انتظار کارآمدی و تهذیب از مدیرکل آموزش‌وپرورش استان همدان

محمد نباتی

حال باید گفت امروزه دیگر نمی‌توان اهمیت و تناسب آموزش‌وپرورش را برای آینده جوامع کم‌ارزش شمرد و آن را فعالیتی در ردیف و موازی سایر کارها دانست. به تعبیر میتچل «اگر تنها یک عرصه از عرصه‌های حیات بشری نیازمند توجه به آینده باشد، آن عرصه، عرصه آموزش‌وپرورش است.» برای رویارویی مؤثر با چالش‌های اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، علمی و اخلاقی، بستری مناسب‌تر و کارسازتر از نظام تعلیم و تربیت نمی‌توان یافت. چارلز هندی می‌گوید: «تعلیم و تربیت است که می‌تواند کلید و رمز اصلی ثروت آینده شود» و از بُعدی سلبی، گلد اسمیت بیان می‌کند که: «برای از بین بردن یک جامعه، هیچ راهی بهتر از تحلیل و تضعیف نظام آموزشی آن کشور نیست.» چنین شواهدی می‌تواند ناظر بر اهمیت فرآیند خطیر تعلیم و تربیت باشد.

در بین محورهای اصلی توسعه انسانی، شاخص آموزش از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است؛ چراکه آموزش‌وپرورش زیربنای هر نوع توسعه اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی بوده و بدون توجه ویژه به نقش نظام آموزشی، هیچ تحولی امکان‌پذیر نیست.

آموزش‌وپرورش، کلید فتح آینده است و از دیرباز انتظار از آن تربیت آینده‌سازان جامعه بوده؛ آموزش‌وپرورش هم زیربنای جامعه است و هم غایت مقصود.

اهداف عالی نظام آموزش‌وپرورش جمهوری اسلامی ایران ناظر بر رشد ابعاد مختلف انسان است و نظام برنامه‌ریزی و اجرایی آموزش‌وپرورش خود را متعهد می‌داند که در جهت تربیت نسلی معتقد به مبانی دین و عامل به احکام الهی و برخوردار از سجایا و فضایل اخلاقی، تلاش کند و نیروهای بالنده، پویا، فراگام و فرهیخته تربیت کند و با درنظر گرفتن نیازهای فردی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و توجه به ساحت‌های 6 گانه در سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش شامل ساحت تربیتی اعتقادی، عبادی و اخلاقی، اقتصادی و حرفه‌ای، علمی و فناوری، اجتماعی و سیاسی، زیستی و بدنی و زیبایی‌شناختی و هنری، رشد هماهنگ و همه‌جانبه ابعاد وجودی دانش‌آموزان را مد نظر قرار دهد.

تحقق اهداف مورد نظر بعد از سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی، مستلزم مدیریت صحیح و نظارت بر برنامه‌های تربیتی است و «مدیریت» و «تربیت» دو امر پیچیده هستند؛ چنانچه «کانت» می‌گوید: در بین ابداعات بشر دو مورد از بقیه مشکل‌تر است: 1- هنر مملکت‌داری و حکومت کردن 2- هنر تعلیم و تربیت.

بنابراین با توجه به جایگاه رفیع، منیع و پیچیده نهاد مقدس آموزش‌وپرورش، به نظر می‌رسد مدیران این مجموعه باید برخوردار از سه سطح مدیریتی باشند:

1- سطح ادراکی: توانایی درک پیچیدگی‌های کل مجموعه و تصور همه عناصر و اجزای تشکیل‌دهنده کار و فعالیت سازمانی به‌صورت یک کل واحد (سیستم)، آگاهی از این روابط و شناخت اجزا و عناصر مهم در موقعیت‌های مختلف، اکتساب مهارت ادراکی (یا مفهومی) مستلزم آموزش نظریه‌های علوم رفتاری به‌ویژه تئوری‌های سازمان، مدیریت و تصمیم‌گیری و کاربرد عملی آن‌ها است.

2- مهارت فنی: دانایی به قوانین و ضوابط و توانایی در انجام دادن وظایف خاص که لازمه آن ورزیدگی در کاربرد فنون و ابزار ویژه و شایستگی عملی در رفتار و فعالیت است؛ مهارت‌های فنی از طریق تحصیل و تجربه حاصل می‌شوند.

2- مهارت انسانی: داشتن توانایی و قدرت تشخیص در زمینه ایجاد محیط تفاهم و همکاری و انجام دادن کار به‌وسیله دیگران، به‌خصوص در مجموعه بیش از هزاران فرهنگی فرهیخته و معلم صاحب نظر و صدها هزار دانش‌آموز و اولیای محترم آنان.

و نیز درک شناخت وضع موجود و ترسیم وضع مطلوب و قدرت و توانایی حرکت دادن این مجموعه عظیم به سوی اهداف مورد نظر، ارتقای رشد کمی و کیفی شاخص‌های آموزشی و تربیتی، ارتقای جایگاه و منزلت مادی و معنوی معلمان، قدرت ایجاد تحول در عرصه تعلیم و تربیت، آینده‌نگری و آینده‌پژوهی و شناخت دقیق از چالش‌های موجود و امکانات و فرصت‌های پیش رو در مواجهه با تهدید‌ها، آسیب‌ها و چالش‌ها، توجه جدی به اجرای همه بند‌های سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش، توجه جدی به ارتقای کمی و کیفی به دانشگاه فرهنگیان و توجه به گزینش نیروهای متعهد، متخصص و صاحب صلاحیت معلمی، پرهیز از سیاسی‌کاری، باندبازی و تبارگرایی در آموزش‌وپرورش، داشتن روش و منش انقلابی و جهادی و اجرای عدالت آموزشی و توجه به مناطق محروم، ایجاد راهکار‌های مناسب برای شفاف‌سازی منابع مالی و مراکز رفاهی این موارد و مسائلی که ذکر آن در این مقال و مجال نمی‌گنجد، نیازمند انتخاب فردی از جنس معلمان با تخصص علمی بالا و تجربه کاری مکفی در عرصه‌های تعلیم و تربیت و البته با روحیه جهادی و انقلابی، پاک‌دست، سلیم‌النفس، متصف به اوصاف انسانی، پایبند به اصول و ارزش‌های الهی و انسانی و تحول‌گرا است تا با کمک و معاضدت سایر دستگاه‌ها و البته معلمان و مربیان عزیز و صدالبته با مساعدت و همکاری دولت‌مردان و خانواده‌ها، بتواند این مجموعه بزرگ را به سوی اهداف متعالی خود هدایت کند.

در هر صورت اگر باور ما این است که انسان محور رشد و توسعه کشور است، باید به آموزش‌و‌پرورش که یک مجموعه مولد و انسان‌پرور بوده، توجه جدی و همه‌جانبه شود. چراکه رشد کشور در گرو تربیت انسان‌های رشید، مؤمن، آگاه، شجاع و خلاق است.