نارسایی ساختمان‌های تجاری همدان در مواجهه با بحران

در ساختار شهرهای شعاعی ساختمان‌ها باید تاب‌آور باشند/ تقاطع‌ها بزنگاه حادثه در همدان

سپهرغرب، گروه جامعه - طاهره ترابی مهوش :

آنچه مسلم است اینکه سال‌هاست از تدوین آیین‌نامه‌های ساختمانی و دستورالعمل‌های مقاوم‌سازی، بهسازی و ایمنی در سازه‌ها در شهر می‌گذرد، اما همچنان از الزامات قانونی و نظارت دقیق و کامل در جهت اجرایی کردن قطعی آن‌ها خبری نیست و تأسف‌بارتر اینکه شهرداری‌ها مشغول فروش تراکم هستند و از این راه درآمد بی‌دردسری به‌دست می‌آورند، بساز و بفروش‌ها به ساخت و ساز بی‌رویه و بدون نظارت می‌پردازند و توجه خاصی در این زمینه‌ها از سوی هیچ ارگان و سازمان مرتبطی به‌صورت جدی صورت نمی‌گیرد و هر روز به سازه‌های ناایمن شهرها اضافه می‌شود.

توجیه این همه فعالیت مخرب برای شهرهای بزرگ، تنها برای اسکان افرادی است که به‌دلیل کمبود امکانات، درآمد و شغل مناسب و با هدف ایجاد شرایطی بهتر برای خود و خانواده‌شان به شهرهای بزرگ کوچ کرده‌اند.

حال آنکه در این وضعیت، اگر تمامی مسائل و مشکلات اجتماعی متعددی که جمعیت ساکن در شهرهای بزرگ را درگیر کرده کنار بگذاریم، برنامه‌ای برای مواجهه با مخاطرات و سوانح تهدید‌کننده در این شهرها نیز وجود ندارد. این در حالی است که شهری مانند همدان به‌عنوان پایتخت تاریخ و تمدن ایران با توجه به موقعیت آن از لحاظ سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی که باید یقیناً جز تاب‌آورترین شهرها از جنبه‌های مختلف باشد، با حادثه‌ای کوچک دچار مشکلی بزرگ خواهد شد. راستی چه باید کرد و تا کی منتظر ماند؟

**چه اقدام‌های پیشگیرانه‌ای باید صورت گیرد؟

بر این اساس با توجه به اهمیت موضوع برآن شدیم تا با دبیر گروه تخصصی شهرسازی سازمان نظام‌مهندسی ساختمان کشور گفت‌وگویی ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:

محمدخلیل البرزنیا؛ با بیان اینکه پدافند غیرعامل مهم‌ترین موضوع در حوزه مدیریت سوانح و بحران در شهرها به‌شمار می‌رود گفت: در پروژه‌های شهر عمده مسئولیت صدور مجوز با شهرداری است.

وی با تأکید بر اینکه این مجوزها بر پایه مقررات ملی ساختمانی و طبق ماده 21 صادر می‌شود، ابراز کرد: عنوان این ماده صراحتاً مقررات ملی ساختمان و پدافند غیرعامل است.

وی با بیان اینکه تمامی پروژه‌های ساختمانی الزاماً باید در زمان پروانه ساختمانی که کارهای طراحی آن در نظام مهندسی در حال انجام است مورد توجه قرار گیرد، ابراز کرد: الزاماتی نیز در خصوص مسائل شهرسازی، معماری، سازه، برق و مکانیک گنجانده شده که باید در این ساختمان‌ها به لحاظ پدافندی مورد توجه باشد.

این شهرساز همدانی با اشاره به اینکه اما در شهر یا یکسری پروژه‌های کلان همچون بیمارستان‌ها خارج از این چارچوب بوده و پروژه‌ها دولتی به‌حساب می‌آیند اظهار کرد: در این زمینه دولت خود نسبت به دریافت مشاور اقدام کرده، طراحی لازم را انجام داده و در نهایت جهت اجرای آن، پیمانکار می‌گیرد.

البرزنیا با اشاره به اینکه در برخی پروژه‌ها همچون طراحی پارک‌ها و محوطه‌های باز شهری و مواردی از این قبیل، شهرداری متولی کار است افزود: پروژه‌های ارگان‌های دولتی خود موظف به رعایت مباحت مرتبط با پدافند غیرعامل هستند.

وی ادامه داد: اینکه در شهر همدان پروژه‌هایی را مشاهده می‌کنیم که مشابه آن‌ها در سایر شهرها در مواقع بحرانی مشکل‌زا شده‌اند خود بیانگر توجه به مقوله پدافند غیرعامل در شهرهاست.

دبیر گروه تخصصی شهرسازی سازمان نظام‌مهندسی ساختمان با تأکید بر اینکه با این تفاسیر در بسیاری از پروژه‌های شهری کلان شاهد نارسایی‌ها در بحث پدافند غیرعامل هستیم حال آنکه این نارسایی یا در خود پروژه بوده و یا اینکه مسائل حاشیه‌ای آن که مانع از امدادرسانی به‌موقع آن در صورت بروز حادثه می‌شود، افزود: بر این اساس بسیاری از پروژه‌هایی که در سطح شهر همدان با آن مواجهیم اگر دچار سانحه‌ای شود ما نیز دچار همان مشکلات در موارد مشابهی در سایر شهرها، خواهیم شد.

البرزنیا با اشاره به اینکه دوری از مراکز بیمارستانی، ایستگاه‌های آتش‌نشانی، پایگاه‌های امداد و نجات ازجمله مسائلی است که می‌بایست در پروژه‌ها در شهر ازسوی متولیان امر مورد توجه قرار گیرد، افزود: این الزامات می‌تواند در جانمایی و در خود پروژه مورد توجه قرار گیرد.

وی تصریح کرد: یعنی آن سازه و یا ساختمان در مواجهه با حادثه و سوانح بتواند سر پا بماند و یا اینکه فضای کافی برای اسکان ساکنان در آن در مواقع بحرانی پیش‌بینی شده باشد و یا اینکه مجهز به تجهیزاتی باشد که بتواند حادثه و سانحه را مهار کند؛ برای مثال در حادثه آتش‌سوزی تجهیزاتی در سازه پیش‌بینی شده باشد که خود منجر به اطفای حریق شود.

دبیر گروه تخصصی شهرسازی سازمان نظام‌مهندسی ساختمان کشور در پاسخ به این سؤال که اگر بخواهیم به‌صورت مصداقی به این موضوع بپردازیم در حال حاضر ساختمان‌ها و معابر شهری همدان توانایی مواجهه با سوانح احتمالی را خواهند داشت؟ اظهار کرد: بعد از حادثه پلاسکو شاهد آن بودیم که در بسیاری از شهرها ساختمان‌های شهری مورد پایش قرار گرفته و آن‌هایی که در مواجهه با بحران‌های احتمالی آسیب‌پذیر بودند، مشخص شدند اما متأسفانه تاکنون به‌صورت موردی ساختمان‌های شهری همدان مورد پایش به لحاظ آمادگی در مواجهه با بحران سانحه مورد سنجش قرار نگرفته‌اند.

البرزنیا ادامه داد: در این ارزیابی‌ها تاب‌آوری پروژه در مقابله با انواع حوادث سنجیده می‌شود مثلاً در همچون همدان شاید بحران سیل با توجه به قرارگیری آن در دامنه کوه مصداق پیدا نکند اما یقیناً سوانحی همچون آتش‌سوزی می‌تواند یک تهدید بالقوه برای ساختمان‌های شهری باشد.

وی با اشاره به لزوم انجام این کار که باید از سوی مدیریت بحران و یا استانداری پیگیری شود، خاطرنشان کرد: بر این اساس آنچه امروز ما درباره آن حرف می‌زنیم بر پایه حدس و گمان با نگاه شهرسازی است مثلاً در همدان عمدتاً در جانمایی و مکان‌یابی پروژه‌های جاذب جمعیت با مشکل مواجهیم.

وی ادامه داد: در حال حاضر عمده مراکز تجاری و تفریحی ما در شهر همدان به لحاظ پدافند غیر عامل دچار کم و کاستی‌هایی است مثلاً در اغلب این پروژه‌ها امکان رسیدگی به آن‌ها در فرصت پنج دقیقه اولیه وقوع سانحه وجود ندارد به طوری که حتی در برخی موارد خود پروژه و یا آوار آن باعث مسدود شدن دسترسی‌ها به محل می‌شود؛ برای مثال برج‌های تجاری خیابان بوعلی و ساختمان‌های تجاری در گره‌های ترافیکی شهر.

این شهرساز همدانی با تأکید بر اینکه نمای تمام‌شیشه‌ای یکی از مراکز تجاری (برج آرین) خود یکی از اعمال بحران‌زا در مواقع وقوع بحران خواهد بود، افزود: این امر با کلیه ضوابط و مقررات ملی ساختمان مغایر است به طوری که با کمترین تکانه و لرزه تمام شیشه به کار رفته در نما سر مردم و رهگذران خواهد ریخت.

البرزنیا با اشاره به اینکه در صورت آتش‌سوزی احتمالی در این ساختمان رسیدن نیروهای امدادی به نقاط حادثه‌دیده با دشواری همراه خواهد بود، افزود: متأسفانه در این پروژه حتی فضای باز لازم که باید در اطراف پروژه (به جهت اسکان موقت و آوار‌ریزی) پیش‌بینی می‌شد نیز در نظر گرفته نشده است.

وی با تأکید بر اینکه البته این امر در بیشتر پروژه‌های کلان‌شهری همدان نادیده انگاشته شده و یا به‌ندرت شاهد آن هستیم، گفت: در ساختار شهرهایی که همچون همدان شعاعی هستند یکسری معایب و مزایا، قابلیت احصاء پیدا می‌کند.

دبیر گروه تخصصی شهرسازی سازمان نظام‌مهندسی ساختمان کشور خاطرنشان کرد: گرچه شبکه معابر ما شعاعی و رینگی است اما تراکم در سریع‌ترین زمان ممکن در صورت وقوع حادثه در گره‌ها ایجاد می‌شود اما اتفاقاتی که در صدور مجوزهایی که طی یک و نیم‌دهه گذشته حادث شده، خود تشدیدکننده این فضا است در حالی که در پدافند غیرعامل برای چنین شهرهایی تأکید بر این است که ساختمان‌ها از تاب‌آوری لازم برخوردار باشند.

البرزنیا، با اشاره به اینکه باید نهایت تلاش ما بر این اصل استوار باشد که اگر پروژه‌ای را در شهر پیشنهاد می‌دهیم که خارج از ظرفیت آن منطقه است خود تاب‌آوری لازم را داشته باشد، ابراز کرد: همانطور که پیشتر بارها مطرح شد، اسکان موقت فضای باز جهت آوارریزی و مجهز بودن به تجهیزات اطفای حریق در صورت بروز آتش‌سوزی از الزامات تاب‌آوری ساختمان‌های کلان‌شهری است.

وی با تأکید بر اینکه طبق آنچه عنوان شد اگر می‌خواهیم مجوز ساخت یک ساختمان بلندمرتبه و یا یک پروژه جاذب جمعیت را صادر کنیم باید داشتن فضای ‌باز را در اولویت نخست قرار دهیم، تشریح کرد: اگر به بهانه جذب سرمایه‌گذار، تسهیل در آن و یا زیباسازی این اصل مهم غیر قابل انکار را نادیده بگیریم، درست نیست.

وی افزود: در واقع یک پروژه هم خود و هم حواشی آن باید تاب‌آوری لازم را داشته و اصل پدافند غیرعامل را رعایت کرده باشد زیرا اگر در یکی از رینگ‌های شهری اتفاقی بیفتد، موضوع فرهنگی (یعنی سراسیمه بودن مردم) با درهم تنیده شدن با ساختار شعاعی شبکه معابر همدان، دقیقاً در سر تقاطع‌ها یعنی تداخل رینگ و خطوط شعاعی، شاهد گره‌های ترافیکی خواهیم بود که امدادرسانی را با مشکل دوچندان روبه‌رو خواهد کرد.