|
سپهرغرب، گروه اقتصادی - طاهره ترابی مهوش : در سال‌های اخیر به‌دلیل افزایش امیدزندگی و کاهش مداوم در باروری، جمعیت بسیاری از کشورها از جمله ایران با تغییرات مهمی در ساختار سنی روبه‌رو شده است. ایران یکی از چند کشور جهان، از نظر سرعت سالمندی جمعیت است، لذا این وضعیت یک نگرانی جدی برای سیاستگذاران کشور محسوب می‌شود به گونه‌ای که آمار‌ها نشان می‌دهد پس از سال 1420، سهم سالمندان در جامعه به‌طور محسوسی افزایش پیدا خواهد کرد و این بدان معنی است که بخش پویا و فعال جمعیت کمتر و رده‌های سنی نیازمند حمایت بیشتر خواهد شد وقتی یک جامعه پا به سالمندی می‌گذارد سهم اعتبار تخصیصی به حوزه درمان، بازنشستگی و.. بیشتر می‌شود و بدین ترتیب موتور اقتصادی چنین جوامعی بسیار ضعیف شده و کشورها به سمت آسیب‌پذیری اقتصادی و امنیتی سوق می‌یابند این مسئله از چنان اهمیتی برخوردار است که علاوه‌بر سیاست‌های تشویق فرزندآوری، جوامع این‌چنینی یا از فناوری برای جبران نیروی کار استفاده می‌کنند یا با بهره‌گیری از فرصت مهاجرپذیری جمعیت جوان کشورهای دیگر را به سمت خود جذب کرده و بدین‌ترتیب بخشی از مشکل پیری را حل می‌کنند ما این یک واقعیت است که پیری جمعیت و افزایش تعداد افراد سالخورده علاوه برمشکلات اجتماعی بحران‌های اقتصادی غیر قابل انکاری را نیز به دنبال خواهد داشت د براین اساس با توجه به اهمیت موضوع بر آن شدیم تا دراین باره گفت‌و‌گویی را با سید مرتضی افقه، استاد اقتصاد دانشگاه دانشگاه چمران اهواز ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:
این استاد اقتصاد با بیان اینکه از منظر توسعه وپیشرفت اقتصادی تنها ابزار و عامل رشد، نیروی انسانی است گفت: البته دراین بین نباید از مولفه کیفیت و تخصص نیروی انسانی غافل شد چراکه سلامتی افراد و درعین تحصیل کرده و متخصص بودن آنها در رشد و تعالی اقتصادی تاثیر گذار خواهد بود.
سید مرتضی افقه، با تاکید بر لزوم توجه توامان به کیفیت و کمیت نیروی انسانی برای پیشرفت جامعه افزود: بنابراین سرمایه‌گذاری برروی نیروی انسانی هم به لحاظ کمی و هم به لحاظ کیفی در همه کشورها به عنوان اولویت دنبال می‌شود.
این کارشناس اقتصادی با بیان اینکه سرمایه‌گذاری به لحاظ کمی در این حوزه شامل این مقوله می‌شود که هرم جمعیتی کشور به لحاظ دارا بودن نیروی محرک توسعه و پیشرفت به لحاظ سنی به طور مستمر از غنای کافی برخوردار باشد، افزود: از آنجاکه نیروی انسانی وقتی می‌تواند محرک توسعه باشد که هم به لحاظ جسمی و ذهنی هم به لحاظ تخصص و آموزش آمادگی لازم را برای ورود به بازار کار داشته باشد پس درکنار توجه به کمیت برای بهبود کیفی نیروی انسانی موثر در بعد آموزش و بهداشت نیز توجه لازم ازسوی سیاستگذاران می‌بایست اعمال گردد.
افقه با اشاره به اینکه در هرم سنی جمعیت به لحاظ توسعه اقتصادی سنین بین 16 تا 65 سالگی از اهمیت بالایی برخوردار است، ابراز کرد: وجود نیروی انسانی دراین رده سنی برای پیشرفت و توسعه هر کشور یک ضرورت انکارپذیر است.
وی در ادامه بر اهمیت افزایش تعداد جوانان در هر جامعه‌ای تاکید کرد و گفت: هرچه نیروی جوان یک جامعه بیشتر باشد یقینا افق بهتری را می‌توان به لحاظ اقتصادی برای آن ترسیم کرد اگرچه برخی بی‌برنامگی و ناتوانی‌ها در دولت‌ها موجب می‌شود در برهه‌های زمانی خاصی کشور نتواند برای جوانان برنامه‌ریزی کند و این احساس شکل گیرد که تعداد آنها زیاد و مشکل‌ساز هستند.
وی با بیان اینکه ایران از ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی جوان‌ترین نیروی انسانی را تا چند سال پیش در اختیار داشت،افزود: متاسفانه به دلیل بی‌تدبیری‌ها در بعد اقتصاد، اجتماعی و سیاسی نتوانستیم به خوبی از این ظرفیت استفاده کنیم.
افقه،ادامه داد: نتیجه این بی‌تدبیری‌ها درحال حاضر این است که نرخ رشد جمعیت به شدت کاهش یافته و هرم سنی درایران روبه پیری است حال آنکه پیر شدن جمعیت اصطلاح بار تکفل را در علم اقتصاد دچار مشکل خواهد کرد.
وی با اشاره به اینکه در آینده‌ای نه‌چندان دور هر نیروی جوان به عنوان عامل محرک اقتصادی می‌بایست بار تکفل چندین سالمند را به دوش بکشد،افزود: یکی از شاخص‌هایی که در مطالعات خانوارها حائز اهمیت است، شاخص بار تکفل است که این اصطلاح بیانگر وابستگی فرد یا افرادی به اجتماع است.
افقه، با اشاره به اینکه فرایند رشد و تولید ثروت فقط توسط جمعیت جوان هر کشوری شکل می‌گیرد خاطر نشان کرد: آنچه مسلم است اینکه تمامی مردمی که در یک جامعه زندگی می‌کنند در تولید کالا و خدمات و روند تأمین معاش شرکت نمی‌کنند بنابراین هر چه در جامعه جمعیت فعال و شاغل کمتر باشد، اصطلاحا بار تکفل یا وابستگی بیشتر است.
این استاد اقتصاد دانشگاه اهواز با بیان اینکه هرچه جمعیت پیرتر شود عده کمتری جمعیت فعال را شامل شده که با کارکردن آنها زندگی مادی واجتماعی جمعیت پیر سامان پیدا خواهد کرد،گفت:این مهم یقینا برای اقتصاد کشور مضر بوده و می‌تواند روند رشد را کُند و یا متوقف کند.
وی با بیان اینکه در کشورهایی همچون ژاپن در مواجه با این مشکل به لحاظ پیشرفت‌هایی که در آن شاهد هستیم بخشی از این مشکل را با طراحی ربات و بهره‌مندی از فناوری جبران می‌کنند،تشریح کرد: مسئله اینجاست که درایران هنوز به لحاظ تکنولوژی هم به این ظرفیت نرسیده‌ایم بنابراین یقینا به لحاظ رشد اقتصاد با مشکل مواجه خواهیم شد.
این استاد اقتصاد ادامه داد: بنابراین اگر برای آینده برنامه‌ریزی لازم برای جمیعت جوان کشور صورت نپذیرد یقینا دراین بخش دچار مشکل جدی خواهیم شد اما مسئله اینجاست که نمی‌توان در برنامه‌ریزی تنها به افزایش زاد و ولد فکر کرد بلکه همانطورکه پیشتر عنوان شد می‌بایست به لحاظ کیفی نیز برای جمعیت جوان برنامه‌ریزی لازم را در دستورکار قرار داد اما متاسفانه امروز تنها بر روی بعد افزایش کمی جمعیت تمرکز شده و به لحاظ کیفی گویا طرحی در دستور کار نیست.
وی با بیان اینکه درحال حاضر نیز متاسفانه با بی‌کفایتی بر متولیان علیرغم اینکه روند جمعیت به سمت پیری است بخش اعظمی از نیروی جوان متخصص نیز از کشور مهاجرت می‌کنند تصریح کرد: بنابراین اگر دغدغه واقعی مسئولان پیری جمعیت است این مهم را باید در عمل نشان دهند که بخشی از آن به فراهم کردن زیرساخت‌ها برای مانایی جمعیت متخصص جوان در کشور باز می‌گردد.
افقه تاکید کرد: باید در اعمال تنگ‌نظری‌ها که عمده‌ترین عامل مهاجرت جمیعت جوان متخصص از کشوراست تعدیل لازم صورت پذیرد.
این استاد اقتصاد با تاکید براینکه در علم اقتصاد جمعیت یک مسئله پیچیده و تخصصی است،تشریح کرد: لازم است دراین زمینه متولیانی در مسند کار قرارگیرند که دارای نگرش توسعه‌ای به فضای اقتصادی کشور داشته باشد.
افقه با بیان اینکه درحال حاضر در هرم جمعیتی کشور برجستگی موجود به لحاظ سنی در میانه این هرم قرار گرفته که جمعیت میان سال را شامل می‌شود گفت: به دلیل کاهش نرخ رشد جمعیت اگراین روند همین منوال ادامه پیدا کند حتی نمی‌تواند این جمیعیت فعلی را نیز حفظ کند یعنی اگر هر زوج حداقل نتوانند دو فرزند را متولد کنند این برجستگی به سمت بالا حرکت کرده و جمیعت پیر در آینده بسیار زیاد خواهند شد که این بدان معناست که تعداد کثیری ازجمعیت جامعه نانخور عده قلیلی می‌شوند.
وی،افزود:به هرحال کاهش نرخ رشد جمعیت در آینده نه‌چندان دور منجر به کاهش جمیعیت جوان دارای توانایی باروری خواهد شد که حتی تولید و مانایی جمعیت فعلی را نیز تهدید می‌کند که این مهم در کشوری همچون ایران که به لحاظ تکنولوژی هنوز به جایگاه واقعی خود نرسیده به لحاظ اقتصادی دچار نقصان خواهد کرد.
این استاد اقتصاد با بیان اینکه متاسفانه تکیه بر نفت طی این سال‌ها سیاستگذاری اجتماعی و اقتصادی و فرهنگی کشور به لحاظ جمعیتی دچار مشکل کرده است گفت: یقینا دراین زمینه می‌بایست تجدیدنظر لازم صورت پذیرد.
مع الوصف با توجه به آنچه گفته شد یکی از اصلی‌ترین عواقب اقتصادی پیری جمیعیت افزایش بار تکفل است به عبارت دیگر پایین بودن نسبت اشتغال به جمعیت یعنی بار تکفل بدین معنی است که به ازای هر نفر شاغل چند نفر در قبال آن تامین معاش می‌شوند طبق آخرین آمار بار تکفل در جهان 2.3 دهم درصد است یعنی به ازای هر نفر شاغل 2.3 دهم نفر معیشتشان تامین می‌شود که در ایران به ازای هر نفر نیروی شاغل 3.4 دهم نفر معیشتشان تامین می‌شود که این امر نشان‌دهنده خالی بودن ظرفیت عظیمی در کشور است بنابراین در صورت ادامه این روند یقینا بحران اقتصادی را برای کشور به دنبال خواهد داشت.
در سال 1392 رهبر معظم انقلاب اسلامی فرمود: «یکی از خطراتی که وقتی انسان درست به عمق آن فکر می‌کند، تن او می‌لرزد، این مساله جمعیت است مساله جمعیت را جدی بگیرید، جمعیت جوان کشور دارد کاهش پیدا می‌کند، به جایی خواهیم رسید که دیگر قابل علاج نیست، یعنی مسائل جمعیت از آن مسائلی نیست که بگوییم حالا نه، سال دیگر فکری کنیم، وقتی نسل‌ها پیر شدند دیگر قابل علاج نیست.
در طول سالیان گذشته بارها مساله برنامه‌ریزی بر روی سیاست‌های افزایش جمعیت از جانب رهبری به مسئولان گوشزد شده است اما متاسفانه تاکنون هیچگونه مداخله صحیحی صورت نپذیرفته و روند افزایش سالمندی و کاهش نرخ باروری کماکان بر قوت خود باقیست این درحالی است که مساله افزایش جمعیت نیازمند همراهی مولفه‌های گوناگونی است تا نتیجه‌ای کارآمد ایجاد شود،این مولفه‌ها شامل وضعیت اقتصادی و ثبات آن در کشور، فرهنگ‌سازی در کانون خانواده، حمایت‌های همه جانبه دولت از فرزندآوری نه فقط در حرف و سخن بلکه در مقام عمل و اجرا، مدیریت مهاجرت جوانان به کشورهای دیگر، ارتقای سلامت و در نهایت نهادینه کردن سبک زندگی ایرانی-اسلامی است.
|
