مدیریت پسماند در حد انباشته کردن بدون رعایت الزامات فنی

سپهرغرب، گروه - طاهره ترابی مهوش : از همان آغاز، موضوع پسماند و چگونگی برخورد و کنار آمدن با آن، از مسائل حاد شهری بوده و هم‌اکنون نیز شهرها در ابعاد وسیع‌تر با آن مواجه هستند. راه‌های متفاوتی برای مرتفع نمودن این مشکلات وجود دارد اما اکثراً مسئولان شهری در تقابل با طبیعت و بدون در نظر گرفتن اثرات فاجعه‌بار بعدی آن، دفن و ایجاد گورستان دورریزها را به‌عنوان راحت‌ترین راه انتخاب و در پیش گرفته‌اند این رویه به‌نوعی در تمامی شهرهای کشور انجام پذیرفته ولی هم‌اکنون شهرهای مدرن در روند توسعه درون‌زای خود و با استفاده از دانش و فناوری روز راه‌های مؤثری را برای کاهش خطرات زباله و فاضلاب شهری یافته و از یک تهدید بالفعل و فزاینده به فرصتی اقتصادی و درآمدزا رسیده و زمینه را برای ایجاد محیط پایدار شهری به‌وجود آورده‌اند اما این روند در برخی از شهرها همچون همدان اصلاً تابعی از رشد اصولی و درون‌گرای شهر‌ها نبوده و بدون برنامه و مطالعات لازم اقداماتی سطحی و عجولانه‌ای صورت پذیرفته است. 

بر این اساس با توجه اهمیت موضوع برآن شدیم تا با عضو هیئت علمی دانشکده محیط زیست دانشگاه تهران گفت‌وگویی ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید: 

غلامرضا نبی‌بیدهندی عنوان کرد: اگر به‌دنبال انتخاب و استفاده از بهترین نوع فناوری در مسیر دفع پسماند به روش بهداشتی هستیم، در بدو امر باید شناختی از ترکیبات فیزیکی و شیمیایی زباله داشته باشیم. 

وی درخصوص چرایی و اهمیت این موضوع گفت: در حال حاضر حدود 65 تا 70 درصد از ترکیب زباله‌های شهری ما را زباله‌های تر یعنی همان پسماندهای غذایی تشکیل می‌دهند. 

وی با تأکید بر اینکه این نوع از زباله‌ها حجم زیادی از رطوبت را در دل خود جای داده و عامل اصلی تولید شیرابه هستند، اظهار کرد: شیرابه مایع سمی خطرناکی است که عمده ترکیب آن را فلزات سنگین تشکیل می‌دهند، این ترکیبات در طبیعت عمر بالایی را تجربه می‌کنند. 

این کارشناس محیط زیست ادامه داد: این ترکیبات به‌تدریج به منابع آب‌های زیرزمینی و خاک رسوخ کرده و منجر به آلودگی گسترده در آن‌ها می‌شوند. 

نبی‌بیدهندی با بیان اینکه ره‌آورد این آلودگی نه‌تنها آسیب به آبزیان و سایر جانداران در آن اکوسیستم آلوده است بلکه در نهایت برای انسان نیز آسیب‌زا خواهد بود زیرا این ترکیبات به‌صورت ناخواسته وارد چرخه غذایی و آبی مورد نیاز انسان شده و درنهایت شرایط زیستی را بسیار بغرنج‌تر خواهد کرد. 

وی ادامه داد: بر اساس آنچه گفته شد مهم‌ترین موضوع این است که در سلسله‌مراتب مدیریت پسماند ما با یک هرم مواجهیم که از رأس تا قاعده آن با بیشترین و کمترین ارجحیت روبه‌رو هستیم به نحوی که کل فرایند مدیریت پسماند یک زنجیره با حلقه‌های به‌هم پیوسته است. 

این استاد محیط زیست دانشگاه تهران با تأکید بر اینکه حلقه نخست این زنجیره، کاهش تولید و تفکیک پسماند از مبدأ و حلقه آخر و آخرین گزینه، دفن است، افزود: در این مسیر که از حلقه نخست یعنی کاهش تولید و تکفیک زباله را شامل شده تا آخرین حلقه با سایر حلقه‌ها همچون بازچرخانی، بازیافت، استفاده مجدد، تولید کمپوست و سوزاندن نیز مواجه می‌شویم. 

نبی‌بیدهندی، اضافه کرد: آنچه حائز اهمیت است اینکه ما بتوانیم زباله را از مبدأ تفکیک و آن بخش از زباله که عامل اصلی تولید شیرابه است را به کود کمپوست (نوعی کود آلی است که از بخش آلی پسماند یعنی پسماندهای غذایی تشکیل می‌شود) تبدیل کنیم. 

وی با اشاره به اینکه بعد از جداسازی این بخش، زباله خشک نیز خود شامل دو بخش می‌شود، ابراز کرد: درصدی از مواد جامد، دارای ارزش اقتصادی بوده (نایلون، پلاسیک، کاغذ و غیره البته در صورتی که به‌درستی تفکیک شده و رطوبت از آن‌ها گرفته شود) که آن‌ها را می‌توانیم وارد چرخه بازیافت کنیم؛ اما بخش دیگر قابلیت استفاده مجدد را ندارد؛ بنابراین با دو رویکرد و روش مواجهیم؛ نخست سوزاندن آن‌ها در کوره‌های ریجکت‌سوز و درنهایت دفن خاکستر آن‌ها و دیگری اینکه آن‌ها را دفن کنیم. 

این کارشناس حوزه محیط زیست با ابراز اینکه دفن زباله فرایند خاصی دارد، اذعان کرد: بدان معنا که برای موضوع پسماند با یکسری الزامات فنی مواجهیم که عموماً در کشور ما رعایت نمی‌شود. 

نبی‌بیدهندی با اشاره به اینکه نخستین موضوع فنی، مکان‌یابی است اذعان کرد: در انتخاب سایت‌های پسماند باید زمینی را انتخاب کرد که نفوذپذیری پایینی داشته باشد. 

وی با تأکید بر اینکه شیب این زمین نیز باید به سمت باشد که در بالادست منابع آبی قرار نگیرد، ابراز کرد: در این بین رعایت فاصله این سایت‌ها با مناطق مسکونی نیز باید مورد توجه باشد. 

وی با تأکید بر اینکه اداره حفاظت از محیط زیست در هر شهر می‌بایست طی یک چک‌لیست مکان‌یابی آن سایت را مورد تأیید قرار دهد، افزود: در همه جای دنیا دفن بهداشتی به‌صورت سلولی ایزوله انجام می‌شود، بدان معنا که حفره‌هایی در زمین ایجاد و آن‌ها را ایزوله کرده و قسمت تحتانی آن‌ها نیز پس از عایق شدن (به طریق ژئو ممبرین و ژئوگرید) لاینربندی می‌شود تا شیرابه و رطوبت موجود این پسماندها در این قسمت‌ها جمع‌آوری شده و در نهایت زباله پس از فشرده شدن در این حفره‌ها قرار گرفته و روی آن‌ها را با خاک پوششی می‌پوشانند. 

این استاد دانشگاه با تأکید بر اینکه در این روش حتی این امکان فراهم می‌شود که روی خاک پوششی فضای سبز ایجاد کرد، افزود: بر این اساس عمده مشکلاتی که در خصوص زباله و پسماند در کشور به‌ویژه در شهرهای شمالی (به یک بحران بدل شده) با آن مواجهیم، به این موضوع بازمی‌گردد که خاک این مناطق حاصلخیز است به طوری که زمین با شاخص‌های فنی عنوان‌شده در این شهرها وجود ندارد. 

نبی‌بیدهندی ادامه داد: برای مثال ما تنها در استان مازندران 32 مرکز دفن داریم که روزانه حدود دوهزار و 500 تن پسماند را در خود جای می‌دهند حال آنکه فرآیند دفن آن‌ها کاملاً به‌صورت غیربهداشتی است و تنها این پسماندها روی هم انباشته می‌شوند بدون اینکه حتی این امر در یک لندفیل یا خاک چال (به گودال یا محلی گفته می‌شود که انواع زباله و پسماند به آنجا منتقل و دفن می‌شوند) ایزوله انجام شود. 

وی با تأکید بر اینکه این امر باعث ورود حجم عظیمی از شیرابه به خاک و آب‌های زیرزمینی می‌شود، تشریح کرد: تأسف‌بارتر اینکه این مراکز در مناطق جنگلی استقرار یافته و منجر به آلودگی و نابودی جنگل‌های هیرکانی به‌صورت گسترده می‌شوند. 

این کارشناس محیط زیست با اشاره به اینکه تنها راه پیش روی ما این است که تا حد امکان در سلسله‌مراتب مدیریت پسماند به سمت رأس هرم و ارجحیت بیشتر حرکت کنیم، افزود: بدین معنا که باید کاهش تولید و تفکیک از مبدأ و استفاده از روش‌های روزآمد در بازچرخانی و بازیافت را به کار برد و در نهایت نسبت به تهیه کمپوست از زباله‌های تر اقدام کرد. 

نبی‌بیدهندی با تأکید بر اینکه دفن آخرین گزینه پیش روی ما پس از سپری شدن مراحل عنوان‌شده درمدیریت پسماند است که می‌بایست به صورت اصولی و بر پایه رعایت مسائل بهداشتی و استانداردها انجام شود، گفت: این امر در کاهش تبعات زیست‌محیطی پسماندها مؤثر واقع خواهد شد. 

مع‌الوصف با توجه به آنچه گفته شد گرچه در مثال از سوی کارشناس، استان‌های شمالی مورد توجه قرار گرفته اما در شهری همچون همدان نیز شرایط بهتری را در مدیریت پسماند شاهد نیستیم زیرا علیرغم ادعاهای موجود مبنی بر تولید کمپوست، بخش اعظمی از زباله و پسماندهای شهری در سایت زباله همدان روی هم انباشته می‌شود. 

تأسف‌بارتر اینکه در خصوص بازیافت نیز رویکرد درستی به‌کار گرفته نشده در حالی که یکی از موضوعاتی که در قانون مدیریت پسماند به آن پرداخته شده، طرح تفکیک زباله از مبدأ است که وظیفه‌ دستگاه‌ها نیز در قانون مشخص شده اما در حال حاضر متأسفانه میزان دوره‌گردها در شهرها افزایش یافته و در ابتدای کار، ساماندهی و بعضاً برخوردهای لازم با این افراد صورت نگرفته و اکنون کار برای شهرداری‌ها سخت شده. به طوری که روزانه پسماندها در داخل مخازن به‌صورت غیرمجاز توسط دوره‌گردها تفکیک می‌شود و برای جلوگیری از این اقدام، باید دستگاه‌ها کنار یکدیگر قرار گرفته و طبق قانون به وظیفه خود عمل کنند تا بتوانیم دوره‌گرد‌ها را ساماندهی کنید زیرا پرداخت و تجهیز سایت پسماند بدون در نظر گرفتن سوددهی برای سرمایه‌گذار محلی از اعراب نخواهد داشت.