طراحی شهرهای مقاوم به سیل

روتردام شهر موفق در برابر سیلاب

به‌دنبال افزایش شدید دمای زمین، وقوع سیل در شهرهای مختلف جهان نسبت به گذشته بسیار بیشتر اتفاق می‌افتد و خسارات جانی و مالی جبران‌ناپذیری پیش‌روی شهرها و شهرنشینان قرار داده است. بدیهی است که طراحی هوشمند خیابان‌ها و به‌طور کلی، فضاهای عمومی می‌تواند نقش مهمی در کاهش احتمال وقوع سیل ایفا کند و در واقع، شهرهایی مقاوم در برابر سیل به وجود بیاورد. در ادامه به معرفی رویکردهای مختلف و اثربخش برای افزایش تاب‌آوری شهرهای جهان در مقابل سیل می‌پردازیم که می‌تواند احتمال وقوع سیل را به حداقل برساند و سپس بر راهبردهای روتردام، به‌عنوان یکی از موفق‌ترین شهرهای جهان در مقابله با سیل تمرکز می‌کنیم.

  پروژه K100

پروژه K100 یکی از اثربخش‌ترین رویکردهایی به‌حساب می‌آید که در بنگلور در هندوستان پیاده شده و احتمال وقوع سیل را در آن به حداقل رسانده است. این رویکرد که به «مسیر آب شهروندی» نیز شهرت دارد برای نخستین‌بار به‌طور آزمایشی پیاده و هدف از آن به تصویر کشیدن اثربخشی تحولات شهری به‌دنبال ایجاد تغییرات در طراحی فضاهای عمومی برای به حداقل رساندن احتمال وقوع سیل معرفی شده است.

ارائه‌دهندگان پروژه K100 از مواد طبیعی و تکنیک‌های زیست‌پالایی بهره گرفته و از این طریق احتمال وقوع سیل را در بنگلور به حداقل رسانده‌اند. بدیهی است که هنگام بارش شدید، آب باران با فاضلاب و لجن ترکیب می‌شود و در معابر و فضاهای عمومی شهر جریان پیدا می‌کند. در پروژه K100 قابلیت زدوده شدن فاضلاب و گل‌ولای از آب باران و هدایت آب تصفیه‌شده به شبکه لوله‌کشی آب شهری فراهم آمده است که به‌دنبال آن، زهکشی آب به خوبی انجام می‌شود و احتمال وقوع سیل به حداقل می‌رسد. این پروژه حدود 36 کیلومتر فضای زهکشی و 32 کیلومتر مربع حوزه آبریز را در بر گرفته و جالب این‌که از زمان اجرای آن، حس مشارکت میان شهروندان را برای حفظ محیط به وجود آمده افزایش یافته و همین امر در کاهش آلودگی محیط و به حداقل رسیدن آب آلوده منطقه نقش مهمی ایفا کرده است.

  نقشه راه مقابله با سیل

کارشناسان بر این باور هستند که مقابله با سیل مستلزم داشتن یک طرح یا نقشه کلی است که مسیر به حداقل رساندن جریان یافتن آب باران را در فضاهای عمومی به آن‌ها نشان می‌دهد. این نقشه چهار مرحله اصلی شامل کاهش، آماده‌سازی، واکنش و بهبود را در بر می‌گیرد و حذف هر یک از آن‌ها، مقابله با سیل را با ناکامی مواجه می‌کند.

مرحله کاهش به معنای از میان بردن وقوع سیل قبل از اتفاق افتادن آن است که به‌واسطه به‌روزرسانی قوانین ساختمان‌سازی، تقویت مقررات ایمنی و شناسایی مناطق مستعد وقوع سیل ممکن می‌شود. علاوه بر این، مدل‌سازی هیدرولوژیکی نیز در این رده قرار می‌گیرد و به ارزیابی احتمال وقوع سیل در شهرها به واسطه تخمین میزان تغییر دمای هوا منجر می‌شود. کارشناسان در این روش از سیستم‌های اطلاع‌رسانی جغرافیایی برای شناسایی مناطق مستعد به وقوع سیل بهره می‌گیرند و اقدامات لازم را برای کاهش احتمال رخ دادن آن انجام می‌دهند.

در مرحله آماده‌سازی بر ایجاد حس آمادگی شهر در مقابل وقوع سیل ناگهانی تمرکز می‌شود و به واسطه آن احتمال سازگارسازی اهداف با نیازهای خاص یک منطقه ممکن می‌شود. این مرحله فرآیندهای مختلفی را در بر می‌گیرد که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به ایجاد سیستم‌های هشدار اضطراری و ذخیره‌سازی مواد ضد سیل اشاره کرد، ضمن این‌که حذف گل‌ولای از زهکشی‌های شهری پیش از وقوع طوفان نیز مربوط به مرحله آماده‌سازی است.

مرحله واکنش، رهایی اضطراری را تضمین می‌کند و تحقیق برای یافتن شهروندان متأثر از سیل را در بر می‌گیرد. مرحله بهبود نیز به‌عنوان آخرین مرحله نقشه شامل تلاش برای برگرداندن وضعیت به حالت معمولی پس از وقوع سیل است که می‌تواند اقداماتی نظیر ایجاد مسکن موقت، افزایش ساخت‌وسازهای شهری، جبران وضعیت و آموزش برای افرادی باشد که بیشترین آسیب‌پذیری را از سیل متحمل شده‌اند.

  توسعه شهرهای اسفنجی

رویکرد شهرهای اسفنجی ایده‌ای بسیار اثربخش برای به حداقل رساندن احتمال وقوع سیل به‌شمار می‌رود که برای اولین بار در سال 2015 در 30 شهر از کشور چین پیاده شد، اما امروزه به محبوبیت بسیار بالایی میان مدیران شهرهای سراسر دنیا دست یافته است. در این رویکرد، احتمال جذب 80 درصد از آب باران به فضاهای زیرزمینی و استفاده دوباره از 70 درصد از آن فراهم می‌آید که به دنبال این رویداد، جایی برای وقوع سیل باقی نمی‌ماند. ایده اصلی شهر اسفنجی توزیع و حفظ آب باران در منبع اصلی آن (زیرزمینی) و کاهش سرعت جریان آب از این منبع به فضاهای شهری است که به تولید آب پاک، حفظ تنوع زیستی، تصفیه طبیعی آب، حفظ فضاهای اکولوژیک شهری، آبیاری فضاهای سبز شهری و تأمین آب بام‌های سبز منجر می‌شود و احتمال وقوع سیل را به حداقل می‌رساند.

  روتردام، موفق‌ترین شهر جهان در مقابله با سیل

به‌کارگیری رویکرد خلاق شهر اسفنجی و طراحی مناطق برای ذخیره آب نقش مهمی در افزایش تاب‌آوری روتردام در مقابل تغییرات اقلیمی و به حداقل رساندن احتمال وقوع سیل ایفا کرده است. این رویکرد از طریق توسعه زیرساخت جدیدی متشکل از دیوارهای سبز، میدانی آبی و مناطقی شناور محقق شده که همه در مرکز شهر و نه حومه‌های آن قرار گرفته است. در واقع، برنامه‌ریزان شهر بزرگ و دلتایی هلندی از طریق ایجاد یک فضای اسفنجی بسیار بزرگ، قابلیت جذب آب باران را به فضاهای متعدد زیرزمینی ممکن کرده که به دنبال آن، کمبود آب شهری نیز جبران شده است.

این فضاهای زیرزمینی آب خود را از میادینی تأمین می‌کند که در سطوحی پایین‌تر از خیابان‌ها قرار گرفته است و آب باران را از تمام فضاهای اطراف به سمت خود و سپس زیرزمین هدایت می‌کند. برنامه‌ریزان اهل روتردام همچنین مراکزی برای ذخیره آب به شکل یک گاراژ پارک زیرزمینی به اندازه چهار استخر شنای المپیکی احداث کرده‌اند، ضمن این‌که از طریق افزایش چشمگیر بام‌ها، دیوارها و فضاهای سبز قابلیت جذب آب باران به آن‌ها و کاهش جریان یافتن آب در معابر شهری را فراهم آورده‌اند. علاوه بر این، یک منطقه شناور و مقاوم در مقابل سیل در روتردام توسعه یافته و شامل خانه‌های مسکونی، اداره‌ها، مدارس، یک پارک و حتی کارخانه تولید محصولات لبنی است.