نادیده انگاشتن کم‌توانان در برنامه‌ریزی و طراحی شهری

کمبود و جانمایی غلط مبلمان شهری اصلی‌ترین کمبود در میزبانی شهر از کم‌توانان

اگر پای درددل معلولان نشسته باشید بیشتر آنان از وضع موجود در فضاهای شهری و اجتماعی همچون اداره‌ها، پارک‌ها، بانک‌ها و سایر زیرساخت‌های شهر گلایه دارند؛ گلایه‌هایی که با مناسب‌سازی اماکن شهری می‌شود آن‌ها را رفع کرد. اقداماتی که اگر صورت پذیرند می‌توانند زمینه‌ساز حضور اجتماعی بیشتر معلولان شوند.

درواقع شهر دوستدار معلول، شهری است که در آن معلولان و سایر شهروندان، به یک اندازه از حقوق، فرصت‌ها و امکانات شهروندی برخوردار هستند؛ بنابراین باید به این باور برسیم که معلولیت، محدودیت است نه محرومیت. این وظیفه مدیران شهری است که اجازه ندهند این محدودیت تبدیل به محرومیت آن‌ها از دسترسی به امکانات اجتماعی شود.

به دیگر سخن یک شهروند معلول، باید از حقوق اجتماعی برابری با سایر شهروندان برخوردار باشد و این حق و حقوق برابر، شامل امکان دسترسی آسان به اماکن مختلف شهری و معابر مناسب برای رفت و آمد این قشر از جامعه و برآورده شدن سایر نیاز‌ها در شهر است؛ بنابراین اگر آن‌ها در شهر به‌دلیل فضاسازی نامناسب نمی‌توانند دسترسی به امکانات شهری داشته باشند به این دلیل است که شهر معلول است و رسیدگی به مشکلات این افراد در مدیریت شهری مغفول مانده است.

شهرهای مناسب برای معلولان باید به تمام نیازهایشان توجه داشته باشند، نمی‌توان تنها با مناسب‌سازی بخشی از فضای شهری ادعا کرد شهری دوستدار معلولان است.

به همین دلیل یافتن شهری که به‌طور کامل دوستدار معلولان باشد، سخت است چراکه معیارها و شاخص‌ها در فهرست‌ها مختلف است و بر سر این شاخص‌ها نیز بحث وجود دارد، از طرف دیگر زمانی که عنوان دوستدار معلولان را بر شهری می‌گذارند، عموماً تنها معلولان جسمی را در نظر می‌گیرند و از دیگر معلولان و کسانی که اختلالات خاص دارند، غافل می‌شوند.

بر این اساس با توجه به اهمیت موضوع برآن شدیم تا دراین‌باره با عضو هیئت علمی دانشگاه بوعلی سینا همدان و استادیار طراحی شهری گفت‌وگویی ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:

حسن سجادزاده عنوان کرد: موضوع مطرح‌شده نیز همچون مباحث مرتبط با طراحی شهری مختص قشرهای مختلف اجتماعی همچون شهر دوستدار کودک، سالمند و غیره اهمیت بسیاری دارد چراکه یکی از چالش‌های مهم در طراحی و برنامه‌ریزی شهری در همدان به‌شمار می‌رود.

وی افزود: واقعیت این است که همه معلولان همچون دیگر شهروندان جزئی از جامعه بوده و می‌بایست از زیرساخت‌های لازم به تناسب نیازشان در شهر برخوردار باشند اما متأسفانه آنچه قابل رؤیت است اینکه نیاز این قبیل افراد، اغلب در برنامه‌های راهبردی شهر به‌دلیل در اقلیت قرار گرفتن به لحاظ جمعیتی و یا عدم توجه به این مقوله در اولویت‌ها، مورد توجه قرار نمی‌گیرد.

وی با تأکید بر اینکه فضای شهری موفق است که بتواند پاسخگوی نیازهای اقشار مختلف جامعه باشد، ابراز کرد: متأسفانه آنچه که ما در محورهای اصلی داخل شهر مشاهده می‌کنیم بیانگر آن است که این موضوع از حیث طراحی مورد توجه قرار نمی‌گیرد.

این طراح شهری در پاسخ به این سؤال که چگونه می‌توان نیاز این اقشار را در شهر برآورده کرد؟ گفت: برای هر طرح و پروژه باید پیوست مرتبط با جامعه ناتوان و سالمند در شهر مورد توجه قرار گیرد اما در بیشتر موارد اینگونه نیست.

سجادزاده با اشاره به اینکه این امر باید در قالب طراحی مناسب و درست اجزا و عناصر شهری محقق شود افزود: طبق آخرین آمارهای پزشکی که به‌صورت رسمی و غیر رسمی به گوشمان می‌رسد نباید جامعه کم‌توان را قشر کوچک قلمداد کرد بلکه در برخی از شهرها این عدد با در نظر گرفتن مشکلات حرکتی همچون کمردرد، زانودرد و مشکل مفاصل به چیزی بالغ بر 30 تا 40 درصد جمعیت شهر می‌رسد از طرفی در شهری همچون همدان که جمعیت به سمت سالمندی در حرکت است نمی‌توان از این امر غافل شد، باید از مدیران شهری پرسید چرا زیرساخت‌های شهری ما پاسخ این حجم از نیاز نیست؟

وی در تشریح اجزا، عناصر و تناسب آن‌ها با شرایط کم‌توانان در شهر گفت: وقتی صحبت از اجزا و عناصر در شهر می‌شود توجه به کف‌سازی‌ها، روشنایی‌ها، جنس و نوع مصالح، رمپ، پله و مبلمان شهری مطرح است.

این طراح شهری با تأکید بر اینکه در بین عناصر و اجزای مطرح‌شده ما در شهری همچون همدان با کمبود فاحش مبلمان شهری متناسب با وضعیت کم‌توانان و جانمایی غلط آن‌ها مواجهیم، ابراز کرد: مکان‌یابی درست این عناصر می‌تواند محلی را برای استراحت و تجدید قوای این قبیل افراد فراهم کند اما متأسفانه این امر به طور کامل در مدیریت شهری ما در نقاط مختلف نادیده انگاشته شده است.

سجازاده با تأکید بر لزوم داشتن فضاهای فراغتی برای اقشار کم‌توان گفت: البته این بدان معنا نیست که حتماً فضاهای مجزا در شهر دیده شود زیرا این امر خود انزوا را به‌دنبال خواهد داشت؛ آن چه مد نظر است اینکه در مکان‌ها و فضاهای تفریحی و فراغتی حریم‌های فضایی امن برایشان تعریف کنیم.

وی با اشاره به اینکه حتی در مسیر سواره شهر نیز باید تدبیر لازم برای تردد آن‌ها در نظر گرفته شود، تشریح کرد: با این حجم از خودرو دیگر حتی مجالی برای عبور و مرور این افراد در شهر فراهم نیست به طوری که منجر به کاهش حضور آن‌ها در شهر شده است.

وی با اشاره اینکه همه مباحث عنوان‌شده می‌بایست در قالب یک طرح مطالعاتی جامع مورد توجه قرار گرفته و با تکیه بر این مطالعه، در هر طرح و پروژه پیوست لازم برای کم‌توانان مطرح شود، تشریح کرد: در حال حاضر پل‌های هوایی و بالابرهایی که در نقاط مختلف شهر نصب شده‌اند به هیچ وجه پاسخگوی نیاز این قبیل افراد نبوده و شرایط را برای حضورپذیری شهر برای مواجهه با این قشر بغرنج کرده است.

عضو هیئت علمی دانشگاه بوعلی سینا همدان با بیان اینکه فراهم نبودن این زیرساخت‌ها باعث شده تمایل این قشر برای حضور در شهر و استفاده از امکانات آن روز به‌روز کمتر و کمتر شود، خاطرنشان کرد: در کشورهای توسعه‌یافته و حتی در بسیاری از شهرهای کشور، در اجزا و ارکان مدیریت شهری، معاونت، مدیریت و یا ستادی برای این بخش در نظر گرفته می‌شود تا بتواند نظارت و کنترل لازم را بر اجرای پیوست مورد نیاز در پروژه‌ها و برنامه‌ها در خصوص همخوانی با نیاز قشر کم‌توان، داشته باشند؛ درست مثل برخی سازمان‌ها که در شهرداری برای مدیریت برخی از مسائل شکل گرفته‌اند.

سجادزاده با بیان اینکه همواره یکی از پیشنهادهای ما به مدیریت شهری، تشکیل چنین سازمانی برای قشرهای مختلف شهروندان با دسته‌بندی کودکان، سالمندان و کم‌توانان بوده است، اذعان کرد: متأسفانه نه در همدان بلکه در بسیاری از شهرها این سازمان وجود ندارد تا بتواند بر پروژه‌ها نظارت داشته باشد.

وی با تأکید بر اینکه با توجه به قشربندی متنوع کم‌توانان واقعاً با فضای استانداردهای شهر برای میزبانی از این اقشار در همدان فاصله بسیار است، گفت: اولویت ما این است که در گام نخست مشترکات این قشر در فضاسازی شهری مورد توجه قرار گیرد تا در گام بعدی بتوانیم به تناسب نوع معلولیت زیرساخت تعریف کنیم.

وی با اشاره به اینکه حتی در نظام مهندسی نیز تعریف خاصی وجود ندارد، اذعان کرد: با وجود 20 مبحث در نظام مهندسی هیچ یک به طور مستقیم به این موضوع در حوزه ساختمان و شهرسازی توجه نکرده است.

مع‌الوصف با توجه به آنچه گفته شد یکی از مهم‌ترین شاخصه‌ها برای شناخت مسائل شهری و رفع آن‌ها، آگاهی نسبت به هرم جمعیتی شهرها است، هر شهری ساختار جمعیتی مشخصی دارد که ممکن است نسبت به سایر مکان‌های شهری متفاوت باشد.

بر این اساس برنامه‌ریزان قطعاً باید در برنامه‌ریزی‌های خاص شهری به ساختار جمعیتی توجه کرده و در فرآیند تدوین برنامه‌های خود مد نظر داشته باشند، طراحان شهری نیز باید با توجه به اطلاعات و برنامه‌های دریافتی از برنامه‌ریزان درباره ساختار جمعیتی شهر، فضاهایی متناسب با نیازهای شهر و شهروندان در نظر بگیرند، اما در این بین نقش مدیران شهری در هموارسازی مسیر رسیدن به شهر مطلوبی که همه اقشار و سنین از زندگی در آن احساس آرامش کنند، انکارناپذیر است.

وجود قشر کم‌توان در ساختار جامعه شهری همدان یک امر انکارناپذیر است در حالی که آن‌ها در شهر نیازمند توجه و آرامش بیشتر و حضور در فضاهای تعاملی و مشارکتی هستند، ضروری است برنامه‌های مراقبت و سلامت افراد کم‌توان متناسب با شرایط سنی آنان باشد، البته این به معنی حذف قشر کم‌توان و معلول از فعالیت‌های مؤثر شهری نیست اما متأسفانه چنانکه گفته شد در کلان‌ترین سازمان و نهاد اجتماعی شهر کمتر توجهی به این بخش می‌شود.