خشک‌شدن دریای خزر چقدر جدی است؟

دریای خزر در خطر خشک شدن است. مقامات دولتی شهر ساحلی آکتائو در قزاقستان در 7 ژوئن با انتشار بیانیه‌ای وضعیت اضطراری را برای فعالیت صنعت دریایی در خزر به‌دلیل پایین بودن سطح آب اعلام کردند. هر پنج کشور ساحلی دریای خزر یعنی روسیه، قزاقستان، ترکمنستان، ایران و آذربایجان امیدوارند بتوانند همچنان از ذخایر ماهی و نفت و گاز زیر سطح آن بهره‌برداری کنند. کشورهای ساحلی در حال توسعه مسیرهای حمل‌ونقل شمال به جنوب و شرق به غرب از طریق این دریا هستند تا بتوانند ارتباط ترانزیتی را به چین و اروپا فراهم کنند، با این حال، کاهش سطح آب خزر، این طرح‌ها را تهدید می‌کند و ظرفیت بنادر و دسترسی به بسیاری از سواحل دریا را کاهش می‌دهد. این وضعیت، کشورهای ساحلی را وادار کرده است بر مشکلاتی که عمدتاً نادیده گرفته‌اند تمرکز کنند و این احتمال را در نظر بگیرند که کاهش سطح آب ممکن است عواقب جدی اقتصادی، جمعیتی، ژئوپولیتیکی و امنیتی برای سرتاسر منطقه یا حتی فراتر از آن داشته باشد.

سطح آب دریای خزر بیش از یک متر کاهش یافته است و پیش‌بینی می‌شود تا پایان قرن از 9 تا 18 متر کاهش یابد. کاهش سطح آب در طول سه دهه گذشته باعث افزایش شوری دریا و تشدید آثار زیانبار فاضلاب رهاشده به دریا گردیده است. تشکیل لایه‌های گل‌ولای در نزدیکی سواحل، نواحی شمالی و جنوبی خزر را تحت تأثیر قرار داده است.

بخش‌های شمالی خزر کاهش ظرفیت ترانزیتی در بنادر قزاقستان و روسیه را به‌خوبی احساس کرده‌اند. در جنوب، تشکیل لایه‌های گل‌ولای بر توانایی ترکمنستان و آذربایجان برای انجام فعالیت‌های دریانوردی تأثیر منفی گذاشته است. در ترکمنستان، این مشکلات منجر به وخامت شدید اوضاع در نزدیکی بندر ترکمن‌باشی شده است.

برخی محققان می‌گویند که وضعیت در این بندر ممکن است بدتر از مناطق شمالی باشد. بندر ترکمن‌باشی با رقابت شدید تجاری و ترانزیت از ناحیه قزاقستان در سواحل شرقی دریا مواجه است. این وضعیت همچنین زنگ خطر را در آذربایجان و ایران به صدا در آورده است.

شدت عواقب بالقوه خشک شدن دریای خزر را می‌توان در آنچه قبلاً در مورد دریای آرال رخ داده است مشاهده کرد. تبعات خشک شدن آرال به‌حدی بود که وقوع درگیری‌های سیاسی را جرقه زد. دو پیامد فوری برای خشک شدن خزر قابل تصور است؛ یکی کاهش تعداد ماهی‌هایی که کشورهای ساحلی می‌توانند برداشت کنند و دیگری، به خطر افتادن سلامت جمعیت این کشورها از بادهای دریایی که گرد و خاک و مواد معدنی را که تاکنون در بستر دریا پنهان شده‌اند پخش می‌کنند.

البته برای دولت‌های ساحلی، پیامدهای اقتصادی و سیاسی خشک شدن خزر بسیار مهم‌تر به‌نظر می‌رسد. در سطوح کارشناسی از مدت‌ها قبل در مورد این تأثیرات بحث شده است. خشک شدن خزر اکنون به‌اندازه کافی جدی شده است تا اقتصاد کشورهای ساحلی را به خطر بیندازد. مشکلات افت سطح آب و تشکیل لایه‌های گل‌ولای در بالاترین سطوح سیاسی، توجه را به خود جلب کرده است. اخیراً، ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه، این مسائل را در نشست روسیه و قزاقستان در 9 نوامبر مطرح کرد. توکایف، رئیس جمهور قزاقستان قول داده است که یک مؤسسه ویژه برای مطالعه کاهش سطح آب و تعیین چگونگی همکاری کشورهای ساحلی برای همکاری با یکدیگر ایجاد کند.

ادامه مطلب را در تارنمای روزنامه سپهرغرب به نشانی  مطالعه کنید.