«محمدعلی مسگریان»، مصلحی عالِم و یک بازاری اخلاق‌مدار بود

سپهرغرب، گروه خبر - طاهره ترابی مهوش : محمدعلی مسگریان سال 1304 در یک خانواده مذهبی همدانی متولد شد، این معتمد بازار، منبر، مسجد و محله در دوران نوجوانی (14 سالگی) در مدرسه تدین به فراگیری علوم قرآنی علاقه‌مند شده و پس از شرکت در جلسات قرآنی در محله‌های جولان و امامزاده یحیی (ع) همدان، از سال 1320 مبادرت به تشکیل جلسات متعدد قرآنی ورزید.

روش برخورد در اجتماع، کسب‌وکار و تربیت اولاد او شهره عام و خاص و همچنین از جایگاه خاص اجتماعی و فرهنگی در بین مردم همدان برخوردار بوده است.

به‌مناسبت پر گشودن این معلم اخلاق به سوی پروردگارش، بر آن شدیم تا درباره خصایص اخلاقی و منش او با خانواده، تنی چند از آشنایان و اقوام و مردم گفت‌‌وگوهایی را ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:

محمدرضا عراقچیان که چندین‌سال با حاج‌آقا مسگریان همسایه بوده و نسبت به او شناخت کافی دارد، با بیان اینکه اصول زندگی در جامعه امروزی ما بر مبانی مختلفی استوار است که این مبنا در ادیان و کتب مختلف با یکدیگر متفاوت است مثلاً در دنیای غرب که همه‌چیز بر مبنای پول و ثروت است قدر، منزلت و ارزش افراد نیز متناسب با میزان فقر و ثروت آن‌ها سنجیده می‌شود، گفت: بر همین اساس فردی همچون ترامپ به‌واسطه ثروت خود امکان ریاست جمهوری آمریکا را پیدا می‌کند، اما در مقابل فرد دانشمندی که فقیر است، باید در کنار خیابان بخوابد.

وی با اشاره به اینکه نگاه دیگری با رویکرد انسانی و اخلاقی وجود دارد، تشریح کرد: این نگاه برخی از مکاتب شرقی و نیز نگاه دین مبین اسلام را در مواجهه با اصول زندگی شامل می‌شود.

این استاد دانشگاه با بیان اینکه در دیدگاه مذکور جایگاه افراد با میزان پول و سرمایه سنجیده نمی‌شود بلکه اخلاق مورد توجه است و افرادی که منشأ خیر و برکت در جامعه هستند منزلت دارند، ابزار کرد: درواقع این نوع نگاه، این‌گونه افراد را منشأ حرکت اجتماع به سمت و سوی تعالی قلمداد می‌کند.

* مرحوم مسگریان، نمونه‌ای از مصلحان جامعه

این شاگرد حاج‌آقا مسگریان با اشاره به اینکه اگر امر مذکور را در استان همدان مورد بررسی قرار دهیم متوجه خواهیم شد که در شهرهای مختلف با تعداد بی‌شماری از این‌دست افراد مواجه هستیم، اظهار کرد: در شهر همدان نیز افرادی را داشته‌ایم که فارغ از شغل و جایگاهشان به‌لحاظ اقتصادی، مورد اعتماد همه اقشار اجتماعی بودند؛ به‌طوری که پیروان سایر ادیان در شهر همدان همچون کلیمیان، یهودیان و مسیحیان نیز به این افراد اعتماد داشته و برای آن‌ها احترام خاصی قائل بودند.

عراقچیان ادامه داد: ازجمله این افراد می‌توان به مرحوم حاج‌خلیل، حاج‌جواد سپهر در راسته زرگرها، مرحوم کربلایی اسحاق افتخاری از بازاریان قدیمی و پدر حاج‌محمد افتخاری، مرحوم محمود دادفرما از کتاب‌فروشان معتبر خیابان باباطاهر، آقای تألهی از دبیران خوشنام آموزش‌وپرورش، حاج‌محمد دباغ، سیدیوسف اکرمی، آقای درفشی در راسته کفاشان، حجت‌الاسلام سیدآقا حسینی که اخیراً دار فانی را وداع گفته، حاج‌محمد و حاج‌حسن حسینی و سیدجواد حجازی که خوشبختانه در قید حیات هستند.

وی با تأکید بر اینکه افراد مذکور نمونه‌های ارزشمندی از سرمایه‌های اجتماعی و اعتبارآفرین این شهر هستند که وجودشان موجب افتخار ما همدانی‌ها است، اظهار کرد: این افراد کاملاً معمولی هستند و از منظر اخلاقی بسیار متواضع بوده و با همه اقشار در تعامل‌اند. ازنظر سیاسی به جناح خاصی وابستگی ندارند، بسیار با جذبه هستند، از منظر اقتصادی اغلب افرادی با جایگاه متوسط و از منظر جغرافیایی نیز در محدوده متوسط شهر ساکن هستند؛ همچنین بسیار با اصالت بوده و خانواده متمدن و بافرهنگ دارند.

این استاد دانشگاه افزود: یکی دیگر از این افراد خاص، مرحوم محمدعلی مسگریان است که چند روز پیش از بین ما رفتند؛ در رابطه با ایشان باید بگویم آشنایی بنده با این انسان شریف، به سال‌های 1344 یا 45 بازمی‌گردد که چهارساله بودم.

عراقچیان با بیان اینکه بنده بزرگ‌شده محله امامزاده یحیی همدان هستم و ایشان نیز درست سر کوچه امامزاده یحیی در خیابان تختی، جنب مغازه حاج‌یعقوب و آقای مجذوبی که امروز به‌نام فرزند شهید وی یعنی احمد مسگریان مزین شده منزل داشت، اذعان کرد: خانه حاج‌آقا در دو طبقه (یک طبقه همکف و یک طبقه بالای آن) ساخته شده بود که در آن به‌صورت هفتگی یعنی عصرگاه جمعه و شنبه جلسات قرائت قرآن و دعای زیارت عاشورا، ندبه و توسل دایر بود.

وی با اشاره به اینکه البته حاج‌آقا مسگریان مغازه‌ای نیز در خیابان اکباتان در انتهای راسته حلبی‌سازان داشتند، اظهار کرد: علاوه‌بر آشنایی در محله، از آنجا که پدر بنده نیز بازاری بود، هرروز که به پدر در بازار سر می‌زدم، از کناز مغازه ایشان رد شده و خدمتشان سلام‌ عرض می‌کردم. از طرفی مرحوم محمدعلی مسگریان معلم قرآن بنده نیز بودند؛ یعنی هم در کلاس قرآن مسجد میرزاتقی و هم در منزلشان برای تعلم خدمت ایشان می‌رسیدم، ضمن اینکه با پسر مرحوم نیز در مدرسه هم‌کلاس بودم.

عراقچیان با اشاره به اینکه حاج‌آقا مسگریان یک بازاری امین بود، افزود: او سبک خاصی در معاملات و توجه ویژه‌ای به حلال و حرام الهی داشت؛ برای مثال کمتر بازاری را پیدا می‌کنید که وزن پلاستیک و پاکت را از جنس کم کند، اما وی برای کسب روزی حلال، این کار را انجام می‌داد.

شاگرد کلاس قرآن حاج‌آقا مسگریان با بیان اینکه از دیگر خصایص اخلاقی که وی داشت اصلاح روابط بین بازاریان بود، ابراز کرد: او همیشه مرجع و ملجأ افراد مختلف و بازاریان بود.

عراقچیان گفت: کارهایی که امروز به‌عنوان خدمت توسط نهادهایی همچون شورای حل اختلاف، کمیته امداد، بهزیستی و غیره ارائه می‌شود را وی به‌صورت عادی و روزمره انجام می‌داد.

* مسگریان در قامت یک حوزه علمیه و چند دستگاه حمایتی

وی افزود: علاوه‌بر این در منزل، مساجد و بازار نماز جماعت برگزار کرده و نسبت به بیان مسائل شرعی اقدام می‌کرد؛ درواقع کار حوزه علمیه و چند نهاد اجتماعی و فرهنگی را یک‌تنه انجام می‌داد، هیچ‌وقت هم ادعایی نداشت و برای ارائه چنین خدماتی پول دریافت نمی‌کرد.

عراقچیان عنوان‌ کرد: یک سبک زندگی حائز اهمیت دیگر که امروز نبود آن به‌شدت احساس می‌شود این است که بازاریان قدیم صبح بعد از نماز و صرف صبحانه و پیش از حضور در بازار، به حوزه علمیه مراجعه کرده و درس مکاسب می‌آموختند؛ (حال آنکه حاج‌آقا مسگریان خود مدرس مکاسب بود)، اما بازاریان امروز ما به‌شدت با این امر غریبه هستند! این درحالی‌ است که برای شرعی بودن معاملات و اسلامی بودن عقود، باید آموزش ببینند.

این هم‌محله‌ای آقای مسگریان با بیان اینکه اصولاً بازاریان قدیم آرام‌آرام بازاری می‌شدند یعنی در وهله نخست به‌عنوان شاگرد در حجره حاضر شده و حین کار توسط استاد آموزش می‌دیدند که چگونه با مردم معامله کرده و چگونه شرعی و اخلاقی درآمد داشته باشند، افزود: حاج‌آقا پس از نماز درخصوص مسائل شرعی با بازاریان به بحث و بررسی می‌نشست، البته این امر تنها منحصر به مسجد نبود، بلکه در منزلشان و یا حجره افراد بنا به شرایط زمانی و مکانی و متناسب با اتفاقات روزمره در بازار، به بیان این مطالب می‌پرداخت.

عراقچیان با بیان اینکه مکان سکونت آقای مسگریان جزء مناطق خاص همدان بود زیرا در این منطقه چند محله ازجمله محله حاجی، ملاجلیل، امامزاده یحیی، غزلان، محوطه بنی‌صدر و پُل پهلوانان وجود داشت، گفت: بنده مجموعه این محلات را محله بزرگ همدان می‌دانم؛ زیرا در آن‌ها افراد بسیار بزرگی زندگی می‌کردند و بنده طی این سال‌ها در بین افراد اختلافی را شاهد نبودم، البته تعداد افراد سرشناس این محلات بیش از 20 نفر بودند.

وی با بیان اینکه در دل این محله بزرگ شهر ثروت زیادی به‌لحاظ سرمایه‌های اجتماعی نهفته بود، اظهار کرد: درواقع سرمایه این محله اخلاق و نوع‌دوستی بود.

عراقچیان با بیان اینکه اشخاصی همچون حاج‌آقا مسگریان مصلحین جامعه بودند، اذعان کرد: این افراد جامعه را به سمت تعالی و آرامش پیش می‌برند، حاج محمدعلی مسگریان علاوه‌بر درجات علمی و دینی که داشت، ویژگی‌های منحصربه‌فرد او باعث شده بود به‌عنوان یک مرجع برای تمامی اقشار به حساب آید.

دیگر شاگرد کلاس‌های قرآن مرحوم حاج‌محمدعلی مسگریان با بیان اینکه در قرآن کریم در آیه 11 سوره مجادله خداوند نوید می‌دهد که مقام و درجه دو گروه را رفعت می‌بخشیم نخست مؤمنان و دیگر صاحبان علم، گفت: هر دیاری که مفاخر و دانشمندان خود را گرامی دارد، روی سعادت را به خود خواهد دید.

مسعود رستنده با بیان اینکه در آیات و روایات متعدد به جایگاه متعالی علما اشاره شده که بنده تنها به یکی از احادیث رسول‌الله دراین‌باره اشاره می‌کنم، اظهار کرد: پیامبر در آن می‌فرمایند عالِمی که از علم آن استفاده می‌شود، برتر از 70 هزار عابد است.

وی افزود: حال اگر بخواهیم درباره شخصیت حاج‌محمدعلی مسگریان سخن به میان بیاوریم، باید بگویم وی هم علم و هم عبادت را درک کرده بود؛ به نظر بنده اگر بخواهیم منشأ شخصیت این استاد گران‌مایه را جستجو کنیم، باید ابعاد عبادی و عرفانی این شخصیت را مورد کنکاش قرار دهیم.

این دانش‌آموخته علوم قرآنی و حدیث با بیان اینکه حاج‌آقا مسگریان سجایای بی‌شماری در ابعاد فوق داشتند، اظهار کرد: آشنایی بنده با ایشان به سال‌های نوجوانیم بازمی‌گردد که در آن مقطع زمانی پدرم حاج‌محمد رستنده مرا با کلاس‌های قرآن این بزرگوار آشنا کرد.

رستنده با اشاره به ویژگی‌های عبادی و عرفانی شخصیت ‌آقای مسگریان، ابراز کرد: این استاد بزرگ جزء سرآمدان این شهر به حساب می‌آمدند. ایشان اهل تهجد و نماز شب بودند و به تعبیر بهتر می‌توان مرحوم مسگریان را مصداق آیه کَانُوا قَلِیلًا مِنَ اللَّیْلِ مَا یَهْجَعُونَ (ذاریات آیه 17) و یَآ أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ اذْکُرُواْ اللَّهَ ذِکْراً کَثِیراً وَسَبِّحُوهُ بُکْرَةً وَأَصِیلاً (آیات 42 و 41 سوره مبارکه احزاب) دانست؛ چراکه علاوه بر عبادت کردن، کثیرالذکر و دائم‌الذکر نیز بودند.

وی مطرح کرد: این شخصیت عرفانی وجودشان آن‌قدر گران‌بها بود که ما از آن فضای معنوی و روحی که ایشان با حضورشان در محافل قرآنی ایجاد می‌کردند، بیش از تعلم در محضرشان بهره می‌بریم.

رستنده اضافه کرد: پدرم قاری قرآن بود و مرا با جلسات قرآن حاج‌آقا آشنا کرد؛ این جریان به سال 1332 بازمی‌گردد، چراکه وی از همان سال‌ها جلسات زیارت عاشورای غیر معروفه را عصرگاه جمعه‌ها در منزل و جلسه قرائت را عصرگاه شنبه‌ها برپا می‌کرد.

این فعال قرآنی ادامه داد: جلسه زیارت عاشورا طی 70 سال گذشته ابتدا با روخوانی قرآن شروع می‌شد؛ بدین‌ترتیب که با حضور یک معلم قرآن افراد حاضر به روخوانی درست قرآن می‌پرداختند و بعد از صرف یک استکان چای، نوبت به سخنرانی حاج‌آقا مسگریان، بیان احکام و مسائل شرعی و نیز تفسیر آیات قرآن می‌رسید که به‌صورت شیرین بیان شده و درنهایت با خواندن دعای زیارت عاشورا غیر معروفه و پذیرایی در آستانه نماز مغرب، جلسه به پایان می‌رسید.

رستنده با بیان اینکه خوشبختانه ایشان در دهه 60 جلسات تخصصی قرائت قرآن را در تالار قرآن حسینیه شاهزاده حسین برقرار کرد و بنابراین این استاد بزرگ را می‌توان در قرن معاصر پدر علم قرائت قرآن در همدان قلمداد کرد، گفت: البته به‌دلیل تعمیر و مرمت این مکان، در حال حاضر جلسه قرائت برقرار نیست.

این دانش‌آموخته الهیئت و معارف اسلامی با بیان اینکه در پی اقدام مذکور حاج‌‎آقا مسگریان در دهه 60 شاهد رشد قاریان سرشناسی از همدان بودیم، اظهار کرد: این استاد بزرگوار قبل از تشکیل جلسات قرائت برای اینکه آموزش لازم را در قرائت دریافت کند، به مدت یک ماه در سال 1337 در عراق ساکن شد و از محضر استاد حاج‌سیف بهره برد، پس از آن شب‌های شنبه جلسات تخصصی علم قرائت را در منزلش برپا کرد.

این مدرس دانشگاه با اشاره به اینکه وی حتی با جلسات قرآن شهرستان‌های استان ارتباط تنگاتنگی داشت، گفت: بنده به یاد دارم که به همراه دیگر جوانان حاضر در جلسات، در جلسات قرآن حاج‌آقا امیری در ملایر نیز حاضر می‌شدیم.

رستنده با بیان اینکه بعد از ابعاد عبادی و عرفانی شخصیت حاج‌آقا مسگریان مهم‌ترین شاخصه او به بُعد اخلاقی‌اش بازمی‌گردد که از این طریق توانست جوانان بی‌شماری را جلب و جذب جلسات قرآن کند، تشریح کرد: درواقع وی را می‌توان یک مجسمه و نماد اخلاق قرآنی در سطح ملی قلمداد کرد.

وی ابراز کرد: ایشان بسیار خوش‌اخلاق بودند؛ به‌طوری که بنده طی مدتی که شاگرد ایشان بودم، هیچ‌گاه عصبانیتشان را ندیدم.

* اخلاق قرآنی، برگ برنده خصایل اخلاقی او

این دانش‌آموخته علوم قرآنی با بیان اینکه وی برای کسانی که به منزلشان آمده و در جلسات شرکت می‌کردند به‌شدت احترام قائل بود، تصریح کرد: همین باعث شده بود همه به‌ویژه جوانان جذب شخصیت وجودی‌اش شوند.

رستنده با بیان اینکه اگر بخواهم اسامی شاگردان ایشان را نام ببرم بسیار زیاد هستند که ازجمله آن‌ها می‌توان به حاج‌آقا قره‌باغی، آقایان دهبانی، درکلام، کرباسی، روشنیان، روشوساز، فرزندان آقای مسگریان، آقای منوچهری، بختیاری، حمزه‌ای، رمضانی و غیره اشاره کرد، گفت: مطمئناً رمز جذب جوانان به جلسات قرآنی توسط این فعال قرآنی را می‌توان اخلاق خوش دانست؛ حال آنکه هدف از بعثت پیامبر نیز تکمیل مکارم اخلاقی بود.

وی با اشاره به اینکه این استاد بزرگوار که در بازار نیز مغازه خواروبارفروشی و عطاری داشت همین اخلاق را در برخورد با مردم به همراه انصاف رواج داد، گفت: علاوه‌بر این مدیریت دفتر نمایندگی مرجع عالیقدر حضرت آیت‌الله عظما نوری همدانی نیز برعهده ایشان بود.

* مسگریان نمونه عرفان پویای امام حسین (ع)

این فعال قرآنی با بیان اینکه استخاره‌های قرآنی او بسیار مجرب بود، اظهار کرد: مردمی بودن، اصلی‌ترین شاخصه زندگی او بود؛ به‌گونه‌ای که وقتی آیت‌الله جوادی آملی در شرح دعای سحر عرفان پویای امام حسین را مطرح می‌کند، می‌فرماید عرفان پویای امام حسین (ع) این است که فرد در کوچه و بازار بچرخد و از مردم باشد.

رستنده با اشاره به خاطره‌ای از حضور خود در جلسات قرآن حاج‌آقا مسگریان، گفت: او در قامت یک معلم قرآن، اسوه اخلاق بود؛ برای مثال به یاد دارم در یکی از مسابقات قرآنی که بنده نیز در آن حاضر بودم، یکی از دوستان در قرائت خود بسیار غلط داشت و انتظاری جز نمره صفر برای او نداشتیم، اما حاج‌آقا جلوی نام او خط تیره کشیده بود؛ عنوان کردم فرد مورد نظر غلط بسیار داشت، چرا به‌جای صفر خط تیره کشیده‌اید؟ گفت بالأخره در چند خطی که خواند، حداقل دو کلمه درست بود، پس نمی‌توانم به او نمره صفر بدهم.

* مرجع تقلیدی مسلم

خواهرزاده حاج‌آقا مسگریان نیز با بیان اینکه متولد سال 1322 است، گفت: از کودکی یعنی از زمانی که خود را شناختم، افتخار این را داشتم که با دایی خود در یک منزل ساکن باشم.

محسن برجسیان با بیان اینکه ایشان برای من یک مربی و معلم بود و مسائل فقهی و دینی را از دایی خود فرا گرفتم، گفت: در جلسات قرآن که به‌صورت هفتگی برگزار می‌کردند، همواره حاضر شده و در خدمتشان تلمذ می‌کردم.

وی با بیان اینکه اگر امروز چیزی در این بُعد در چنته دارم افتخارم این است که همه آن‌ها را از محضر ایشان آموخته‌ام، تشریح کرد: مرحوم مسگریان در مباحث اخلاقی و انسان‌دوستانه سرآمد بودند.

برجسیان با بیان اینکه یکی از شاخصه‌های بزرگ اخلاقی ایشان مردم‌داری بود، گفت: شناخت مردم و رسیدگی به احوال آن‌ها یکی از موضوعاتی بود که به‌صورت روزمره در برنامه ایشان گنجانده شده بود.

خواهرزاده حاج‌آقا مسگریان با بیان اینکه به نظر من جایگاه ایشان به اندازه یک مجتهد مسلم بود، اظهار کرد: هیچ‌کس از او ندید و نشنید که از خود تعریف کند.

برجسیان با اشاره به اینکه همواره با مردم خاضعانه برخورد کرده و خود را در مقابل آن‌ها کوچک قلمداد می‌کرد، گفت: زندگی با مردم و حضور ایشان در بین آن‌ها به‌گونه‌ای بود که اگر شناخت قبلی از ایشان نداشتند، نمی‌توانستند شأن و جایگاهش را متمایز ببینند.

وی با بیان اینکه باتقوا و خداترس بودن ایشان زبانزد خاص و عام بود، اظهار کرد: با خانواده انس و قرابت خاصی داشتند؛ به‌طوری که همواره مادر بنده با وجود اینکه از ایشان بزرگ‌تر بود، به ارتباط حاج‌آقا و مادرش غبطه می‌خورد.

برجسیان با اشاره به اینکه در برپایی برنامه‌ها و میهمانی‌ها بسیار اهل مشورت بود، اذعان کرد: هر شب جمعه و شنبه جلسات قرآنی در منزلشان برگزار می‌شد و به‌لحاظ خفقان دوره طاغوت بنده مسئول دعوت میهمان به داخل منزل بودم تا اگر مشکلی پیش آمد، سریعاً اطلاع دهم؛ زیرا چندین‌بار بابت برگزاری کلاس قرآن و دعای زیارت عاشورا، وی مورد غضب رژیم قرار گرفت و از برگزاری مراسم و جلسه ممانعت به عمل می‌آمد.

* مدارا و صبوری با سالمندان برای یادگیری قرآن

خواهرزاده حاج‌آقا مسگریان با بیان اینکه در دهه 50 بیشتر کسانی که در جلسات قرآن و زیارت عاشورای وی حاضر می‌شدند جوانان و کهن‌سالانی بودند که در خواندن قرآن مشکل داشتند، گفت: ازجمله شاخص‌های اخلاقی ایشان مدارا و صبوری درخصوص آموزش به‌ویژه به کهن‌سالان بود.

برجسیان با اشاره به اینکه در فضای بازار نیز آن‌قدر اهل حساب و کتاب بود که دیگران مشکلات مالی خود را برای حل‌وفصل به ایشان ارجاع می‌دادند، تصریح کرد: طی این سال‌ها فرد مشابه دایی در این خصوص ندیده‌ام؛ درباره شخصیت و جایگاه ایشان همین بس که همسایگان دوست داشتند به هر نحو روزی یک‌بار هم که شده سر مسیر حرکتشان از منزل تا مغازه و یا بالعکس حاضر شده و با استاد چند لحظه هم‌کلام شوند.

* شیخ محمدعلی مسگریان ثمره آموزش حضرت آیت‌الله ملاعلی آخوند همدانی

وی با بیان اینکه هیچگاه از زبان وی درباره خودش چیزی نشنیدم اما به گفته یکی از بستگان وقتی از آیت‌الله ملاعلی آخوند همدانی می‌پرسند ثمره آموزش تو کیست؟ عنوان می‌کند آقایان مسکین و شیخ‌محمدعلی مسگریان (در آن زمان به حج مشرف نشده بودند) و حتی اگر صاحب‌الزمان (ع) از من بپرسد طی این سال‌ها با سهم امام چه کرده‌اید؟ در پاسخ می‌گویم شیخ‌محمدعلی مسگریان و آقای مسکین را تربیت کردم.