سندروم خود زشت‌پنداری چیست؟

فضای مجازی امروزه بستری است که علاوه بر نکات مثبتی که دارد، پیامدهای منفی بسیاری هم به همراه دارد که شاید یکی از مهم‌ترین آنها عمل‌های جراحی زیبایی در پی ابتلا به سندرم خود زشت پنداری باشد که به نوعی حتی به صنعت جراحی پلاستیک کمک می‌کند و مانع از توقف چرخ اقتصادی فعالان این صنعت می‌شود.

اکران، نقد و بررسی مستند «معضل اجتماعی» با حضور مسعود کوثری (عضو هیئت علمی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران) و محسن دوباشی (فعال نوآوری اجتماعی) در پردیس سینمایی چارسو برگزار شد.

«معضل اجتماعی»، یک فیلم داکودرام آمریکایی است که در سال 2020 به کارگردانی جف اورلووسکی ساخته شده است. موضوع این فیلم بر پدیده‌های نوظهور شبکه‌های اجتماعی و آسیب‌هایی که به جامعه وارد کرده اند، متمرکز شده است.

در همین راستا، پس از اکران این فیلم مسعود کوثری درباره آن طی سخنانی گفت: «معضل احتماعی» یک مستند درام است که برای مخاطب جذاب است و سبک و سیاق آن به گونه‌ای است که می‌تواند برای آثار مستند یک الگو باشد؛ زیرا می‌تواند مخاطب را در تمام مدت به تماشای خود نگه دارد. اگرچه سایر مستندها کمتر می‌توانند تمام مدت و بدون وقفه مخاطب را نگه دارند، مگر آنکه آن مخاطب خود علاقه شخصی به این ژانر داشته باشد. این مستند از سبک خوبی پیروی کرده، عناصر خوبی را در خود گنجانده و توانسته پیام خود را به مخاطب برساند. بنابراین این فیلم یکی از مجموعه فیلم‌هایی است که سبک داکودرام را رواج می‌دهد.

کوثری ساخت، پردازش و روایت این مستند را در سبکی نوین معرفی کرد که می‌تواند الگویی برای دیگر مستندسازان باشد و در ادامه حرف‌هایش از جهانی که فضای مجازی برای انسان‌ها ساخته اند سخن گفت.

او در ادامه به موضوع این فیلم؛ یعنی فضای مجازی پرداخت و گفت: این فیلم با نقل قولی از سوفوکل (یکی از سه تراژدی‌نویس یونان باستان است که نمایشنامه‌هایش باقی‌مانده‌اند) آغاز می‌شود که می‌گوید «هیچ چیز جدیدی بدون نفرین وارد زندگی انسان نمی‌شود». این جمله دریچه ورودی برای بحث تکنولوژی است که در زندگی ما جریان دارد. امروزه ما در برهه‌ای از تاریخ به سر می‌بریم که سرمایه‌داری سنتی و بازاری جای خود را به سرمایه‌داری پلتفرمی داده است؛ نوعی سرمایه‌داری که به کمک پلتفرم‌های اجتماعی و اقتصادی کار می‌کند. در خارج از ایران پلتفرم‌هایی مانند آمازون یا اوبر غول‌های اقتصادی جدید هستند و یک شکل جدیدی از سرمایه‌داری را به وجود می‌آورند که با گذشته متفاوت است.

کوثری ادامه داد: یکی از بحث‌های آخر فیلم این است که کشورهای آشوب‌زده را نشان می‌دهد و به دوران پساحقیقت اشاره می‌کند. این دوران یک اصطلاح خیلی کلیدی است که به چندین مسئله اشاره می‌کند؛ دموکراسی‌ها معنای خود را از دست می‌دهند و سیاست‌مدارهایی روی کار می‌آیند که افراط را ترویج می‌کنند. فیلم سوال می‌کند که اگر راست و دروغ در فضای مجازی به خورد مردم داده می‌شود پس حقیقت چیست؟ آیا اصلا حقیقتی وجود دارد؟

او درباره دیگر نکات این فیلم که درباره «هوش مصنوعی» بود، توضیح داد: آیا هوش مصنوعی به ما کمک می‌کند که بهترین راه حل را انتخاب کنیم؟ طی چند ماه گذشته در جریان یک تحقیق از هوش مصنوعی استفاده کردم که چهار بار به من اطلاعات غلط داد. این امر نشان می‌دهد که هوش مصنوعی با منابعی کار می‌کند که در فضای عمومی وجود دارد و عموم به آن دسترسی دارند مانند ویکی‌پدیا. حال هوش مصنوعی گاهی موجب می‌شود که خطای سیستماتیک به وجود بیاید. فرض کنید برای یک سخنرانی به دنبال یک منبع هستید و از همان اطلاعاتی که هوش مصنوعی به شما می‌دهد استفاده می‌کنید اگرچه که آن اطلاعات غلط است ولی به هر حال چندین نفر همان اشتباه شما را تکرار خواهند کرد.

این استاد دانشگاه همچنین به «سندرم خود زشت پنداری» هم پرداخت و گفت: وقتی قرار است عکسی از خود را به اشتراک بگذاریم، با استفاده از فوتوشاپ یا فیلتر، آن عکسی را انتخاب می‌کنیم که در آن زیبا به نظر می‌رسیم ولی شاید واقعا همان‌قدر زیبا نباشیم. اختلال «خود زشت پنداری» هم موجب افسردگی جوان‌ها می‌شود و هم با صنعت جراحی پلاستیک مرتبط است. این سندرم در کشور ما بسیار رایج است و حتی از شهرها به روستاها هم کشیده شده است. علت هم این است که به دلیل فضای مجازی حس کمال بیرونی در ما رشد کرده است.

او بیان کرد: نکته دیگر بحث معنا است و فیلم هم ادعا می‌کند که یک بی‌معنایی در فرهنگ معاصر در حال شکل‌گیری است. در گذشته افراد زندگی‌های ساده‌تری داشتند و معنای زندگی برای آنها روشن‌تر بود با اینکه امکانات امروز را نداشتند ولی امروزه جوان‌ها دچار بحران معنا هستند با اینکه زندگی راحت‌تر شده است.

کوثری گفت: دیگر نکات فیلم این است که امروز آیا ما در عصر اطلاعات هستیم یا بی‌اطلاعی؟ که به دلیل آمیزش درست و غلط در فضای مجازی به هر دو گرفتار هستیم. حتی برای اولین بار بشر با مازاد اطلاعات رو به رو است. مثلاً هر کدام از ما هر لحظه در حال اطلاعات دادن از خود هستیم و زمانی برای نبودن نداریم و مدام روی صفحه رادار بقیه هستیم. اما شبکه‌ها روی سه چیز سرمایه‌گذاری می‌کنند؛ مخاطب را سرگرم کنند، رشد فعالیت کاربران و هدف تبلیغاتی. نکته فیلم هم بحث رشد فعالیت افراد در فضای مجازی است که چطور ما را وادار می‌کنند که مدام در فضای مجازی حضور داشته باشیم که این امر به یک روان‌شناسی گسترده نیاز داشته است.

او به علت تداوم حضور بدون وقفه کودکان در بازی‌های رایانه‌ای پرداخت و گفت: علت این امر این است که این بازی‌ها از تکنیک جایزه‌های کوچک استفاده می‌کنند. درحقیقت فیلم می‌گوید که آن صنعتی که کالای خاصی را نمی‌فروشد، کاربر را می‌فروشد.

این استاد دانشگاه در ادامه، این مساله را مطرح کرد: با گسترش شبکه‌های اجتماعی و نفوذ و تاثیرگذاری آنها در زندگی مردم به خصوص قشر جوان و نوجوان، به تدریج دموکراسی‌ها کارکرد خود را از دست می‌دهند چون اطلاعات مختلف درست یا غلط منتشر می‌شود، افراطی‌گری رواج می‌یابد و تشخیص درست از غلط به سختی امکان پذیر و انتخاب‌ها و طرز تفکرها متاثر از این شبکه‌ها شکل می‌گیرد.

کوثری در پایان توضیح داد: فیلم سوال می‌کند که باوجود فضای مجازی، نقصان و قصور را چگونه می‌توان مسائل انسانی را با عمل انسانی جبران کرد؟ درحقیقت به مسئولیت اجتماعی اشاره می‌کند.

در بخش دیگری از این مراسم، همچنین محمدمحسن دوباشی- فعال حوزه نوآوری اجتماعی، مدیرعامل ستاد پیشرفت جامع منطقه‌ای، استاد دانشگاه و کنشگر اجتماعی درباره نوآوری اجتماعی گفت: ما با یک معضل اجتماعی مواجه هستیم که شاید این سوال به ذهن برسد که در مواجهه با آن راه حل چیست و در مواجهه با چنین مسائل نوپدیدی باید چه کنیم؟ اگر مصاحبه‌های فنی آن افرادی که در فیلم حرف می‌زدند را ببینید، به گونه‌ای صحبت می‌کردند که گویی می‌خواهند دنیا را نجات دهند اما چند سال بعد همان افراد می‌گویند که آن هدفی که داشتند غلط است. ولی در دنیایی که در مواجهه با اقدامات نوآورانه، راه حل‌هایی از همان حتی را ارائه می‌دهند، باید پرسید که مسئولیت اجتماعی چیست؟ در این مسیر شاید بتوان به نوآوری اجتماعی فکر کرد. نوآوری اجتماعی به دنبال راه حل‌های خرد برای ابر مسئله‌ها است و اینکه چگونه می‌توان راحت‌تر مشکلات مردم را حل کرد.

وی افزود: تضاد میان نگاه مهندسی و علوم انسانی به این پدیده نوظهور در جامعه بشریت است که بحران ایجاد می‌کند، هر کدام از اشخاصی که اینجا به نقد تاثیر شبکه‌های مجازی و تاثیر اینترنت بر زندگی افراد می‌پردازند، در ابتدا به گونه‌ای صحبت می‌کردند که گویا این نوآوری دنیا را تغییر خواهد داد اما اکنون می‌گوید که آن کار غلط بود و باید در نقاطی موانعی برای آن ایجاد می‌کردیم.

دوباشی خاطرنشان کرد: در دنیایی که مسائل را با نوآوری‌ها و استارت آپ‌ها حل می‌کند، سوالی ایجاد می‌شود که مسئولیت اجتماعی این شبکه‌های اجتماعی چیست؟ در این مسیر در مواجهه با شبکه‌های اجتماعی، موضوع نوآوری اجتماعی به مساله‌ای تبدیل می‌شود که می‌توان آن را مطرح ساخت.

مدیرعامل ستاد پیشرفت جامع منطقه‌ای تاکید کرد: نوآوری اجتماعی به دنبال راه حل‌های خرد برای ابر مساله‌هاست. همه برای مسائل به دنبال راه حل‌های بزرگ هستند، اینکه چه کنیم تا به یکباره حل شود اما نوآوری اجتماعی خلاف آن به دنبال راه حل‌های خرد است.

دوباشی در پایان سخناش گفت: در «نوپیا فریم» تلاش شد که یک موضوع اجتماعی طرح شود و برای مواجه با آن بتوانیم از جنس نوآوری اجتماعی حرف بزنیم. نوآوری اجتماعی می‌تواند از طرف دانش‌آموختگان دانشگاهی، کنشگران حوزه اجتماعی و علاقه‌مندان مسئولیت اجتماعی به یک زاویه جدید برای حل مسئله‌هایی که با آن مواجه هستیم تبدیل شود. «نوپیا» قرار است این نشست‌ها و گفت‌وگوها را ادامه بدهد و بررسی کند که در مواجه با این گونه پدیده‌ها به جز راه‌حل‌های بزرگ چگونه می‌توان به راه‌حل‌های خرداجتماعی از زاویه دیگری نگاه کرد؟

مستند سینمایی «معضل اجتماعی»، فیلمی در ژانر مستند داکودرام به کارگردانی جف اورلوسکی و محصول 2020 آمریکاست که به ظهور رسانه‌های اجتماعی و آسیبی که به جامعه می‌زند، می‌پردازد.

در این فیلم مستند با افرادی مانند تریستان هریس رییس سابق واحد طراحی قوانین اخلاقی شرکت گوگل و موسس مرکز فناوری‌های انسانی، همکار و موسس دیگر این مرکز، آزا راسکین و جاستین رزنتین طراح دکمه لایک فیسبوک و یکی از موسسین آسانا، شوشانا زابوف پروفسور دانشگاه هاروارد، تیم کندال رییس سابق پینترست، رشیدا ریچاردسون سرپرست واحد خط مشی‌های تحقیقاتی اَل نو، رنی دریستا سرپرست واحد تحقیقات یاندر و همچنین یکی از پیشگامان تکنولوژی واقعیت مجازی به نام جیرون لانیر مصاحبه شده است.

این مصاحبه‌ها با روایتی از یک نوجوان که به رسانه‌های اجتماعی اعتیاد دارد، تلفیق شده و به نمایش در آمده‌اند. مستند سینمایی «معضل اجتماعی»، اولین بار در جشنواره فیلم ساندنس سال 2020 به نمایش درآمد و سپس در تاریخ 9 سپتامبر همین سال بر روی پلتفرم اینترنتی نتفلیکس قرار گرفت.

این مستند سینمایی در دومین جلسه از سلسله رویدادهای نمایش نقد و بررسی فیلم‌ها و مستندهای مرتبط نوآوری اجتماعی با عنوان نوپیا فریم به نمایش درآمد که رویدادی هفتگی است.