ویژگی‌های قیام قائم (عج) در بیان امام حسن (ع)

مهدویت

مهدویت از اساسی‌ترین آموزه‌های دین مبین اسلام شمرده می‌شود. هر یک از معصومین علیهم‌السلام یعنی از رسول خدا صلی الله علیه و آله گرفته تا اوصیای حضرت یعنی ائمه اطهار علیهم‌السلام، نسبت به تبیین آن اهتمام ویژه‌ای داشتند به گونه‌ای که احادیث مربوط به مهدویت، آخرالزمان و ظهور بیشترین حجم از روایات را به خود اختصاص داد؛ بخشی از این روایات در توضیح و تفسیر آیات قرآن طرح شد که با عنوان «آیات‌المهدی (عج)» شناخته می‌شوند و بخشی نیز به مناسبت‌های سیاسی و اجتماعی بیان شد.

از جمله آنکه امام حسن مجتبی (ع) در مقطعی که با معاویه معاهده‌ای منعقد کردند، به تبیین آیندۀ اسلام از جمله تسلط حکومت فاسقان و ظالمان پرداختند و بعد خبر از آینده‌ای دادند که طی آن، مردی از اهل‌بیت عصمت و طهارت علیهم‌السلام خروج می‌کند و هر چیز را در جایگاه خود قرار می‌دهد. در یکی از این روایات، وقتی مسلمانان مقدس‌مآب به امام حسن (ع) هجمه آوردند تا ایشان را نسبت به معاهده‌شان با معاویه توبیخ کنند، حضرت به ماجرای پوشیده بودن حکمت کارهای خضر بر موسای نبی (ع) اشاره کرده، فرمود:

آیا نشنیده‌‏اى هنگامى که حضرت خضر کشتى را سوراخ کرد و آن کودک را کشت و آن دیوار را تعمیر کرد، حضرت موسى به علت اینکه حکمت آنها را نمی‌دانست نپسندید و بر او اعتراض کرد، در حالی که نزد خداوند دارای حکمت و صواب بود و بعد فرمود:

هر یک از ما ائمه سازش با سلطان زمانش را به گردن می‌گیرد، جز قائم ما که عیسی روح الله پشت سر او نماز می‌گزارد و خداوند، ولادت او را از مردم پوشیده می‌دارد و خود وی از نظرها پنهان خواهد شد تا چون ظهور کند بیعت هیچ‌کس در گردن وی نماند؛ أَمَا عَلِمْتُمْ أَنَّهُ مَا مِنَّا أَحَدٌ إِلَّا یَقَعُ فِی عُنُقِهِ بَیْعَةٌ لِطَاغِیَةِ زَمَانِهِ إِلَّا الْقَائِمُ عج الَّذِی یُصَلِّی خَلْفَهُ رُوحُ اللَّهِ عِیسَى بْنُ مَرْیَمَ (ع) فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یُخْفِی وِلَادَتَهُ‏ وَ یُغَیِّبُ شَخْصَهُ لِئَلَّا یَکُونَ لِأَحَدٍ فِی عُنُقِهِ بَیْعَةٌ.

او نهمین فرزند برادرم، حسین پسر فاطمه بانوی بانوان است. خداوند در طول غیبت، عمر او را طولانی کند؛ آن‌گاه با قدرت کاملۀ خود به صورت جوانی که کمتر از 40 سال داشته باشد ظاهر کند. این برای این است که همه بدانند خداوند بر همه چیز توانا است؛ إِذَا خَرَجَ ذَاکَ التَّاسِعُ مِنْ وُلْدِ أَخِی الْحُسَیْنِ ابْنُ سَیِّدَةِ الْإِمَاءِ یُطِیلُ اللَّهُ عُمُرَهُ فِی غَیْبَتِهِ ثُمَّ یُظْهِرُهُ بِقُدْرَتِهِ فِی صُورَةِ شَابٍّ دُونَ أَرْبَعِینَ سَنَةً ذَلِکَ لِیُعْلَمَ‏ أَنَّ اللَّهَ عَلى‏ کُلِّ شَیْ‏ءٍ قَدِیرٌ*. (الإحتجاج على أهل اللجاج (للطبرسی)، ج‏2، 290)

امام حسن (ع) در روایتی دیگر ضمن اشاره به تبعات حکومت معاویه و امویان فرمود: «...حق در حکومت او کهنه و باطل پدیدار و آشکار می‌شود. هرکه برای احقاق حق با او مخالفت کند، کشته شود و هرکه بر باطل با او همکاری می‌کند، پاداش می‌گیرد و همین‌گونه خواهد بود (یعنی روال عادی دنیا می‌شود) تا در نهایت خداوند در آخرالزمان مردی را مبعوث می‌کند؛ و بعد به برخی ویژگی‌های رفتاری امام عصر (عج) و ثمرات ظهورشان اشاره کرده، فرمود:

* او مردم را از فتنه و بلا و نادانی نجات دهد؛ کَلَبٍ مِنَ الدَّهْر وَ جَهْلٍ مِنَ النَّاسِ

* خداوند او را با ملائک تأیید و یاری دهد و یارانش را حفظ کند و او را با آیاتش حفظ کند. یُؤَیِّدُهُ اللَّهُ بِمَلَائِکَتِهِ وَ یَعْصِمُ أَنْصَارَهُ وَ یَنْصُرُهُ بِآیَاتِهِ

* او را بر اهل زمین پیروز کند و همه به رضایت یا کراهت مطیع او شوند. وَ یُظْهِرُهُ عَلَى أَهْلِ الْأَرْضِ حَتَّى یَدِینُوا طَوْعاً وَ کَرْهاً (اشاره به 83 آل‌عمران)

* زمین را از عدل و نور و برهان [و هدایت] پر می‌کند و تمام اهل زمین تسلیم او می‌شوند و کافری باقی نمی‌ماند، جز آنکه به او ایمان می‌آورد و شخص بدسرشت و ناپاک یافت نخواهد شد، جز آنکه صالح و پرهیزگار می‌شوند. وَ یُظْهِرُهُ عَلَى أَهْلِ الْأَرْضِ حَتَّى یَدِینُوا طَوْعاً وَ کَرْهاً یَمْلَأُ الْأَرْضَ قِسْطاً وَ عَدْلًا وَ نُوراً وَ بُرْهَاناً یَدِینُ لَهُ عَرْضُ الْبِلَادِ وَ طُولُهَا لَا یَبْقَى کَافِرٌ إِلَّا آمَنَ بِهِ وَ لَا طَالِحٌ إِلَّا صَلَحَ.

* درندگان در حکومت او در آرامش هستند، و زمین، نباتات خود را ظاهر و آسمان برکاتش را نازل می‌کند و گنج‌ها برای او آشکار شوند؛ وَ لَا طَالِحٌ إِلَّا صَلَحَ وَ تَصْطَلِحُ فِی مُلْکِهِ السِّبَاعُ وَ تُخْرِجُ الْأَرْضُ نَبْتَهَا وَ تُنْزِلُ السَّمَاءُ بَرَکَتَهَا وَ تَظْهَرُ لَهُ الْکُنُوزُ

* و چهل سال بر شرق و غرب جهان حکومت خواهد کرد، خوشا به حال کسی که او را در آن روزها درک کند و سخنانش را بشنود؛ یَمْلِکُ مَا بَیْنَ الْخَافِقَیْنِ أَرْبَعِینَ عَاماً؛ فَطُوبَى لِمَنْ أَدْرَکَ أَیَّامَهُ وَ سَمِعَ کَلَامَهُ. (الإحتجاج على أهل اللجاج (للطبرسی)، ج‏2، 291)

طرح اندیشۀ مهدویت از سوی امام حسن مجتبی (ع) آن هم در فضای ملتهب آن دوران، گویای آن است که اهل‌بیت عصمت و طهارت علیهم‌السلام به شدت در حال و هوای منجی و ظهور امام عصر (عج) بودند و در صحنه‌های مختلف توجه مردم را به‌سوی حکومت آرمانی آن حضرت جلب و این مسئله را از مهم‌ترین برنامه‌های خداوند در عالم معرفی می‌کردند.