قهرمان و قهرمان‌سازی یا سلبریتی‌آفرینی؟!

از اول تاریخ تاکنون موضوع قهرمان و تأثیر آن در جامعه، با وجود روش‌های نوین فرهنگ‌سازی، جایگاه خود را در اثرگذاری فرهنگی حفظ کرده است.

در زمانه کنونی نیز با گسترش فضاهای مجازی مختلف و امپراتوری رسانه‌ها، آنچه باعث تاثیرگزاری در بدنه جامعه می‌شود با تسلط فضای مجازی به متن زندگی مردم شاهد اضافه شدن قهرمانان مجازی به قهرمانان واقعی و حقیقی به فرهنگ عامه ملت‌ها هستیم.

قهرمان‌های مجازی بیشتر نقش سرگرم‌کننده را دارند در حالیکه قهرمانان واقعی مانند ورزشکاران علاوه بر سرگرم‌کنندگی برای دوستدارانش، سبک زندگی‌اش نیز مورد توجه مردم است. قهرمانان حقیقی در اعتقادات و فرهنگ و سبک زندگی طرفدارانشان نقش‌آفرینی دارند. در جامعه مسلمانان نقش پیامبران و امامان علیهم‌السلام و در سایر جوامع، بزرگان علمی و معنوی به عنوان قهرمانان حقیقی که راه سعادت جامعه‌شان در نزدیکی رفتاری و اخلاقی تعریف شده است، هر قوم و جامعه‌ای تاریخشان به قهرمانان حقیقی اوج و ارزش دارد.

طبیعی است که قضاوت‌های سطحی بسیار راحت‌تر از موضوع تولید و تکثیر و مسیرسازی برای قهرمانان است؛ آفتی که فعلاً ما نیز به نوعی به آن مبتلا هستیم.

در این مطلب سعی داریم به چرایی نیاز جامعه به قهرمان تا جایی که بتواند به‌عنوان بازوی ارتقای فرهنگی جامعه تبدیل شود، بپردازیم.

  قهرمان و قرآن

هر فرهنگ و قانونی اگر فرد نمادین اجتماعی ملتزم به آن قانون داشته باشد، پذیرش عمومی راحت‌تری دارد. این اصل در قران بسیار مورد توجه قرار گرفته است.

قهرمانان مدل‌های مختلفی با حوزه تاثیر‌گذاری متفاوتی دارند؛ میزان اثرگذاری قهرمان به شخصیت قهرمان بر میگردد و برخی از قهرمانان باعث ارتقای فرهنگی جامعه می‌شوند و در تغییر شیوه و ذائقه فرهنگی، فکری و اعتقادی مردم تأثیر بسزایی می‌گذارند. این قهرمانان عالی‌ترین نوع قهرمانان هستند.

برخی از قهرمانان نیز باعث تنزل فرهنگی می‌شوند، تنزل فکری فرهنگی، اعتقادی و قرآن مشحون از معرفی قهرمانانی است که در زندگی مردم جامعه خود تأثیر‌گذار بوده‌اند.

قرآن، هم دارای توصیف قهرمانان مثبت و هم منفی است. روایت قهرمانان در قرآن از نوع عالی‌ترین نوع قهرمانان است. زندگی پیامبران: ابراهیم، موسی، آدم،شعیب،... زندگی زنان قهرمان: حوا، مریم، آسیه، هاجر، مادر موسی و... همچنین زندگی قهرمانان منفی مانند قارون، فرعون، نمرود و... از روایت‌های جدی قرآن کریم به‌عنوان کتاب هدایت فردی و اجتماعی است.

در بررسی پژوهشی قرآن یکی از موضوعات بسیار مهمی که مغفول مانده بررسی شخصیت قهرمانان قرآنی و نحوه ورود و اثرگذاری آن‌ها بر افراد، نحوه نیروسازی قهرمانان، حوزه اجتماعی و جغرافیایی حرکت قهرمان و همچنین کیفیت زندگی فردی‌شان است؛ مواردی که قرآن به دقت به هریک اشاره داشته است. مسیر زندگی و اثرگذاری قهرمانان قرآنی دارای نکات بسیار دقیق و آموزنده است.

در حوزه فرهنگ‌سازی تمدن اسلامی تبیین قهرمانان قرآنی، زندگی، مرام، چالش‌ها و نحوه مدیریت هیجانات و اعتقادات و... و بیان مبتنی با علوم اجتماعی و انسان‌شناسی از پیش‌نیازهای اصلی بررسی اجتماعی موضوعات و حکمت‌های قرآنی است.

در گرداب فضای مجازی امروز به چنین ریسمان‌های نجات و نوع رفتارشان برای کنترل جوامع خرد و کلان بیشتر نیاز داریم.

  فرهنگ و قرآن

اجرای فرهنگ در جامعه، دارای دو پایه اساسی کوتاه‌مدت و بلندمدت است. قهرمان به‌عنوان راه کوتاه فرهنگ‌سازی و عادی‌سازی فکر و فعل فرهنگی و قانون به‌عنوان افق بلندمدت و متن قابل اجرا که الزام و التزام اجتماعی و فرهنگی دارد، مورد توجه است.

قرآن کریم کامل‌ترین و جامع‌ترین کتاب فرهنگی و فرهنگ‌ساز است و هر دو پایه اجرایی فرهنگ‌سازی قانون و قهرمان را به دقت و روشنی بیان کرده است.

احکام به‌عنوان قوانین فردی و اجتماعی و داستان پیامبران به‌عنوان قهرمانان جریان‌ساز اجتماعی در آیات و سوره‌های بسیاری در قرآن بیان شده است.

قرآن فرهنگ‌سازترین کتابی است که تمامی کلمات و روایت‌هایش دقیق و درست است؛ تمام مواردی را که می‌شود با آن مبانی برخورداری از جامعه‌ای سالم را استخراج کرد، قرآن داراست.

قرآن با ذکر مثال‌های بسیار از قهرمانان تاریخ‌ساز و توحیدساز، راه‌های مختلف رسیدن به جامعه ایده‌آل بشری را شرح و بسط داده است. هم از لحاظ فردی و هم اجتماعی. به شرط آنکه قرآن از این منظر نیز مورد مطالعه و بررسی قرار گیرد. بررسی منابع و روایت برای نیل به اجتهاد اجتماعی و فرهنگی از لوازمات جامعه دینی امروز است.

  قهرمان و جامعه

فلسفه و فرهنگ زندگی هر جامعه‌ای از طریق قهرمان، راحت‌تر از جملات حقوقی قانون برای مردم پذیرش دارد؛ تاثیر شخصیت‌های کارتونی از باربی تا جادویی مانند هری پاتر گرفته تا قهرمانان ورزشی که منجر به ایجاد اشتیاق اجتماعی به ورزش خاصی شده‌اند از همین قهرمان‌سازی نشات گرفته، همین فرمول ساده، قابلیت اجرا یافته و تبدیل به حقیقت شده است.

تأثیر اجتماعی یک سلبریتی به حدی است که اگر بگوییم یک قهرمان دوست‌داشتنی بساز، یک مملکت را قبضه کن ادعای دوری نیست!

نیاز یک ملت به قهرمان مثل نیاز یک فرد به لباس است. هر چقدر لباس، شیک و تمیز‌تر باشد، ناگفته در ذهن بیننده تاثیر خود را می‌گذارد. ساعت‌ها زمان و کلام وزین می‌خواهد تا طرف مقابل قبول کند، اثری که نگاه اول به فردی که یک دست کت و شلوار اتودار پوشیده را گذاشته و پذیرفته است.

در حوزه فرهنگ و مد «و همین لباس زیباست نشان ادمیت» موضوع مقبول، جاری و ساری است. قهرمان، کار همان کت و شلوار را می‌کند.

همه جوامع قهرمان می‌خواهند و هر ملتی را با قهرمانانش می‌شناسند. قهرمان به مردمش عزت نفس و قدرت بالندگی و برتری می‌دهد. آنچه که اغلب دنیا از کلمبیا می‌دانند، شکیراست تا جاذبه‌های تاریخی و طبیعی آن!

یکی از عوامل انرژی‌زای اجتماعی، پیروزی‌های قهرمانانشان است. مردم از زندگی روزمره خسته می‌شوند نیاز به تخلیه انرژی و جذب انرژی جدید دارند حتی تمول و ثروت نیز نمی‌تواند چنین حسی را بیاورد.

یکی از کارهای ثروتمندان، نزدیکی و برقراری ارتباط با قهرمانان است. قهرمان در طبقات ضعیف، نماد آرزوها و آمال بر زمین مانده آنان است که توسط قهرمان زنده می‌شود و برای ثروتمندان، تفریح و لذت و کسب سود بیشتر از همنشینی و استخدام قهرمانان است.

سیدعلی اکبر قلیچ خانی؛ کارشناس ارشد جامعه‌شناسی