سالمندی؛ از کاهش رشد اقتصادی تا چالش سلامت

به‌تازگی دفتر مطالعات اجتماعی مرکز پژوهش‌های مجلس گزارشی در مورد سالمندی و چالش‌های آن منتشر کرده است. چالش‌هایی که می‌تواند نظام بهداشت و درمان را نیز درگیر کند.

 

*تصویر کلان جمعیت ایران

در ابتدای گزارش تعریفی از سالمندی آمده و آن را به آخرین دوره زندگی هر فرد نسبت داده است. این گزارش سن سالمندی را بدون حد و مرز مشخص دانسته و با «نسبی» خواندن آن صحبت در خصوص آن را برحسب زمان و مکان، در جوامع مختلف، متفاوت می‌داند.

در ادامه به آخرین سرشماری نفوس و مسکن در ایران اشاره شده که 9.3 درصد از کل جمعیت را سالمندان (49.3 درصد را مردان و 50.7 درصد را زنان) تشکیل داده‌اند. در این سرشماری گیلان پیرترین و سیستان و بلوچستان جوان‌ترین استان برآورد شده. این در حالی است که استان سیستان و بلوچستان جزو محروم‌ترین استان‌های کشور است.

براساس یافته‌های مرکز آمار ایران، در سال،1355 حدود پنج درصد از جمعیت کشور (معادل 1.700.000 نفر) را سالمندان به خود اختصاص داده بودند و پس از گذشت 43 سال، براساس آمارهای سال 1395، جمعیت کل کشور بیش از دو برابر و جمعیت سالمندی بیش از 4 برابر شده است.

*بررسی روند رشد جمعیت سالمند

در این متن آمده که جمعیت کشور در سالهای 1355 تا 1365 شاهد رشد 46.7 درصدی بوده است (دوره بیش‌زایی دهه 60) اما از آن پس در پی پیاده سازی سیاست‌های تحدید نسل در دهه 70، رشد جمعیت روندی نزولی یافته تا درنهایت در سال 1395، رشد جمعیت به 13.4 درصد نسبت به سال 1385 رسیده است.

امید به زندگی از سال 1355 تا سال 1395 افزایش زیادی داشته است به طوری که از 57.5 درصد در سال 1355 به 74.5 درصد در سال 1395 رسیده است. در این گزارش بهبود وضعیت بهداشت عمومی، رشد و پیشرفت علم پزشکی، ارتقای امید زندگی، افزایش جمعیت کشور در یک دهه پس از انقلاب (نسل انفجار جمعیت)، کاهش میزان باروری فعلی به‌ویژه در دو دهه اخیر را عاملی برای افزایش جمعیت سالمندان کشور با سرعتی بیشتر از سرعت رشد جمعیت کل کشور دانسته است.

*چالش‌های سالخوردگی جمعیت

این گزارش معتقد است که وجود برخی عوامل به افزایش پدیده «سالمند تنها» دامن خواهد زد. ازجمله این عوامل می‌توان به کاهش بعد خانوار و کمتر شدن تعداد اعضای خانواده، کاهش خانوارهای متمرکز در یک محله و افزایش خانوارهای هسته‌ای پراکنده در آپارتمان‌های کوچک در شهرهای بزرگ اشاره کرد که باعث تشدید این مسئله شده است.

مجلس در این گزارش سالخوردگی جمعیت در کشور را با چالش‌های مختلفی همراه دانسته است. یکی از این موارد افزایش هزینه‌ی مراقبت‌های بهداشتی و درمانی است. از طرفی میزان نیاز به «زیرساخت‌های مراقبت از سالمندان» نیز افزایش خواهد یافت. این در حالی است که در کشور به ازای هر 700 سالمند، یک تخت مراقبت وجود دارد. اما در مقابل، کشورهای پیشرفته به ازای هر 18 سالمند، یک تخت مراقبت از سالمند دارند.

از طرفی رشد اقتصادی جامعه نیز کاهش می‌یابد. چراکه از یک سو به کاهش نیروی کار منجر می‌شود و از سوی دیگر با کاهش نوآوری و خلاقیت در کار، موجب کاهش بهره‌وری و رشد اقتصادی نیز می‌شود. جانجانی، سرپرست دفتر امور بانوان و خانواده استانداری کرمانشاه، در همین باره می‌گوید: «زمانی در کشور ژاپن رشد اقتصادی و صنایع دیجیتال 40 درصد بود و در دنیا پیشرفت خوبی داشت اما امروز با پیری جمعیت به عنوان پیرترین کشور جهان با نزول جایگاه و رشد صفر درصدی مواجه شده است‌.»

سالمندان نیازهای درمانی زیادی دارند. در این دوره از زندگی، بیماری‌ها به صورت‌های متفاوتی بروز می‌کنند. در نتیجه خدمات نظام بهداشت و درمان کشور نیز بایستی متناسب با این تغییرات به‌روزرسانی شود. از طرفی تربیت نیروهای درمانی، ساخت و تجهیز مراکز بیمارستانی و تامین منابع مالی خود امری زمان‌بر است.

یکی از نقدهای اصلی در بررسی بحران سالمندی، کمبود گزارش‌های علمی و مستند در این زمینه است. این در حالی است که سالمندی پیچیدگی‌های فراوانی را با خود به همراه دارد. پیچیدگی‌هایی که لزوم تحقیقات بیشتر و تخصصی را بیش از پیش نمایان می‌سازد.