ماه‌نگار؛ چشم و چراغ فرش‌بافی اصیل نهاوند

صنایع دستی به‌عنوان مهم‌ترین صنعت بومی هر منطقه، بارزترین نمونه اقتصاد مقاومتی است حال آنکه اگر به مفهوم اقتصاد مقاومتی بپردازیم مشخص می‌شود که این مسئله به معنای کاهش آسیب‌پذیری اقتصاد کشور نسبت به تحریم‌های اقتصادی است. صنایع دستی جایگاه ویژه‌ای برای رسیدن به شرایط اقتصاد مقاومتی دارد، چراکه تولیدات صنایع دستی در شهر و روستاها، اغلب با کمترین هزینه برای تهیه مواد اولیه، دانش فنی، ابزار تولید و غیره به طور کامل بر توان داخلی استوار بوده و هیچ وابستگی به واردات ندارد و حتی می‌تواند در عرصه صادرات و ارزآوری نیز مورد استفاده قرار گیرد.

اما مسئله این است که مشکل اصلی که در توسعه صنایع دستی در اغلب مناطق کشور به چشم می‌خورد، عدم آشنایی مردم با ظرفیت‌های این حوزه، حمایت ضعیف و پراکنده از شاغلان و نبود بازار عرضه مناسب صنایع دستی است حال آنکه در این بین فرش دستباف نهاوند به‌عنوان یک هنر صنعت میراثی از مهم‌ترین صنایع پابرجا در این شهرستان است که به لحاظ کیفیت و طرح و نقشه می‌تواند به یک محصول صادرات‌محور همچون گذشته بدل شودو

بر این اساس برآن شدیم تا در این خصوص با یکی از بزرگترین تولیدکننده و صادرکننده فرش دستباف این شهرستان است که بهترین نوع تبلیغ را در عرصه اشتغال‌زایی می‌داند گفت‌وگویی ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:

حجت‌الاسلام حامد حیدری با بیان اینکه شهرستان نهاوند یکی از قطب‌های تولید فرش دستباف در استان همدان است، گفت: این شهرستان در جنوب استان با برخورداری از طرح و نقشه‌های معروف، ظرفیت بالایی در این هنر-صنعت دارد.

وی با تأکید بر اینکه بنده شخصاً برحسب علاقه نسبت به جمع‌آوری فرش‌های کلکسیونی اقدام کردم، گفت: ازجمله نقشه‌های مطرح فرش دستباف نهاوند می‌توان به نقشه عشوند، درخت زندگی (گاو و خری)، تاریخی، لچک سفید و غیره اشاره کرد.

وی با اشاره به اینکه هر یک از این نقشه‌ها در برخی موارد با یکدیگر تلفیق شده و نقشه جذاب دیگری را شکل داده‌اند، اظهار کرد: درواقع هر یک از نقشه‌‌های فوق‌الذکر زیرشاخه‌های بی‌شماری دارند به طوری که با در نظر گرفتن آن‌ها می‌توان تعداد نقشه‌های خاص فرش نهاوند را بیش از 300 نقشه قلمداد کرد.

این صادرکننده بزرگ فرش نهاوند ادامه داد: متأسفانه بسیاری از این فرش‌ها به دست فراموشی سپرده شده است.

حیدری با تأکید بر اینکه یکی از معضلات بزرگ فرش نهاوند به این موضوع بازمی‌گردد که وقتی برخی از نقشه‌های قدیمی به یک دلال فروخته می‌شود او نیز بدون اینکه به سبقه و هویت آن توجه کند، احساس مسئولیتی نسبت به لزوم حفظ این نقشه‌ها داشته باشد و بدون اینکه یک عکس از نقشه و یا قالی بافته‌شده بر مبنای نقشه قدیمی بگیرد، نسبت به فروش آن به خارج از کشور اقدام می‌کند، همین امر موجبات نابودی و زوال تعداد بی‌شماری از نقشه‌‌های قدیمی شهرستان را فراهم آورده است.

وی با اشاره به اینکه متأسفانه همچنان این روال ازسوی دلالان و واسطه‌گران این عرصه ادامه دارد، خاطرنشان کرد: آنچه حائز اهمیت اینکه تولید با واسطه‌گری متفاوت است و امکان دارد یک دلال در سال بتواند تعداد بیشماری فرش را فروخته و صادر کند، این موضوع به نوبه خود به لحاظ اقتصادی حائز اهمیت است اما بنده به‌عنوان تولیدکننده همواره به این دوستان این انتقاد را وارد می‌دانم که حداقل قبل از فروش فرش و نقشه‌های بکر قدیمی به خارج از کشور، حداقل یک عکس از آن بگیرند.

این صادرکننده نامدار فرش نهاوند با بیان اینکه متأسفانه این دوستان حتی از انجام این کار کوچک نیز دریغ می‌کنند، خاطرنشان کرد: مسئله این است که فرش‌های قدیمی متعلق به قبل از انقلاب عمدتاً تاریخ دارند حتی بنده فرش‌هایی را دیده‌ام که متعلق به دوره پهلوی اول یعنی پیش از سال 1320 است حال آنکه این فرش به‌راحتی توسط دلال فروخته شده بدون اینکه عکسی از آن وجود داشته باشد.

حجت‌الاسلام حیدری با تأکید بر اینکه حتی در تاریخ فرش نهاوند آمده که یکسری از طایفه‌ها نقشه‌های مخصوص به خود را داشته‌اند، خاطرنشان کرد: برای مثال هرکدام از طایفه‌های سلگی، مالمیر و موسیوند در نقشه تاریخی خود دخل و تصرف خاصی داشتند که آن را به ویژند (برند) طایفه خود تبدیل می‌کردند؛ بنابراین با این ویژندسازی مشخص می‌شد این فرش در کدام روستای این شهرستان بافته شده است.

وی با اشاره به اینکه در حال حاضر بنده 60 دار قالی 6 متری و 9 متری دارم، اذعان کرد: آنچه کار مرا از دیگر تولیدکنندگان و صادرکنندگان فرش در نهاوند متمایز می‌‌کند این است که از پشم ماشین‌ریس و رنگ شیمیایی استفاده نمی‌کنم.

این تولیدکننده فرش نهاوند ادامه داد: یکی از مشکلات بزرگ در فرش نهاوند به مواد اولیه آن بازمی‌گردد حال آنکه تا 40 سال پیش بافندگان فرش از پشم دست‌ریس و رنگ گیاهی استفاده می‌کردند که به لحاظ کیفی تا 50 سال دوام داشت، تصریح کرد: مسئله این است که بیشتر تولیدکنندگان از پشم ماشین‌ریس استفاده می‌کنند حال آنکه این پشم به‌دلیل کوتاه بودن طول تارهایش پرز زیادی از خود بیرون می‌دهد بنابراین خانه‌دار رغبت زیادی برای خرید این قبیل فرش‌ها ندارند.

حجت‌الاسلام حیدری با تأکید بر اینکه متأسفانه در بیشتر موارد در رنگریزی پشم‌های ماشین‌ریس نیز از رنگ‌های شیمیایی استفاده می‌شود تشریح کرد: حال آنکه اغلب رنگ‌های شیمیایی طیف رنگ‌های جیغ را شامل می‌شود بنابراین به همین دلایل مواد اولیه در کیفیت فرش‌ها بسیار حائز اهمیت و مؤثر است.

وی، افزود: این بدان معنا است که در حال حاضر این تولیدکنندگان هستند که کیفیت فرش‌های اصیل نهاوند را پایین می‌آورند.

وی ادامه داد: بهترین پشم دنیا در منطقه حاشیه زاگرس یعنی در بخش‌هایی از استان‌های همدان، لرستان، کرمانشاه، کردستان و ایلام تولید می‌شوند به طوری که امروز افغانی‌ها متقاضی خرید پشم از این منطقه هستند و بارها این مسئله را با بنده مطرح کردند اما چون بنده فروش قاچاق را نادرست دانسته و به نوعی مصداق خیانت می‌دانم، هیچ‌گاه این کار را نکردم.

وی با تأکید بر اینکه وقتی کیفیت مواد نهاوند پایین بیاید یقیناً جایگاه پیشین خود را در عرصه تولید و صادرات نخواهد داشت، اذعان کرد: در پی ورودم به این حوزه طبق بررسی‌هایی که داشتم مشخص شد می‌توان زنجیره تولید فرش را در شهرشتان راه‌اندازی کرد.

این روحانی نهاوندی با اشاره به اینکه در حال حاضر تعداد رنگرزی که این کار را در دیگ‌های بزرگ فلزی با رنگ شیمیایی در کوتاه‌ترین زمان ممکن انجام می‌دهند در استان بسیار است اما متأسفانه تنها یک رنگرز گیاهی داریم، خاطرنشان کرد: آنچه رنگرزی گیاهی را از شیمیایی متمایز می‌کند ضمانت کیفیت و ثبات رنگی است که در نوع گیاهی به حداقل 50 سال می‌رسد.

حجت‌الاسلام حیدری با اشاره به اینکه استفاده از رنگ شیمیایی در تولید فرش دست‌باف فاجعه است که بخش اعظمی از آن را می‌توان تقصیر تولیدکنندگان دانست افزود: البته تأثیر تورم را بر گسترش این موضوع نمی‌توان کتمان کرد زیرا به طور میانگین هزینه رنگرزی گیاهی سه برابر رنگرزی شیمیایی است.

وی ادامه داد: البته در حوزه پشم دست‌ریس نیز همین افزایش سه‌برابری را در مقایسه با پشم ماشین‌ریس شاهد هستیم.

وی با بیان اینکه با توجه به فراهم بودن بستر ایجاد زنجیره، پس خودمان دست به کار شده و پشم گوسفندهای صحرایی و عشایری را خریداری کردیم، افزود: حتی خودمان این پشم‌‌ها را از گوسفندان به‌صورت دستی با ماشین‌های پشم‌چین چیده و سپس نسبت به شستشوی اصولی آن‌ها اقدام کرده و در نهایت پس از خشک کردن سورت‌بندی آن را انجام دادیم.

این صادرکننده پشم با اشاره به اینکه برای نخستین‌بار در کشور پشم‌های دست‌ریس در 6 رنگِ خودرنگ سورت‌بندی شدند گفت: پس از این مرحله حلاجی شده و سپس توسط خانم‌هایی که به‌کار گرفتیم ریسیده شدند.

حجت‌الاسلام حیدری عنوان کرد: در حال حاضر بنده کارگاه نخ‌ریسی فعال دارم و در کنار تولید و فروش فرش امکان فروش نخ و پشم را نیز فراهم کرده‌ام به طوری که از ابتدای سال تاکنون بالغ بر سه تن نخ به کارگاه‌های قالی‌بافی در کشور همچون ورامین و خراسان جنوبی و غیره فروختم.

وی ادامه داد: حتی پس از بافت فرش با پشم طبیعی و رنگرزی گیاهی، رفوگری و فینیشینگ، توسط افرادی که در کارگاه برای انجام این کار مشغول به کار کردیم، انجام می‌شود، ابراز کرد: این فرایند شامل دوگره، لبه‌دوزی، چرم‌دوزی، شور، پرداخت و غیره می‌شود.

این صادرکننده فرش دستباف نهاوند ادامه داد: در حال حاضر برای انجام فرایند فینشینگ فرش، برای هر متر می‌بایست بین 500 تا 800 هزار تومان پرداخت کرد اما این کار را خودمان انجام می‌دهیم.

حجت‌الاسلام حیدری با اشاره به اینکه امروز با مواد اولیه پشم دست‌ریس و رنگ گیاهی امکان صادرات به کشورهایی استرالیا و کانادا برای بنده فراهم شده اذعان کرد: برای مثال طی سال جاری یک جفت فرش در رجشمار 35 نقشه عشوند بافته و به این کشورها صادر شده است.

وی ادامه داد: درواقع اگر مواد به‌کار برده شده درست و شیوه بافت صحیح باشد یقیناً فرش نهاوند و به طریق اولی فرش همدان در حوزه صادرات از جایگاه ویژه‌ای برخوردار خواهد بود.

وی با تأکید بر اینکه ما سه نوع فرش داریم گفت: فرش شهری باف (قم، تبریز و غیره با رجشمار ریز و ابریشمی)، عشایری بافت (به‌صورت دارهای زمینی بافته می‌شوند) و در نهایت فرش‌های روستایی‌باف (نقشه‌های ذهنی دارد) که فرش نهاوند جزو فرش‌های روستایی با نقشه‌های ذهنی است به طوری که در برخی از نقشه‌های قدیمی شاهد بروز و ظهور داشته‌های ذهنی بافندگان هستیم که با گذر زمان نسل به نسل با افزودن جزئیاتی از یکدیگر متفاوت هستند.

این صادرکننده فرش با اشاره به اینکه یکی از مشکلات بزرگ دیگر فرش نهاوند بافت نقشه‌های شهرهای دیگر است اذعان کرد: متأسفانه یکی از عمده دلایل این موضوع به فعالیت کارگاه‌های قالی‌بافی نهاد‌های حمایتی در روستاها بازمی‌گردد که به جای نقشه‌های فرش نهاوند مثلاً به بافنده، نقشه فرش بیجار می‌دهند تا ببافد حال آنکه این شهرستان خود غنی از نقشه است.

حیدری با تأکید بر اینکه در راستای اجرای رسالت اجتماعی، برای زنان روستایی کم‌سواد و حتی افراد کم‌توان، گبه‌بافی و فرش‌های تک‌رنگ و دوررنگ که در آن نقشه‌خوانی ملاک نیست در دستور کار قرار گرفته، اذعان کرد: خوشبختانه در زمینه گبه وارد کار صادرات نیز شده و با کشور آلمان برای بافت 600 متر مربع گبه به‌صورت سالانه قرارداد منعقد کردیم.

ور در پایان عنوان کرد: برای دیگر تولیدات‌مان نیز با کشور چین به‌صورت واسطه‌ای موضوع صادرات را دنبال می‌کنیم.