، ممکن است بدترین خشونت‌ها را رقم بزنند.