هدررفت ارزش‌افزوده سیب‌زمینی‌ همدان در نبود صنایع تبدیلی

چندی پیش علیرضا مهاجر معاون برنامه‌ریزی و اقتصادی وزارت جهاد کشاورزی در نهمین نشست فصلی برنامه‌ریزی معاونت امور زراعت، گفت: بر اساس آمار فائو ایران در تولید22 محصول مقام نخست تا دهم را به خود اختصاص داده و این در شرایطی است که میزان بارندگی در ایران، یک‌سوم و میزان تبخیر سه برابر متوسط جهانی است.

این در حالی است که به گفته این مقام مسئول محدودیت اقلیم، کشاورزی ایران را با مخاطرات همراه کرده، از این رو مقایسه قیمت محصولات کشاورزی در کشور ما با سایر کشورها فاقد منطق صحیح است حال آنکه محصولات تکمیلی و تبدیلی در بخش کشاورزی می‌تواند آورده زیادی برای اقتصاد کشور داشته باشد اما متأسفانه در محصولات مختلف هنوز علیرغم وجود ظرفیت‌ها تولید صنایع تبدیلی مناسبی در استان‌های تولیدکننده آن محصول وجود ندارد.

 

به‌عنوان مثال سید مجتبی خیام‌نکوئی در دهمین همایش ملی و تخصصی «علوم علف‌های هرز ایران» با انتقاد از نبود صنایع فرآوری سیر و سیب زمینی در همدان گفت: همدان در تولید سیب زمینی رتبه نخست را دارد اما فرآورده تبدیلی مناسب ندارد و در دو محصول سیب زمینی و سیر، خام‌فروشی می‌کند. کشاورزان همدانی سالانه در بیش از 20 هزار هکتار زمین 900 هزار تن سیب‌زمینی تولید می‌کنند که نیمی از آن مصرف تازه‌خوری دارد و سرنوشت نیمی دیگر آن نامعلوم نیست. به طوری که گاهی مسیر صادرات را طی می‌کنند و گاهی دیگر در انبارها تلنبار و درنهایت بعد از گذشت چندماه و احتمال گندیدن وارد بازار می‌شوند.

 

بر این اساس با توجه به اهمیت موضوع برآن شدیم تا با دانش‌آموخته صنایع تبدیلی، عضو مؤسسه پژوهش‌های برنامه‌ریزی، اقتصاد کشاورزی کشور و همچنین عضو مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی تهران گفت‌وگویی ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:

 

رامین رادفر با بیان اینکه صنایع تبدیلی، بخشی از صنایع کشاورزی است و بر اساس تعریف سازمان‌های بین‌المللی، صنایع کشاورزی به آن بخش از صنایع اطلاق می‌شود که ارزش ایجادشده حاصل از فعالیت آن‌ها موجب ایجاد ارزش افزوده از طریق فرآوری در مواد خام ‌کشاورزی می‌‌شود، گفت: مهم‌ترین اصل در به ثمر رسیدن و موفقیت در عرصه فعال کردن صنایع تبدیلی در هر منطقه به این موضوع بازمی‌گردد که شما به‌دنبال ایجاد صنایع تبدیلی با بیشترین ارزش افزوده باشید.

 

وی با تأکید بر اینکه در خصوص محصول سیب زمینی که همدان قطب تولید این محصول در کشور است مهم‌ترین مسئله و کمبود به فاصله مرکز تولید با صنایع تبدیلی بازمی‌گردد، گفت: در حال حاضر بخش اعظمی از صنایع مرتبط با این محصول علیرغم تولید در استان‌هایی همچون همدان در استان‌های همچون قم، تهران، خراسان و البرز مستقر هستند.

 

این دانش‌آموخته صنایع غذایی ادامه داد: مسئله بعدی مهم دیگر در عرصه فرآوری به این موضوع بازمی‌گردد که تعریفی که سیاست‌گذار در عرصه فرآوری باید متناسب با ظرفیت‌های تولید باشد یعنی به‌دنبال ایجاد کارخانجات و صنایعی باشد که ارزش افزوده بالاتری را برای آن محصول رقم بزند.

 

رادفر با اشاره به اینکه اگر بخواهیم این ارزش افزوده بالاتر را به‌صورت مطلوب درنظر بگیریم باید این صنایع فرآوری و تبدیلی با رویکرد تولید محصولات صادرات‌محور وارد چرخه تولید شوند، تشریح کرد: مثلاً برای محصولی همچون سیب‌زمینی ایجاد صنایعی در حوزه تولید چیپس و فرنچ فرایز، نشاسته، پودر سیب‌زمینی بیشتر از سایر محصولات ارزش افزوده را به‌دنبال خواهد داشت.

 

وی ادامه داد: زیرا صنایع مرتبط با سیب زمینی را می‌توان در حوزه سورت، درجه‌بندی‌ و بسته‌بندی نیز احصا کرد که البته مرحله شستشو را نیز می‌توان در این فرایند گنجاند.

 

این کارشناس اقتصاد کشاورزی با بیان اینکه مسئله بعدی به انتخاب ارقام در کشت محصول برای ایجاد صنایع فرآوری در منطقه بازمی‌گردد، تشریح کرد: البته در استانی همچون همدان عمده ارقام سیب زمینی کشت شده از نوع اگریا است که خوشبختانه مناسب ایجاد صنایع فرآوری است.

 

رادفر، افزود: بنابراین با توجه به وجود ظرفیت‌های مناسب در حوزه صنایع تبدیلی با توجه به مواد اولیه مرغوب باید مسئولان و سیاستگذاران حوزه کشاورزی در این استان به سمت ایجاد صنایع فرآوری و تبدیلی برای این محصول بروند.

 

وی با اشاره به اینکه جای خالی صنایع تبدیلی و فرآوری و سیاست‌های نادرست تخصیص منابع مالی به بخش کشاورزی هم موجب می‌شود فعالان این بخش، با تغییر کاربری، دست از کشاورزی بکشند و مجموعه این عوامل، تهدیدی برای امنیت غذایی کشور در بلندمدت خواهد بود گفت: در نبود صنایع تبدیلی محصولی همچون سیب زمینی، این محصول مناسب انبارداری است زیرا در غیر این صورت پس از گذشت مدت زمانی خراب و منجر به هدررفت سرمایه‌های ملی شده و بر اقتصاد و معیشت کشاورز اثر گذاشته و به هدر رفتن منابع آبی را در پی خواهد داشت.

 

عضو مؤسسه پژوهش‌های برنامه‌ریزی، اقتصاد کشاورزی کشور با تأکید بر زیان‌ده شدن فعالیت‌های کشاورزی در عدم توسعه صنایع تبدیلی و فرآوری، عنوان کرد: عدم سودآوری و حتی زیان‌ده شدن محصولات کشاورزی، نتیجه خام‌فروشی است.

 

رادفر ادامه داد: جای صنایع تبدیلی و فرآوری در بخش کشاورزی کشور در بسیاری از موارد خالی است، فعال شدن صنایع تبدیلی در بخش کشاورزی موجب ایجاد ارزش افزوده در این بخش می‌شود اما متأسفانه در حال حاضر این ارزش افزوده در بخش کشاورزی کشور ما ایجاد نمی‌شود.

 

وی ادامه داد: از طرفی همگان بر این امر واقف هستند که سیب زمینی یکی از محصولات مهم در سبد غذایی مردم است و در شرایط فعلی به‌دلیل امکان تأمین انرژی از محصول کشاورزی به جای تأمین آن از مواد پروتئینی در سبد غذایی مردم از اهمیت بالاتری نیز برخوردار شده؛ بنابراین اینکه در نبود صنایع غذایی و روی دست ماندن محصول کشاورزی دیگر رغبتی به کشت آن نداشته باشند یقیناً می‌تواند در تأمین امنیت غذایی کشور و به تبع آن مردم تأثیرگذار باشد.

 

مع‌الوصف علیرغم آنچه در خصوص اهمیت استقرار صنایع تبدیلی و فرآوری محصولی همچون سیب زمینی از زبان کارشناس مطرح شد چندی پیش بهزاد بابایی؛ رئیس کمیسیون کشاورزی استانداری همدان در گفت‌وگو با خبرگزاری ایسنا عنوان کرده یکی از معضلات و مشکلات سیب زمینی‌کاران استان نبود صنایع تبدیلی مرتبط با سیب زمینی ازجمله چیپس، فرنچ فرایز و نشاسته در استان همدان است که این امر موجب شده تولید سیب زمینی ارزش افزوده مناسبی را عاید سیب زمینی‌کاران نکند.

 

این در حالی است که در حال حاضر چندین مورد پروژه صنایع تبدیلی در حوزه سیب زمینی در سطح استان وجود دارد که با پیشرفت 70 تا 80 درصدی به علت افزایش قیمت دلار با مشکل و کمبود اعتبار مواجه شده و در حال حاضر به‌صورت نیمه‌تکمیل باقی مانده‌اند. با این تفاسیر ذکر این نکته ضروری است که اگر فعالیت کشاورزی در عدم تأمین زیرساخت‌ها به‌ویژه در حوزه صنایع تبدیلی و فرآوری برای کشاورزان سودده نباشد، با تغییر کاربری زمین‌های خود وارد بخش‌های دیگری خواهند شد و این موضوع موجب می‌شود، حجم تولیدات کشاورزی در سال‌های آینده تحت تأثیر قرار گیرد. سودآور نبودن برخی محصولات به‌صورت خام و همچنین تغییر کاربری زمین‌های کشاورزی و مزارع می‌تواند امنیت غذایی کشور را تحت تأثیر قرار دهد این در حالی است که هدف اصلی بخش کشاورزی تضمین امنیت غذایی کشور و سبد غذایی مردم است اگر فعالیت کشاورزی زیان‌ده باشد، امنیت غذایی مردم نیز به‌طور مستقیم تحت تأثیر منفی قرار خواهد گرفت.