یادداشت؛

آموزش‌وپرورش خلاق و نوآور

محمد نباتی

در قرآن مجید ازجمله صفات خداوند متعال، «خلاق» شمرده شده است (حجر آیه 86، یس آیه 81)؛ خداوند عالم نخستین خلاق و نوآور جهان خلقت بوده و خلاقیت او تنوع و زیبایی شگرفی را در عالم بنا نهاده است. انسان نیز به‌عنوان کامل‌ترین و عالی‌ترین مخلوق و گزینه خلیفه الهی تنها متفکر خلاق این جهان در بین همه مخلوقات محسوب می‌شود. در جهان کنونی بدون هیچ تردیدی به مدد قوه خلاقیت و نوآوری می‌توان به ساختن فرهنگ و تمدن، علم و فناوری و صنعت دست یافت.

آموزش‌وپرورش، کلید فتح آینده است و از دیرباز انتظار از آموزش‌وپرورش آن بوده که انسان‌های فردا را تربیت و نسل امروز را برای زندگی در جامعه آماده کند. بنابراین ضرورت دارد برنامه‌ریزان و سیاست‌گذاران آموزشی، معلمان و مسئولان آموزش‌وپرورش، الزامات و مقتضیات زندگی فردا را بشناسند تا بتوانند دانش و بینش لازم را در کودکان و جوانان برای فعالیت در جامعه فردا پرورش دهند.

زندگی پیچیده‌ امروزی، هر لحظه درحال نو شدن بوده و خلاقیت و نوآوری، ضرورت استمرار زندگی فعال است. جامعه انسانی برای زنده ماندن و گریز از مرگ و ایستایی به تحول و نوآوری نیاز دارد. امروز شعار «نابودی در انتظار شماست مگر اینکه خلاق باشید» در پیش روی مدیران همه سازمان‌ها قرار دارد، اما مسئولیت سازمان‌های آموزشی به‌خصوص آموزش‌وپرورش که وظیفه تعلیم و تربیت فرزندان و آینده‌سازان جامعه را برعهده دارند، صبغه دیگر به خود می‌گیرد. ازاین‌رو سازمان‌های آموزشی از یک‌سو وظیفه فراهم آوردن زمینه رشد و پرورش خلاقیت و نوآوری و استفاده صحیح و جهت‌دار از استعدادها و توانایی‌های افراد را برعهده دارند که این خود زمینه‌ساز توسعه فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و غیره در جامعه است و از سوی دیگر برای پویایی خود نیازمند پرورش و بهره‌مندی از خلاقیت و نوآوری در سطوح سازمانی هستند.

آموزش‌وپرورش با قرار گرفتن در عرصه تحولات پُرشتاب جهان امروز، دستخوش تغییرات وسیعی شده است؛ لازمه ماندگاری در این عرصه، توجه به کیفیت نظام آموزشی و خلاقیت و نوآوری است.

ما با انفجار دانش روبه‌رو هستیم و باید همسفران خود را نو‌آور، خلاق و دارای استقلال فکری بار آوریم. این سرمایه‌ها هستند که منجر به ‌نوآوری، رشد و توسعه جامعه خواهند شد؛ به این ‌منظور پنجره دانش را باید باز کرد و به تربیت نسلی خلاق پرداخت.

آموزش‌وپرورش نقش مهمی در فراهم آوردن زمینه برای رشد خلاقیت دارد که در این خصوص می‌تواند با فراهم کردن موقعیت مناسب و آموزش درست، استعدادها و توانایی‌های افراد را شکوفا کند.

تربیت دانش‌آموز خلاق تنها به این منظور نیست که فقط بتواند یک اثر هنری خلق کند و یا دست به اختراع جدیدی بزند، بلکه علاوه‌بر آن، هدف این است که در برخورد با مسائل و مشکلات در زندگی شخصی و اجتماعی خود خلاقانه برخورد کند.

آن‌ها باید بیاموزند در برخورد با مسائل مختلف تنها یک راه حل وجود ندارد تا بتوانند در مواجهه با تنگنا‌ها یا در تصمیم‌گیری‌ها خود راه حل‌ها و موقعیت‌های گوناگون را بررسی و بهترین آن را به‌کار ببرند که در کلیه مراحل زندگی اعم از تحصیلی، شغلی، ازدواج، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی رفتار خلاقانه داشته و تبدیل به یک شهروند حرفه‌ای شوند.

تمام دانش‌آموزان می‌توانند خلاق باشند، کسی که ازنظر هوشی در سطح بالایی قرار دارد، حتماً خلاق هم نیست؛ باید شرایط مناسب فراهم باشد تا خلاقیت افراد بروز کند. در بروز خلاقیت علاوه‌بر عوامل فردی، عوامل اجتماعی و محیطی نیز نقش بسزایی دارند و در آموزش‌وپرورش نظام آموزشی، برنامه‌ریزان، محتوای آموزشی، مدارس، معلمان و مربیان و والدین در رشد خلاقیت و نوآوری دانش‌آموزان بسیار اثرگذار و مهم هستند.