استاد دانشگاه تهران؛

عریان شدن ‌جنگل‌ها از درخت، معلول نبود قانون در آتش‌افروزی

وقوع آتش‏سوزی در جنگل‏ها و مراتع از مخرب‏ترین حوادثی است که آثار و پیامدهای زیاد و گاهی جبران‏ناپذیر در ابعاد اقتصادی، اجتماعی، محیط زیستی و انسانی به‌دنبال دارد. تأسف‌بارتر اینکه روند آتش‏سوزی‏ها طی 20 سال گذشته در ایران نشان می‏دهد که به طور متوسط هرساله به‌ویژه با فرارسیدن ماه‏های گرم، بیش از هزار فقره آتش‏سوزی صرفاً در جنگل‏ها رخ داده و نزدیک به سه هزار و 500 هکتار از عرصه‏های جنگلی در طعمه آتش‏سوزی گرفتار شده و بخشی از این عرصه‏ها نیز کاملاً از بین رفته‏اند.

طبق بررسی‏ها، تقریباً 10 درصد آتش‌سوزی در جنگل‌ها و مراتع کشور توسط عوامل طبیعی مانند برخورد صاعقه و آذرخش و خودسوزی جنگل‏ها در اثر وزش بادهای گرم به وقوع می‌پیوندد ولی در بیش از 90 درصد آتش‏سوزی‏ها عامل انسانی به‌صورت عمدی (ازجمله اختلافات قومی و عشیره‏ای، به‏منظور ضربه زدن به طوایف و اقوام دیگر، تبدیل جنگل به مرتع به‏منظور تأمین علوفه بیشتر برای چرای دام، تهیه و فروش زغال به سوداگران به‌ویژه در جنگل‏های مناطق مرزی، گسترش اراضی کشاورزی همجوار جنگل‏ها و مراتع توسط افراد سودجو و فرصت‏طلب یا به عبارت دیگر به‏منظور تصاحب زمین‏های منابع طبیعی و آتش زدن بقایای محصولات یا به اصطلاح پس‏چر مزارع در مجاور جنگل ها) و غیرعمدی (ازجمله سهل‌انگاری یا کم‌توجهی گردشگران، چوپانان، جنگل‌بانان، کشاورزان، اقدامات مخاطره‌آمیز مانند خاموش نکردن صحیح آتش، انداختن ته سیگار روشن در طبیعت، رها کردن زباله‌های پرخطر مانند بطری‏های شیشه‌ای و غیره) دخالت داشته است.

به طور کلی غالب بودن نقش عامل انسانی در وقوع آتش‏سوزی‏ها نشان از این دارد که کشور و متولیان امر نتوانسته‌اند در زمینه آموزش، فرهنگ‏سازی و حل مشکلات معیشتی و اقتصادی مردم وابسته به جنگل‌ها و مراتع، اقدامات اثرگذاری داشته باشند. به عبارت بهتر مدیریت پایدار و اجتماع‌محور در خصوص منابع طبیعی از طریق پیوند دادن منافع جامعه محلی به منافع حمایت و حفاظت از منابع طبیعی به‌ویژه در امر مقابله با آتش‌سوزی‌ها، شکل نگرفته است.

با توجه به بارش‌های اخیر بهاری و افزایش پوشش گیاهی مناطق جنگلی احتمالاً بروز آتش‌سوزی زیاد است به گونه‌ای که طی چند روز اخیر در منطقه بوزین و مرخیل شهرستان پاوه شاهد آتش‌سوزی گسترده‌ای بودیم به طوری که به‌دلیل صعب‌العبور منطقه متأسفانه تا چند روز این آتش‌سوزی ادامه داشت.

بنابراین با توجه به اهمیت موضوع برآن شدیم تا با استاد تمام دانشگاه تهران گفت‌وگویی ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:

حسین آخانی با بیان اینکه سال‌هاست به طور جدی ما با مشکل آتش‌سوزی جنگل‌ها مواجهیم، گفت: در حال حاضر در این زمینه دو مسئله جدی، محیط زیست جنگلی ایران را تهدید می‌کند نخست بحث افزایش گرمای کره زمین که تأثیر مشخص آن به‌صورت گرمای زودرس و غیر عادی محرز است و دیگری دخالت بی‌حد و مرز در زیستگاه‌های طبیعی کشور.

وی عنوان کرد: در حال حاضر همه افراد به‌راحتی می‌توانند با خودروهای شخصی بدون هیچ‌گونه محدودیتی در این زیستگاه‌ها حاضر می‌شوند و در نبود کنترل‌، اعمال محدودیت‌های لازم، نبود آموزش و قانون، اقدام به آتش‌افروزی کرده و فاجعه می‌آفریند.

استاد تمام دانشگاه تهران با تأکید بر اینکه هر چند هنوز ارزش بازاری و غیربازاری گونه‏های گیاهی و جانوری جنگل‏ها و مراتع به طور دقیق تعیین نشده اما با از بین رفتن بخشی از عرصه‏های جنگلی و مرتعی کشور بر اثر آتش‌سوزی، با مسائلی همچون فرسایش پوشش گیاهی و در پی آن عریان شدن زمین، از بین رفتن حیات وحش، کاهش تنوع زیستی گیاهی و جانوری، آلودگی هوا ناشی از سوختن و گرم شدن کره زمین، تشدید فرسایش خاک و آثار شناخته و ناشناخته دیگر به‌عنوان پیامدهای این اتفاق ناگوار مواجه خواهیم شد.

آخانی با اشاره به اینکه همچنین هزینه‏های مستقیم و غیرمستقیم زیادی از جهت اطفای حریق، احیا و بازسازی مناطق سوخته‏شده به اقتصاد کشور تحمیل می‏شود، گفت: واقعیت این است که برای پیشگیری از وقوع چنین اتفاقاتی، من شخصاً تاحدود زیادی از مسئولان دولتی ناامید هستم زیرا معمولاً گوششان شنوای حرف‌های تخصصی نیست؛ این موضوع در همه مباحث مرتبط با حوزه محیط زیست تبدیل به یک رویکرد شده وگرنه ارائه راهکار برای این پدیده دردناک که در ایران یک معضل به‌شمار می‌رود، یقیناً کار دشواری نیست.

وی با بیان اینکه این پدیده در فضای محیط زیستی در همه دنیا شناخته شده و راه حل‌های مختص خود را دارد، گفت: قطعاً نمی‌توان انتظار داشت که جلوی آتش‌سوزی را به طور کامل گرفت اما می‌توان آن را محدودتر کرد.

این استاد دانشگاه مطرح کرد: این امر مستلزم آن است که ما از نظر وضع قوانین و اجرای آن در این مسئله به‌صورت جدی ورود کنیم، البته در این بین نمی‌توان از لزوم مشارکت مردم غافل شد.

آخانی افزود: مسئله این است که با روند کنونی اصلاً امیدی به تغییر از سوی متولیان امر ندارم زیرا همانطور که در خصوص سوانح رانندگی هر روز شاهد افزایش تصادفات و کشتار مردم به‌دلیل بی‌درایتی مسئولان هستیم، به همان اندازه نیز در مباحث محیط زیستی با پدیده‌هایی همچون آتش گرفتن جنگل‌ها، از بین رفتن مخازن آب‌های زیرزمینی، آلودگی هوای شهر، زمین‌خواری و غیره مواجهیم.

وی با اشاره به اینکه همه موارد ذکرشده، برآیند عدم توجه به توصیه و ارائه راهکارها از سوی متخصصان است، اذعان کرد: بنابراین به‌نظر می‌رسد ارائه راهکار کارشناسی از سوی من و امثال من فایده‌ای ندارد زیرا من بارها و بارها در گفت‌وگو با مدیران مرتبط به بیان این مطالب پرداخته و آن‌ها را به‌صورت مکتوب ارائه کردم و حتی مقاله بنده در سایت مرکز بررسی راهبردی ریاست جمهوری نیز موجود است؛ اگر قرار بود مسئولان به پیشنهادهای کارشناسی توجه کنند پیشتر این فرصت برای آن‌ها فراهم بود.

این استاد دانشگاه با بیان اینکه متأسفانه مدیران مربوطه، به بدیهی‌ترین مشکلات محیط زیستی کشور توجه ندارند، شما چطور انتظار دارید که به آتش‌سوزی جنگل‌ها که شاید جرء اولویت‌های آخر آن‌ها باشد، توجه کنند؟ افزود: با این وجود بنده بارها تأکید کردم که آتش‌افروزی در مناطق طبیعی، مراتع و جنگل‌های کشور قانونمند شود.

آخانی با بیان اینکه وقوع آتش‌سوزی که باعث از بین رفتن گونه‌های مفید درختی که وظیفه تولید اکسیژن را بر عهده‌ دارند مهم‌ترین دلیل برای لزوم قانونمند کردن این مسئله است، گفت: بنابراین این امر می‌طلبد تا قانون محکمی در برابر کسانی که اقدام به آتش‌افروزی جنگل‌ها می‌کنند، تصویب شود.

وی با بیان اینکه فرد آتش‌افروز در جنگل که صدها هکتار از منابع ملی کشور را آگاهانه نابود می‌کند تفاوت چندانی با افرادی که در اغتشاشات محکوم به محاربه شدند ندارد، افزود: برای جلوگیری از وقوع آتش‌سوزی‌های گسترده، قانون باید با کسانی که تحت عنوان گردشگر به طبیعت آسیب می‌رسانند برخورد و لایحه‌ای تحت عنوان ممنوعیت روشن کردن آتش در جنگل‌هاو مراتع تصویب کند.

وی ادامه داد: علیرغم رفتارهای نیکی که مردم نسبت به طبیعت از خود نشان می‌دهند در مقابل نامهربانی با طبیعت نیز وجود دارد، برخی‌ها هنوز فرهنگ احترام به طبیعت را نیاموخته‌اند و هرکجا که بتوانند ناآگاهانه دست به تخریب می‌زنند؛ لازم است ضمن صحبت با مردم رفتارهای زشت جامعه نظیر شکستن درخت، آتش زدن بوته و ریختن زباله فرهنگ‌سازی شود.

این دوستدار محیط زیست با بیان اینکه در کل دنیا در کشورهایی که مستعد آتش‌سوزی جنگل‌ها هستند قوانین سفت و سختی وجود دارد، افزود: برای مثال در کالیفرنیا حتی کشیدن سیگار در برخی نقاط تا 10 هزار دلار جریمه دارد اما در کشور ما هر کس در هر کوی و برزنی می‌تواند برای به راه کردن بساط کباب خود دست به آتش‌افروزی بزند.

آخانی با اشاره به اینکه ایجاد آتش در محیط زیست درست به‌سان شلیک گلوله است، گفت: بنابراین این سؤال مطرح می‌شود که آیا من نوعی می‌توانم به‌راحتی در محیط شهری دست به شلیک گلوله بزنم؟ پس چرا برای ایجاد آتش در محیط زیست این قانون و محدودیت وجود ندارد این در حالی است که شاید یک آتش کوچک، تخریب‌کننده چندین هکتار از مراتع و جنگل‌ها باشد.

مع‌الوصف با توجه به آنچه گفته درختان در چند ماه اخیر بیشترین قربانیان آتش‌سوزی بوده‌اند. قربانیانی که صدایشان به جایی نمی‌رسد. گرچه آمار دقیقی از میزان آتش‌سوزی جنگل‌های ایران منتشر نشده اما می‌تواند تسریع‌‌کننده نابودی بیشتر فضای سبز و جنگل‌های ایران به‌شمار برود؛ بنابراین شاید همین دلیل باشد که بر لزوم قوانین بازدارنده تأکید می‌کند، قوانینی که بتواند افراد و گردشگران را از روشن کردن آتش در فضای سبز، جنگل‌ها و مراتع باز دارد.