|
بیستم خرداد (10 ژوئن) روز جهانی صنایع‌دستی است، سازمان یونسکو صنایع‌دستی را اینگونه تعریف می‌کند؛ «محصولاتی که توسط هنرصنعتگران ساخته می‌شوند که یا کاملاً با دست، یا به کمک ابزار دستی و یا حتی ابزار مکانیکی تولید می‌شوند تا زمانی که مشارکت دستی خود هنرمند همچنان اساسی‌ترین مؤلفه محصول نهایی باشد. ماهیت خاص محصولات صنایع دستی ناشی از ویژگی‌های متمایز آن می‌باشد که این ویژگی‌ها می‌توانند خصیصه‌های کاربردی، زیبایی‌شناختی، هنری، خلاق، فرهنگی، تزئینی، مذهبی، نمادین به لحاظ اجتماعی و برجسته‌بودن باشند»
آنچه در تعریف صنایع‌دستی در ماده یک قانون حمایت از هنرمندان و استادکاران و فعالان صنایع‌دستی آمده است تصریح دارد «صنایع‌دستی ایران مجموعه‌ای از صنایع هنری و سنتی است که با محوریت خلاقیت، ذوق و زیباشناسی با بهره‌گیری از مواد اولیه قابل دسترس تولید می‌شود و فرایند ساخت و تولید محصول به‌صورت فردی یا گروهی، عمدتاً با دست و با کمک ابزار مورد نیاز انجام می‌گیرد».
رشته‌هایی مانند نساجی سنتی، بافته‌های داری و غیر داری، پوشاک سنتی، کاشی سنتی، سفال و سرامیک، صنایع‌دستی چرمی، هنرهای سنتی وابسته به معماری، صنایع‌دستی فلزی، صنایع‌دستی چوبی و حصیری، صنایع‌دستی دریایی، صنایع دستی استخوان، صنایع‌دستی سنگی، رودوزی‌های سنتی، سازهای سنتی، میناکاری، آبگینه، صنایع‌دستی کاغذی، طراحی نقاشی سنتی و پیشه‌های وابسته به گروه‌های 18 گانه) است. به همین دلیل جهانیان از دیرباز ایران را کشوری متنوع در هنرهای سنتی و غنی از هنرمندان صنایع‌دستی می‌شناسند.
آمار و ارقام نشان می‌دهد 517 هزار و 200 هنرمند در رشته‌های 18 گانه صنایع دستی به صورت رسمی و ثبت شده مشغول به کار هستند، که از این جمعیت نیم میلیونی، حدود 350هزار نفر زنان هنرمند هستند که 70درصد این جامعه هنری صنعتی را تشکیل می‌دهند؛ این در حالی است 30درصد از تولیدکنندگان صنایع‌دستی روستاییان هستند، اگر چه در این حوزه 1270 تشکل و شرکت تعاونی مرتبط با صنایع دستی فعالند اما دغدغه‌هایی مانند بیمه، تأمین مواد اولیه، بازاریابی و فروش همچنان دغدغه بخش عمده‌ای از هنرمندان صنایع دستی است.
بر اساس آمار پراکندگی شاغلان در کشور، هرمزگان (45هزار نفر)، کرمان (35هزار نفر)، گیلان، گلستان و اصفهان (تقریباً 30هزار نفر)، فارس (25هزار نفر) و همدان (بیش از21 هزار نفر) جزو استان‌های با بیشترین شاغلان در حوزه صنایع دستی هستند، و خراسان جنوبی (با حدود 6هزار نفر)، یزد (با پنج هزار نفر)، البرز (با پنج هزار نفر)، آذربایجان غربی (با حدود 4900 نفر) و قم (با حدود 4800 نفر) جزو کمترین شاغلان حوزه صنایع دستی در کشور هستند؛ این درحالی است که استان تهران حدود 18هزار شاغل در این حوزه ثبت شده است.
بافته‌های داری و غیرداری در صدر مشاغل صنایع‌دستی
طبق نمودار رشته بافته‌های داری و غیرداری (با 160هزار شاغل) در صدر هنرمندان شاغل و با یک فاصله قابل تأمل رودوزی‌های سنتی و صنایع دستی چوبی ( با حدود 70 هزار شاغل) و حوزه پوشاک با (60هزار شاغل) به ترتیب در جایگاه دوم و سوم قرار دارند. این در حالی است که از رشته‌های صنایع‌دستی دریایی، کاغذی و استخوانی با تعدادی محدود از کمترین شاغلان نام برد و هشدار هنرهای در خطر فراموشی را اعلام کرد.
در این پراکندگی و گستردگی از سال 1394 تا کنون 45 شهر و 27 روستا با عنوان شهر و روستای ملی صنایع دستی و 11 شهر و سه روستا با عنوان شهرو روستای جهانی صنایع دستی در ایران شناخته وثبت شده است که در این زمینه ایران از سرمداران و پرچمداران ثبت این مناطق در جهان است. و در حال حاضر سه شهر ( کاشان، رشت و دزفول) و یک روستا (بحیری بوشهر) در انتظار ثبت جهانی هستند.
ضرورت تثبیت حکمرانی خوب در صنایع‌دستی
آنچه در این گستره ارزشمند مؤثر است، ابزارهای حکمرانی زنجیره‌سازی صنایع دستی است که هفت مرحله از شناسایی، خلق، توسعه و ترویج، تولید، تجاری‌سازی، توزیع و فروش تا مصرف را شامل می‌شود، اگرچه این روند برای ارزآوری و تولید ثروت کاملاً کشف بازارهای جدید با طراحی، تولید، ترویج و تبلیغ و صادرات بستگی دارد.
اما آنچه به‌عنوان مرکزیت برای ابزارهای حکمرانی تصویرسازی صنایع دستی یاد می‌شود، خلق تصویر شفاف از صنایع دستی است و با اتاق وضعیت، شبکه اطلاعات صنایع دستی، کتاب اول، نمایگشاه‌های راهبردی و و دستاوردها، سکوها و روایت‌های پیشرفت، بسته هویت بصری و رویدادها و جشنواره و جشنواره‌ها است رابطه مستقیم و دو سویه دارد.
بخش مهم دیگردر صنایع دستی، ابزارهای حکمرانی در نوآوری در این حوزه است که علاوه بر اینکه به لزوم وجود یک مرکز نوآوری یکپارچه وابسته است، بر ضرورت طراحی محصولات، بسته‌بندی جذاب، راهبری فناورانه، نوآوری اجتماعی، تولید انبوه فناورانه، نوآوری در نقوش، بهره‌وری با هم‌افزایی منابع تأکید دارد.
اما باید توجه داشت صنایع‌دستی یکی از اضلاع مهم و بدون تردید قاعده مثلث میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی است، که با شکل‌گیری وزارتخانه‌ای جوان با حدود چهار سال قدمت، قطعا به ابزارهای حکمرانی مجدد برای زیست‌بوم صنایع‌دستی نیاز دارد، تا بتواند مثلث متوازن میان محصول، هنرمند و وزارتخانه برقرار کند، با این تذکر که دستگاه دولتی باید نقش تنظیم‌کننده و تسهیل‌گر را بخواهد و بتواند ایفا کند.
|
