لزوم بینش سیاسی در جامعه

محمد نباتی

«بینش سیاسی» از دو کلمه «بینش» و «سیاسی» ترکیب شده است؛ «بینش» از مصدر دیدن، بینایی، بینندگی و بصیرت، به معنای نگاه و نظر بوده، در اصطلاح روان‌شناسی نیز «بینش» عبارت از «کشف» است. «سیاست» هم برگرفته از کلمه «ساس» به معنای رعیت‌داری، اصلاح امور مردم و مملکت‌داری است.

«سیاست» به معنای قیام هر چیزی بوده؛ به آنچه صلاح و مصلحت است. «السیاسة: القیامُ علی شی‏ءٍ بما یُصلِحُه»؛ نزد دانشمندان اسلامی نیز سیاست عبارت است از روش اداره جامعه به‌گونه‌ای که مصالح مادی و معنوی آحاد آن تحقق یابد. به دیگر سخن، سیاست به معنی آیین کشورداری است.

با توجه به دو مفهوم فوق، بینش سیاسی به معنای درک و فهم دقیق مسائل، حُسن و سرعت تشخیص، سرعت انتقال و باریک‌بینی در تمام اموری است که نیاز به تدبیر و سیاست‌گذاری دارند.

سه عنصر اصلی را می‌توان در ساختار بینش فرد مؤثر دانست: ارزش‌ها، باورها و آگاهی‌ها. ارزش‌ها اولویت‌هایی هستند که موجب می‌شوند انسان یک گونه از نمود و حالتِ حقیقی را نسبت به حالت دیگر آن، ترجیح دهد.

منظور از «باورها» نیز ایمان و اعتقادی است که ما نسبت به وجهی از واقعیت داریم، به‌گونه‌ای که آن را حقیقتی آزمون‌شده و دانسته تلقی می‌کنیم.

عامل مؤثر دیگر در ساختار بینش، عنصر «آگاهی و شناخت» است، قطع نظر از اینکه منشأ آگاهی‌ها چیست. آگاهی عنصری کلیدی در شکل‌دهی به نظام ادراکی و ایجاد تغییر در آن است.

ایفای مشارکت سیاسى و حساسیت نسبت به امور سیاسى، نیازمند داشتن بینش و آگاهی‌های سیاسی دقیق، تحلیل صحیح و منطقی قضایا و تفسیر و تأویل رفتار شخصیت‌ها، دولت‌ها و جریانات، شرایط داخلی و بین‌المللی است. چنانکه امام علی (ع) می‌فرماید: «مَن عَرَفَ الاَیام لَم یغفل عَن الِاستِعدَاد؛ کسانی که آشنایی با شرایط و اوضاع زمانه دارند، از فراهم کردن و کسب آمادگی‌های لازم غافل نمی‌شوند.» و از حضرت صادق (ع)چنین روایت شده است: «العالم بزمانه لا تهجم علیه اللوابس؛ امور شبهه‌ناک و مشتبه به کسی که آگاه از زمانش باشد، هجوم نمی‌آورد.

مقام معظم رهبری در این زمینه می‌فرماید: «یک نکته اساسى... که من همیشه در مواجهه با دانشجویان روى آن تکیه می‌کنم؛ و آن، پیدا کردن قدرت تحلیل مسائل و جریان‌هاى مهم کشور است. سیاست در دانشگاه‌ها (که بنده همیشه روى آن تأکید کرده‌ام) به این معنا است، مسئولیت بزرگ دانشجویان بسیجى تحلیل درست، بررسى کارشناسانه و ریشه‌یابى مسائل اساسى کشور و جهان اسلام و حضور هوشیارانه، بانشاط و فعال در صحنه است.»

به‌راستی در سایه بینش و بصیرت است که حق و باطل، راه و بیراهه، قوت‌ها و ضعف‌ها، تهدیدها و فرصت‌ها به‌خوبی آشکار می‌شوند که در غیر این صورت «فَاقِدُ الْبَصَرِ فاسِدُ النَّظَرِ» می‌شود؛ یعنی انسانی بدون بصیرت و بینش، نظرش هم فاسد است.

مقام معظم رهبری در بیان ضرورت و لزوم بصیرت به‌ویژه بصیرت سیاسی، ریشه تمام مشکلات بشر را «بی‌بصیرتی» دانسته و خطاب به دانشجویان و دانش‌آموزان می‌فرمایند:

«عزیزان من! تمام مشکلاتی که برای افراد یا اجتماعات بشر پیش می‌آید، بر اثر یکی از این دو است؛ یا عدم بصیرت، یا عدم صبر. یا دچار غفلت می‌شوند، واقعیت‌ها را تشخیص نمی‌دهند، حقایق‌ را نمی‌فهمند، یا با وجود فهمیدن واقعیات، از ایستادگی خسته می‌شوند».

مولای متقیان امام علی علیه السلام در این زمینه و در خطبه 173 نهج‌البلاغه می‌فرمایند:

و لاَ یَحْمِلُ هَذَا اَلْعَلَمَ إِلاَّ أَهْلُ اَلْبَصَرِ وَ اَلصَّبْرِ وَ اَلْعِلْمِ بِمَوَاضِعِ اَلْحَقِّ

و این پرچم را به دوش نمى‌کشد، مگر آن که اهل بصیرت و استقامت و داناى به موارد حق باشد.

اگر جامعه ایمانی واجد بصیرت و صبر باشد، در مواجهه با دشمن کم نخواهد آورد و همیشه پیروز میدان‌ها خواهد بود.