بازگشت به معماری گذشته راهکارشهر طبیعت دوست

سپهرغرب، گروه - طاهره ترابی مهوش :

امروز درشهرهای ایران با افزایش تهدیدات تغییرات آب وهوایی، آلودگی و تقلیل منابع طبیعی و تنوع زیستی، تغییر در سبک‌زندگی و بهره‌گیری درست از محیط زیست ضروری به نظر می‌رسد حال آن‌که ایده طراحی شهری بیوفیلیک یا شهری با رشد هماهنگ زیستی، پیشنهادی است در مقابل افزایش روزافزون این فشارها به طبیعت و به طور خاص طبیعت شهری.

به همین دلیل، روی آوردن به این ایده توسعه شهری برای همه ساکنان شهرهایی همچون همدان که امروز با یدک کشیدن نام کلانشهر تنها عایدیش کمبودهای زیرساختی در ابعاد مختلف از حمل و نقل گرفته تا آب و فضای سبز ضروری است براین اساس با توجه به اهمیت موضوع بر آن شدیم تا دراین خصوص گفت‌وگویی را با محمدرضا عراقچیان عضو هیئت علمی دانشگاه بوعلی‌سینا ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:

عضو هیئت علمی دانشگاه بوعلی‌سینا در تبیین موضوع درگام نخست به معنی شهرهای بیوفیلیک پرداخت و گفت: معمولا وقتی کلمه بیو در کنار سایر واژه‌ها قرار می‌گیرد ارتباطی با طبیعت و محیط زیست دارد.

محمدرضا عراقچیان با تاکید براینکه فیلیک نیز به معنای دوست‌داشتن و دوستدار بودن است، تشریح کرد: براین اساس شهرهای بیوفیلیک شهرهای دوستدار طبیعت هستند.

وی با اشاره به اینکه از دیدگاه‌های مختلف طبیعت دارای معنای متعددی است،اظهارکرد: عده‌ای طبیعت را درخت و فضای سبز می‌دانند حال آنکه برخی‌ها درکناراین موضوع حیات جانوری را نیز مورد توجه قرار داده‌اند و حتی عده‌ای حضورکودکان، همسایگان و غیره را در طبیعت به عنوان یک رکن قلمداد می‌کنند.

عراقچیان با اشاره به چرایی مطرح شدن چنین ایده‌ای در دنیای غرب، اظهارکرد: دنیا از حدود 100 سال پیش با عدم توجه به محیط زیست و حتی تخریب آن دست‌به گریبان است.

این کارشناس حوزه شهر با بیان اینکه علت این اتفاق به انقلاب صنعتی و فعال شدن نهضت مدرنیته در اروپا بازمی‌گردد، عنوان کرد: حتی درمواردی انزجار از طبیعت و عدم نیاز به آن نیز مطرح شد به‌طوریکه در برخی از ساختمان‌های مدرن حتی از پنجره برای تهویه هوا استفاده نکرده به جای از آن سیستم‌های خنک‌کننده مدرن بهره برده‌اند.

وی با اشاره به اینکه همه این موارد باعث شده که فریادهایی علیه نهضت مدرن در دنیا بلند شود،تصریح کرد: دراین بین نخستین فریاد نهضت پست مدرن و بازگشت به گذشته بود.

عراقچیان،ادامه داد: در ادامه نهضت‌های مختلف از منظرهای گوناگون دردنیا به وجود آمد برای مسائل در جامعه‌شناسی نهضت پست‌مدرن اجتماعی مطرح و یا اینکه روانشناسان موضوعاتی همچون تعلق خاطر و وطن‌دوستی را مطرح و این کلمات را درمقابل کلماتی همچون جهان‌وطنی مدرن قرار گرفت.

این استاد دانشگاه با بیان اینکه همین روند را درحوزه شهر نیز شاهد بودیم،گفت: درواقع شهرهای بیوفیلیک یک اعتراض و به تعبیری یک فریاد علیه بی‌توجهی به طبیعت و نهضت مدرن است.

این استاد معماری و شهرسازی با بیان اینکه مطرح شدن این گونه مباحث بیشتربه دعوایی بین اروپائیان بدل شده و به ما ربطی آن‌چنانی ندارد و تنها از آنجا به ما مرتبط است که ما نیز همچون دیگر کشورهای خاورمیانه عشق به مدرنیسم و مدرن داریم،افزود: این بدان معناست که اگر نگاهی به مطالعات اجتماعی و جامعه شناسی داشته باشیم مشخص می‌شود ایرانی‌ها نزدیک‌ترین دیدگاه را به غربی‌ها درمورد مدرنیسم دارند.

عراقچیان ادامه داد: براین اساس به محض اینکه دراروپا اتفاقی رخ می‌دهد ما ایرانی‌ها به دنبال تقلید آن‌ها هستیم.

وی با اشاره به این مهم یکی از مباحث مشکل‌ساز درکشورماست به‌طوریکه در مباحث فرهنگی، اجتماعی، شهری و روانی و حتی سیاسی این مهم به معضل بدل شده است، خاطر نشان کرد: معمولا این مهم قابل پذیرش نیست.

این استاد دانشگاه بوعلی با تاکید براینکه اگربه داشته دینی یعنی احادیث و قرآن خودمان بازگردیم درآن به فروانی به لزوم توجه به محیط زیست و طبیعت را شاهد هستیم حال آنکه این رویکرد در گذشته اروپاییان به هیچ وجه قابل مشاهده نیست،تشریح کرد: این بدان معناست که در دین اسلام نه تنها بر اعتقاد و ارتباط با خدا تاکید شده بلکه ازدیدگاه دیگر انسان باید با سایرانسان‌ها و طبیعیت و نقش خویش ارتباط منطقی داشته باشد.

عراقچیان افزود: براین اساس در دنیای دین اسلام ما چهار نوع ارتباط داریم بنابراین اگر در مدیریت بخش‌های مختلف همین مبانی مورد توجه قرار گیرد انسان‌ها با محیط زیست اطراف خود حسب دستورات شرعی باید ارتباط قوی برقرار کنند.

این کارشناس حوزه شهر با بیان اینکه همه مواردی که درحال حاضر از سوی اروپاییان درحوزه احترام به محیط زیست در بخش‌ها و موضوعات مختلف مطرح می‌شود را در 400 تا 500 سال قبل درشهرهای ایران مشاهده می‌کنید، گفت: برای مثال دوست داشتن حیوانات و نیز دوست داشتن گیاهان مثمر از آن دست مباحث است که از گذشته در بین ایرانیان جایگاه خاصی داشته به‌طوریکه در خانه‌های ایران قدیم و اماکن مذهبی به نسبت اقلیم چند درخت مثمرکاشته می‌شد و در حیاط این خانه‌ها نیز شاهد نگهداری حیواناتی بودیم که با خود لطافت را به همراه داشتند این درحالی است که این داشته‌های ما از گذشته تا زمان حاضر از سوی اروپاییان به عنوان حرفی جدید مطرح می‌شود.

وی با بیان اینکه ما اصولا در قدیم تعریفی در شهرها با عنوان باغ‌شهر( با استفاده گیاهان مثمرو مفید ) داشتیم عنوان کرد: این باغ‌شهرها هم درکشورهای آسیایی و هم درکشورهای اروپایی وجود داشت به‌طوریکه دراین شهرها تفکیک محیط شهری با باغات به سادگی انجام می‌شد.

عراقچیان با بیان اینکه در این شهرها به معنای واقعی خانه‌ها در داخل باغات ویا باغات درکنار خانه‌ها بودند،تشریح کرد: حال آنکه یکی از اهداف ایده بیوفیلیک‌ها راه‌انداز باغ‌شهرها است.

وی ادامه داد: با این اوصاف من حرف تازه‌ای جز بازگشت به معماری گذشته نته تنها ایران بلکه آسیا پیدا نمی‌کنم زیرا ما درکشورهایی همچون هند، چین، مصر اندونزی، سوریه، عراق،عمان و یمن نیز رویکرد بیو فیلیکی را در طرحی شهری با جدیت تمام داشته و داریم.

وی درپاسخ به این سوال که یقینا بازگشت به گذشته در معماری یقینا باید همراه تعریف متناسب با نیاز جوامع داشته باشد بنابراین این مهم(ایده طراحی بیوفیلیک)را چگونه می‌توان درشهری همچون همدان به کارگرفت آیا ایجاد دیوار سبزو یا کاشت گونه‌ها مقاوم نسبت به کم‌آبی می‌تواند کمکی به این موضوع کند، اظهارکرد: نکته حائز اهمیت اینکه در مشخصات شهرهای بیوفیلک هیچ گاه بر توسعه گیاهان آپارتمانی تاکید نشده ( گیاهان سایه‌پرور و منفعتی حتی از بعد بو و مزه هم ندارند )

وی در ادامه افزود: بحث بعدی اینکه بیوفیلیک یک علم چند زمینه‌ای است پس وقتی برای کشت نوع خاصی از گیاه برنامه‌ریزی می‌کنیم باید شرایط اقلیمی را مورد توجه قرار دهیم پس درمناطقی که با کمبود مواجه‌ هستند گیاهان با مصرف آب کم باید مورد توجه قرار گیردو امثالهم.

وی ادامه داد: بنابراین اگر قراراست همدان شهر بیوفیلیک‌تر باشد که البته به اعتقاد من درحال حاضر این شهر به دلیل داشتن فضای سبز موجود در اطراف شهر و نیز فضای سبز نسبتا خوب درشهر چیزی حدود 50 درصد بیوفیلیک است باید گفت این اتفاق می‌تواند به دو طریق اتفاق بیفتد نخست اینکه قیافه و شمائل این شهر را تغییر دهیم و دیگری اینکه واقعا بیوفیلیک باشیم.

عراقچیان با بیان اینکه اگربخواهیم قیافه بیوفیلیک بگیریم باید اقدام به ایجاد دیوار سبزو روف‌گاردن کنیم که انجام آن درهمدان بنا به شرایط اقلیمی و سرما قابل اجرا نیست،‌اظهارکرد:مسئله ‌اینجاست که ما برای همدان درختان بومی سرما‌دوستی را نداریم.

وی با بیان اینکه متاسفانه به ندرت گیاهای را می‌توان بومی منطقه همدان داشت که درفصل سرما سبز بماند اظهارکرد: پیچ امین‌الدوله ازاین دست گیاهان است.

این استاد دانشگاه، ادامه داد: بنابراین اگر قرار باشد همدان را تبدیل به شهر بیوفیلیک‌تر بکنیم در حوزه ساختمان‌سازی و طراحی شهری ضوابطی جدید تعریف کنیم مثلا هرکس اقدام به اخذ پروانه می‌کند باید در ساختمانش یک تعداد مشخص درخت مثمر بکارد و غیره.

وی با تاکید براینکه حتی می‌شود این ضوابط را در طرح جامع یک شهر گنجاند، ادامه داد: مثلا حتی در جایی که افراد بالاجبار مجبور به قطع درختی می‌شوند می‌توان آن‌ها را مکلف به کاشت درختی منطبق بر ضواط دستگاه متولی کرد.