تبعات توافق‌نامه پاریس برای ایران چیست؟

به‌زودی اجلاس «کاپ 28»، بیست و هشتمین نشست اقلیمی سالانه سازمان ملل در شهر دبی برگزار خواهد شد، در این اجلاس کشور‌های شرکت‌کننده درباره روش‌های محدودکردن و آمادگی برای تغییرات اقلیمی جهان بحث و گفت‌وگو می‌کنند.

بنا بر اعلام رسانه‌های غربی، این امکان وجود دارد که کشور‌ها در کاپ 28 بتوانند هدف طولانی‌مدت محدودکردن افزایش دمای کره زمین تا حد 1.5 درجه سانتی‌گراد را تحقق بخشند؛ گفتنی است که این توافق در سال 2015 با شرکت حدود 200 کشور در پاریس حاصل شد و ایران نیز در آن زمان به توافق پاریس پیوست.

به‌طوری‌که این نشست پاریس با حضور و رأی مثبت نماینده ایران به تصویب رسید و در آن زمان معصومه ابتکار، رئیس وقت سازمان محیط‌زیست به‌عنوان نماینده جمهوری اسلامی در نشست پاریس اعلام کرد در تنظیم توافق جهانی پاریس نقش ایران بسیار نافذ بوده است.

**اقدامات غیرقانونی دولت روحانی در اجرای تعهدات توافق‌نامه پاریس

بسیاری از منتقدان توافق‌‍‌‌نامه پاریس معتقدند، این توافق‌نامه برای دولت ایران تعهدات بین‌المللی زیادی ایجاد می‌‌کند و دولت بر اساس قانون اساسی برای اجرای این توافق می‌‎بایست از مجلس مجوز بگیرد؛ اما بررسی روند اجرایی توافقنامه پاریس نشان می‌دهد که نقض قانون از سوی دولت روحانی اتفاق افتاد.

ماجرا از این‌ قرار بود که آغاز روند تصویب غیرقانونی توافقنامه پاریس ابتدا از سوی سازمان محیط‌زیست تحت عنوان برنامه مشارکت ملی برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای تقدیم دولت شد و با تصویب آن، این موضوع توسط جهانگیری، معاون اول وقت رئیس‌جمهور به دستگاه‌های مربوطه ابلاغ شد. این موضوع اعتراض نمایندگان را به‌دنبال داشت و مجلس نسبت به اینکه چرا دولت بدون مصوبه نمایندگان معاهده پاریس را امضا و اجرا کرده است، اعتراض کردند.

*کشور‌های توسعه‌یافته هزینه پیشرفت خود را به کشور‌های ضعیف‌تر تحمیل می‌‎کنند

جدا از اجرای غیر‌قانونی این توافق‌نامه توسط دولت روحانی بسیاری از کارشناسان اقتصادی باور دارند که اجرای برخی تعهدات نشست پاریس کاملاً بر اساس منافع کشور‍‌های توسعه‌یافته بوده و مسیر رشد و پیشرفت کشور‌های درحال‌توسعه را با موانع جدی روبرو می‌سازد.

از طرفی باوجوداینکه اعضای نشست کاپ 27 توافق کردند که کشورهای ثروتمند به کشورهای فقیری که دستخوش اثرات تغییرات اقلیمی هستند، خسارت و ضرر و زیان بپردازند؛ اما در عمل این مسئله توسط قدرت‌های مهم جهان پیگیری نشده است. به‌طوری‌که چگونگی کارکرد این توافق هنوز روشن نیست. برای مثال آمریکا پرداخت خسارت برای آلایندگی‌های تاریخی خود را رد کرده و قرار نیست تعهدات خود را عملی کند.

با این‌ وجود برخی از کارشناسان حوزه محیط‌زیست باور دارند که گردهمایی رهبران جهان فرصتی برای توافقات جهانی است که اثری فراتر از اقدامات ملی دارد و همراهی ایران با این توافق‌نامه می‌تواند مزایای زیادی برای کشور داشته باشد. این در حالی است که بسیاری از کشور‌های زورگو می‌توانند بدون اینکه متوجه تبعات حقوقی اقدامات خود باشند، از اجرای تعهدات خود در زمینه کاهش گازهای گلخانه‌ای سرباز زنند.

**قدرت‌های استعمار‌گر دغدغه محیط‌زیست ندارند

اما شرایط ایران به‌دلیل وجود تحریم‌های ظالمانه اقتصادی و همچنین فشار کشور‌های غربی بر صنایع نفت ایران بسیار متفاوت بوده و اجرای تعهدات در نظر گرفته شده می‌تواند موجب بروز بحران در اداره کشور شود. به همین دلیل برخی تحلیل‌گران روابط بین‌الملل باور دارند توافق‌نامه پاریس مثل اکثر پیمان‌های بین‌المللی دارای محاسن و فوایدی ظاهری هستند؛ ولی اهداف پشت پرده آن‌ها بسیار پیچیده و به ضرر کشورهای درحال‌توسعه است.

دانشیار دانشگاه و کارشناس ارشد مسائل بین‌الملل با اشاره به تبعات عضویت بلاشرط ایران در برخی توافق‌نامه‌های بین‌المللی می‌گوید: کارشناسان انرژی و محیط‌زیست، ادعای اینکه گرمای زمین و انتشار گازهای گلخانه‌ای ناشی از مصرف دی‌اکسیدکربن است، را رد کرده‌اند و آن را حداکثر به‌عنوان یک نظریه از میان نظریات مختلف می‌پذیرند.

امیرحمزه مهرابی افزود: برخی از دانشمندان گرمای زمین را عادی و طبیعی می‌دانند و عده دیگر نیز آن را ناشی از لکه‌های خورشیدی می‌دانند. رئیس سابق آکادمیک علوم آمریکا، طوماری را با امضای 31 هزار نفر از متخصصین حوزه محیط زیست تهیه کرد که انتشار گازهای گلخانه‌ای عامل افزایش دمای کره زمین نیست و اصولاً گازهای گلخانه‌ای و دی‌اکسید کربن برای سلامتی انسان مضر نیستند، بلکه منواکسید کربن و سایر آلاینده‌های زیست ‌محیطی نظیر اکسیدهای گوگرد و نیتروژن و ذرات معلق برای سلامت انسان مضرند.

وی ادامه داد: ازاین‌رو برخی از کشورها ازجمله روسیه، یکی از دلایل عدم پیوستن به معاهده پاریس را، غیرعلمی بودن این ادعا عنوان کرده‌اند. از همین رو کشورهای استعمارگر تلاش می‌کنند تا با اعطای امتیازاتی، کشورهایی که در این زمینه هیچ نقشی ندارند به‌عنوان سیاهی‌لشکر به پیمان ملحق نمایند تا از آن برای فشار بر «کشورهای موردنظر» استفاده کنند و افراد ساده‌لوح را فریب دهند. چنان که به کشورهایی مثل پاکستان و بسیاری از کشورهای آفریقایی برای عضویتشان هزینه پرداخت کرده‌اند و در عوض از کشور‌های حوزه خلیج‌فارس را هزینه‌های هنگفتی را دریافت کرده‌اند تا به طور صوری به عضویت این پیمان درآیند، بدون اینکه موظف به کاهش تولید نفت و گاز خود شوند.

**مقامات دولت سیزدهم نسبت به تبعات توافق‌نامه پاریس آگاه شوند

نشانه‌های زیادی هست که با صراحت به ما می‌گوید که هدف قدرت‌های بزرگ برای ایجاد تعهدات گوناگون برای کشور‌های درحال‌توسعه حفاظت از محیط‌زیست و جلوگیری از تغییرات اقلیمی نیست. با وجود اینکه ایران امروز، در تله محیط‌زیست گرفتار شده؛ اما نباید مسئله حفاظت از محیط‌زیست را به منافع دیگر کشور‌ها پیوند زد؛ وضعیت بسیاری از شاخص‌های محیط‌زیستی در کشور هولناک هستند؛ اما این مسئله نباید منجر به آن شود که هزینه پیشرفت و توسعه قدرت‌های استعماری از طریق فشار بر کشور‌هایی مانند ایران تأمین شود؛ بلکه دولت می‌بایست برنامه‌های جدی خود را برای جلوگیری از آسیب‎‌های زیست‌محیطی عملی کرده و با تأمین منافع ملی با دیگر کشور‌ها همکاری کند.

به‌نظر می‌رسد، پیاده‌‌سازی توافق زیست‌محیطی پاریس در سطح جهانی با موانع گوناگونی مواجه خواهد شد، و پذیرفتن بدون شرط هرکدام بند‌‎های این توافق‌نامه می‌تواند در بسیاری از زمینه‌ها ضررهای جبران‌ناپذیری به کشورها وارد می‌کند؛ چرا که کشورهای توسعه‌یافته با گذشتن از این مرحله به پیشرفت قابل‌توجهی دست یافتند به همین دلیل مقصود آن‌ها از این توافق بین‌المللی، جلوگیری از پیشرفت کشورهای درحال‌توسعه و دارای منابع سرشار سوخت‌های فسیلی مانند ایران است. پرسش اساسی اما این است که آیا مقامات مسئول در دولت سیزدهم متوجه خطر پیشرو و ایجاد تعهدات بین‌المللی در نشست کاپ 28 هستند؟