نداشتن برنامه برای مشاغل مزاحم، خلأ بزرگ طرح جامع شهری همدان

سپهرغرب، گروه - طاهره ترابی مهوش : کسب و کار برای امرار معاش، امری واجب است و مسئولان در همه شهرها توأم با رعایت قانون و ساماندهی مشاغل مزاحم به‌نوعی حال و روز کسبه و اصناف را نیز مراعات می‌کنند تا به اصطلاح، نه سیخ بسوزد و نه کباب و در گستره بازارها و شهرک‌های صنفی، هم صاحبان واحدهای تجاری و خدماتی راضی باشند و هم شهروندان و گردشگران.

درواقع این موضوع واضح و مبرهن است که پس از رسیدن به حد معینی از رشد و توسعه شهری، فعالیت‌های شهری نیز متنوع شده‌اند، به نحوی که در کلان‌شهرها، همزمان انواع متنوعی از مشاغل در کنار یکدیگر شکل گرفته‌اند، بدون اینکه هیچ یک از آن‌ها بر دیگری مسلط باشند، در طیف وسیع و گسترده‌ای از انواع مراکز و واحدهای صنعتی، کارگاهی، خدماتی و تأسیسات شهری استقرار یافته‌اند.

در این میان می‌توان اینگونه قلمداد کرد که توسعه شهری و توسعه صنعتی لازم و ملزوم یکدیگر بوده، به طوری که این ملازمت، از یک سو امکان اشتغال و رشد اقتصادی برای شهروندان فراهم کرده و از سوی دیگر، همه ابعاد زندگی آن‌ها را دچار تغییرات دامنه‌دار و عمیقی کرده اما مسئله این است که برخی از این حرف و کارگاه‌ها چنان فضای پیرامون خود را بلعیده‌اند که هیچ فضای بازی باقی نگذاشتند؛ بنابراین حضور فعالیت‌ها و کارگاه‌های مزاحم در بافت شهری می‌تواند بر میزان آلودگی‌های زیست‌محیطی شهرها بیفزاید و خطرات ناشی از این آلاینده‌ها را بیشتر کند. در این راستا از جمله معضلات زیست‌محیطی می‌توان به ایجاد سر و صدا، تجمع زائدات و ضایعات، سد معبر، گره ترافیکی، پخش ذرات، بوی نامطبوع، ایجاد لرزش، دود و آلودگی هوا، خاک و غیره اشاره کرد که بر سلامت جسمی و روحی شهروندان و نیز سیمای شهرها اثرات سوء و نامطلوب دارند.

تأسف‌بارتر اینکه شهر همدان نیز از این قاعده مستثنی نیست به طوری که پراکندگی ناموزون کارگاه‌های مزاحم در بافت شهر و مکان‌گزینی نامناسب آن‌ها مشکلات زیادی را در زمینه عملکرد آن‌ها در سطح کلان‌شهرها به‌وجود آورده که در آینده با توجه به توسعه سریع شهرنشینی، اثرات این پراکندگی نامناسب هرچه بیشتر نمایان خواهد شد، این مسئله به‌عنوان یکی از معضلات جدی است که امروزه فراروی توسعه شهری تلقی می‌شود؛ بنابراین ساماندهی فضایی و جایگزینی مطلوب صنایع و کارگاه‌های مزاحم به گونه‌ای که بتواند در مجموعه تکاپوی حیات شهر نقش واقعی ایفا کند؛ از ضروری‌ترین برنامه‌های توسعه کالبدی شهرهای همچون همدان است که متأسفانه سال‌هاست تنها در خبرها از آن به‌عنوان ضرورت ایجاد شهرک‌های صنفی از سوی مسئولان مطالبی را می‌بینیم و یا می‌شنویم اما در عمل امروز برای فضای کارگاهی و تعمیرگاهی شهر، بازار پرندگان و سنگ‌بری‌‌ها و حتی شهرک صنفی پزشکان گام مؤثری برداشته نشده است.

بر این اساس با توجه به اهمیت ‌موضوع برآن شدیم تا با طراح شهری و عضو هیئت علمی دانشگاه بوعلی سینا گفت‌وگویی ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:

حسن سجادزاده با بیان اینکه مشاغل مزاحم در شهر همدان و لزوم ساماندهی این گونه مشاغل جزو موضوعات دیرینه‌ای است که بخش اعظمی از کارها و طرح‌های ارائه‌شده در این زمینه روی کاغذ مانده گفت: البته در برخی مشاغل همچون ساماندهی کارگاه‌های سنگبری شاهد آن بودیم که تعدادی از آن‌ها در بلوار بهشت و در قالب شهرک صنعتی ساماندهی شده‌اند اما در سایر مشاغل متأسفانه کار خاصی را شاهد نبوده‌ایم.

وی ادامه داد: متأسفانه در شهر همدان برنامه جامعی در این خصوص نداریم تا بر اساس آن در مدیریت شهری برای این موضوع اقدام علمی خاصی انجام شود.

وی با تأکید بر اینکه وجود این مشاغل مزاحم در محیط‌های شهری چالش‌های بیشماری را به‌دنبال دارد، ابراز کرد: برای مثال مکان‌یابی انجام‌شده فعلی بازار پرندگان همدان که در جوار مخابرات قدیم، فضای کارگاهی تعمیرگاهی و در کنار ترمینال ملایر است یکی از نمونه‌های مشاغل مزاحم به شمار می‌رود که نارضایتی بسیاری را از سوی شهروندان به‌دنبال داشته و دارد.

این استاد دانشگاه با بیان اینکه بازار آهن‌فروشان و سنگبری در محیط شهری نیز ازجمله دیگر مشاغل مزاحم است که بیشترین نارضایتی را در بین شهروندان همدانی دارد، اظهار کرد: مهم‌ترین اصلی که در زمینه ساماندهی صنوف مزاحم وجود دارد اینکه ما بتوانیم این مشاغل را از بافت‌های سکونتی تا جای ممکن جدا و آن‌ها را در قالب سایت‌های خاص و شهرک‌های صنفی ساماندهی کنیم.

سجادزاده با بیان اینکه البته یکی از دلایل که بر اساس آن مدیریت شهری در ایجاد این سایت‌ها و شهرک‌ها کند است به این موضوع بازمی‌گردد که متأسفانه زمین مناسب و پهنه‌ای که بتواند این شهرک و صنوف را در آن‌ها جانمایی کند را ندارد اظهار کرد: درواقع این موضوع یکی مباحثی است که ما در زمینه توسعه شهری در همدان با آن مواجهیم.

وی خاطرنشان کرد: البته خاطرم هست که چیزی بین پنج تا 6 سال پیش مدیریت شهری از دانشگاه خواست که در این زمینه خواستار تهیه شرح خدمات و ارائه پیشنهاد (پروپوزال) شدند که ما در آن مقطع زمانی در آن مطالعه انجام‌شده به تمامی ابعاد این موضوع به‌صورت دقیق پرداختیم اما به‌دلیل اینکه مدیریت شهری در این زمینه همراهی لازم را نداشت و سازمان ساماندهی صنوف و مشاغل شهرداری هم پای کار نیامد؛ علیرغم برگزاری چندین جلسه جهت اراده پیشنهادها و راهکارها، ادامه کار مسکوت ماند.

وی با تأکید بر اینکه این مسائل در طراحی شهری، به برنامه‌ریزی جامعی نیاز دارد تشریح کرد: یکی از ابعادی که باید در این زمینه مورد توجه قرار گیرد این است که در بدو امر این صنوف و مشاغل را شناسایی و مکان‌هایی که در شرایط فعلی در دسترس دارند را تحلیل کنند و بعد بر اساس ویژگی این مشاغل نسبت به ساماندهی آن اقدام لازم انجام شود، البته لازم نیست همه این مشاغل در یک نقطه جمع شوند بلکه بر اساس ویژگی‌های اجتماعی، کارگاه و نوع مزاحمتی که ایجاد می‌کنند می‌توان در طرح‌های بالادستی و راهبردی مطالعه لازم صورت و جانمایی لازم برای آن‌ها در دستور کار قرار گیرد.

وی با بیان اینکه در جانمایی این صنوف مسائلی همچون ایجاد براندازها، ترافیک، پارکینگ‌ها و امکان استفاده مردم باید مورد توجه قرار گیرد، تشریح کرد: البته مشاغل مزاحم دسته‌بندی دارند؛ برخی در قامت محله و برخی دیگر دارای مقیاس شهری و منطقه‌ای هستند؛ حال آنکه وجود برخی صنوف همچون یک واحد شیشه‌بری، نجاری و غیره در یک محله یک نیاز به‌حساب می‌آید و کمک شایانی به سلامت شهری می‌کند زیرا حجم تردد را کاهش می‌دهد.

این استاد دانشگاه در پاسخ به این سؤال که آیا در طرح جامع شهری برای ساماندهی صنوف مزاحم جانمایی انجام شده یا خیر گفت: متأسفانه خیر البته آن زمان که موضوع الحاق 680 هکتار به همدان مطرح بود مشاور به این موضوع اشاره داشت که بخشی از این اراضی برای ساماندهی مشاغل در نظر گرفته شود اما با مرتفع شدن این قضیه دیگر رویکرد ویژه‌ای برای این موضوع در طرح جامع پیش روی مدیریت شهری قرار نگرفته است.

سجادزاده ادامه داد: البته این مشاور، حتی طرح مطالعه ورودی‌های شهر که بخشی از آن در قرق مشاغل مزاحم است را نیز تکمیل و ارائه نکرده که حداقل در این مبادی این مشاغل مدیریت و ساماندهی شوند.

مع‌الوصف با توجه به آنچه گفته شد آیین‌نامه ساماندهی مشاغل و اصناف مزاحم شهری مصوبه هیئت وزیران که در تاریخ دهم دی‌ماه 96 به دستگاه‌های مختلف ازجمله وزارت کشور، وزارت جهاد، وزارت تعاون، وزارت بهداشت ابلاغ و مقرر شد بر اساس آن شهرداری‌ها به‌منظور رفع مزاحمت مشاغل و اصناف مزاحم، متناسب با وضعیت فعالیت، مکان استقرار و ماهیت شغلی آن‌ها نسبت به صدور حکم انتقال، جابه‌جایی یا رفع مزاحمت از طریق اصلاح فرایند کار، تغییر فعالیت یا نوسازی اقدام کند و در صورت عدم اجرای حکم شهرداری توسط صاحبان مشاغل یا اصناف، شهرداری موظف است نسبت به تعطیلی آن‌ها مطابق با بند 20 ماده 55 قانون شهرداری اقدام کند. تمامی این قوانین ابزاری است که شهرداری در راستای رفع مزاحمت مشاغل شهری اقدام کند.

جالب‌تر اینکه در آیین‌نامه ساماندهی مشاغل تقریباً به 25 رسته شغلی اشاره شده که آلودگی و مزاحمت بسیار زیادی دارند با توجه به شرایط ناایمن، نمی‌توانند در شهر فعالیت کنند و مشمول تعطیلی و انتقال قطعی به خارج از شهر و یا شهرک‌های صنعتی و یا مجتمع‌های صنفی مجوز شهرک‌های کشاورزی می‌شوند.

به عنوان مثال فعالیت در زمینه دامداری سبک و سنگین، تولید مصنوعات سیمانی و موزائیک، تولید لوله سیمانی و پله، سنگ‌بری‌ها و سنگ‌کوبی‌ها، آهن‌فروشی‌ها و غیره در شهر معنایی ندارد و باید به خارج از شهر انتقال پیدا کنند.

حال آنکه در شهری همچون همدان، مصادیق بارز مشاغلی که فعالیت آن‌ها در شهر مشکلات ترافیکی برای شهروندان ایجاد کرده را در نقاط مختلف شهر می‌توان در موارد بیشمار مشاهده کرد در حالی که متأسفانه چنانکه گفته شد حتی در طرح جامعه شهری نیز چاره‌ای برای آن پیش بینی‌نشده است.