از دیرباز میادین شهری جزو فضاهای باارزش تلقی می‌شدند و در فرهنگ‌های مختلف محل اجتماعات و حضور فعال مردمان هر دیار بوده است. در اصل میدان‌ها در شهر تبلور زندگی شهری و جمعی برای شهروندان است و تصویر ذهنی شهروندان از میادین و مقیاس آن‌ها به‌گونه‌ای است که فضایی متنوع‌تر و پر از رویداد را توقع دارند.

در این فضا می‌بایست بستر مناسبی برای فعالیت‌های مختلف گروه‌های مختلف اجتماعی ایجاد شود و توان انجام چند فعالیت مختلف در میدان وجود داشته باشد. میدان باید دارای فضای مناسب برای نشستن افراد و بازی کودکان را فراهم کند و مبلمان مناسب آن امکان انجام فعالیت‌های مختلف را در کنار هم پدید آورد.

حضور عناصر طبیعی تأثیرگذار مانند آب، پوشش گیاهی و توپوگرافی میدان در کنار عناصر مصنوع شامل بدنه‌ها، نماهای موجود، کف، مبلمان و ارتباط با سایر فضاها کمک زیادی به مطلوبیت میادین می‎کند و این امر از دیرباز مورد توجه معماران و شهرسازان بوده و ما همه عناصر را در میدانی همچون نقش جهان اصفهان شاهدیم.

میدان امام همدان یکی از میادین معروف دوار در ایران است که تحت تأثیر شیوه معماری باروک اروپا و با تلفیقی از معماری ایرانی توسط کارمل فریش، معمار و شهرساز آلمانی بین سال‌های 1307 تا 1309 طراحی و سپس ساخته شده است.

این میدان در گذشته در مرکز خود نمادهایی همچون «الله» و نمادی از دوران دفاع مقدس را در کنار آب‌نما و فضای سبز شاهد بوده و امروزه با پیاده‌راه سازی خیابان‌های شهر و تغییرات امروز سایت‌موزه نمایی است که در مرکز آن جا خوش کرده است.

با توجه به اهمیت میادین در شهر گروه تحریریه فضای مجازی روزنامه سپهرغرب به همراه عضو هیئت‌علمی دانشگاه بوعلی‌سینا همدان و دانش‌آموخته معماری و شهرسازی در میدان امام خمینی (ره) همدان حضور یافته و به وضعیت امروز این میدان پرداختند که در ادامه می‌خوانید:

محمدرضا عراقچیان با بیان اینکه میدان امام خمینی (ره) همدان به تعبیری نخستین میدان شهرسازی مدرن در ایران به‌حساب می‌آید و ما مشابه آن را با چهار خیابان در میدان حسن‌آباد تهران شاهدیم، گفت: وقتی به تاریخ شهرسازی ایران نگاه می‌کنیم، می‌بینیم این مکان نخستین دخالت شهرسازی مدرن در بافت‌های تاریخی است که بیش از 90 سال از آن می‌گذرد و هم‌اکنون خود به جزئی از تاریخ تبدیل شده است.

*میدان امام جزئی از تاریخ همدان است

وی در ادامه افزود: نمی‌توان گفت این میدان عارض بر تاریخ است؛ بلکه خود جزئی از تاریخ همدان است؛ معمولاً وقتی از موضوعی حدود 40 تا 50 سال بگذرد، جزو آثار و اسناد تاریخی به‌شمار می‌رود.

این استاد معماری و شهرسازی یادآورد شد: این محوطه بر اساس روند ترافیکی‌ای که داشته اینگونه شکل گرفته که در گذشته یک شهر شعاعی با مرکزیت میدان، هدایت سواره‌ها و پیاده‌ها را انجام می‌داده است.

عراقچیان با عنوان اینکه موقعیت جغرافیایی میدان در کنار مسجد جامع، بازار، سرگذر و سبزه میدان شرایط خاصی را برای این محوطه و شهر به‌وجود آورده، گفت: دیگر تحرکات اجتماعی مانند راهپیمایی، تظاهرات، چهارشنبه‌سوری، عید و هر مناسبت شادی و عزا همه در این میدان با هم شکل می‌گرفته است.

وی افزود: اگر مطالعات اجتماعی خوبی در این خصوص انجام شود به ما تقویت روابط اجتماعی در محدوده میدان امام (ره) را یادآور خواهد شد.

عضو هیئت‌علمی دانشگاه بوعلی‌سینا همدان با بیان اینکه بعد از پیاده‌راه‌سازی موفق در خیابان بوعلی، برای اجرای این طرح در میدان امام و خیابان اکباتان عجله کردند و شاید گفت مشکلات از همین‌جا آغاز شد، گفت: ما در خصوص تأثیرات اجتماعی این اقدام باید مطالعات‎ عمیقی انجام می‌دادیم به علاوه اینکه نسخه‌ خیابان بوعلی را به میدان و خیابان اکباتان تعمیم نمی‌دادیم.

* پیاده‌مدار کردن میدان امام نیازمند یک مطالعه اجتماعی بود

عراقچیان با ابراز اینکه پیاده‌راه کردن میدان مرکزی شهر به یک مطالعه اجتماعی و دقیق نیاز داشت که متأسفانه به‌خوبی انجام نشد گفت: من اطلاعاتی از این موضوع ندارم اما اگر هم اقدامی صورت گرفته خوب و کافی نبوده چراکه آنجا مجموعه‌ای از هنجارهای مثبت و منفی داشته‌ایم که باید در مطالعات آن‌ها را در نظر می‌گرفتند.

وی یادآور شد: همزمان با این موضوع و در اثر حفاری‌های انجام‌شده، یک سری آثار دفنی از انسان‌ها در دوران قدیم کشف شد؛ با فرض اینکه این آثار کاملاً مستند است، این سؤال پیش می‌آید که آیا هر اثری در ایران کشف شود باید آنجا را موزه کنیم؟ با این اوصاف عملاً باید تمام ایران موزه شود.

*جانمایی موزه در وسط میدان رفتارهای اجتماعی و فرهنگی را تحت تأثیر قرار می‌دهد

این استاد معماری و شهرسازی با بیان اینکه سؤال اساسی من این است که آیا بدون نگاه به معماری موزه، با جانمایی آن وسط میدان امام موافق هستیم یا نه؟ گفت: من به شخصه موافق نیستم؛ چراکه رفتارهای اجتماعی و فرهنگی را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

عراقچیان با اشاره به اینکه موزه یک شأن و جایگاهی دارد و باعث شده برخی از کارهایی که در گذشته مانند آتش‌بازی شب چهارشنبه‌سوری در این محوطه انجام می‌شده هم‌اکنون قابل اجرا نباشد، اظهار کرد: پس جانمایی موزه ایراد دارد، حال فارغ از اینکه چه شکلی ساخته شود، یک بنا باشد یا یک شیشه در کف میدان، موضوع دیگری است.

وی نکته دیگر قابل بحث را تبدیل شدن آن به فضایی خشک و خالی و بی‌روح برشمرد و خاطرنشان کرد: میدان محلی برای حضور مردم، فعالیت‌های اجتماعی بیشتر، تجمعات و رفت و آمد انسان‌هاست؛ ما هویت تاریخی میدان را حفظ کرده اما هویت اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و اجتماعی را از آن گرفته‌ایم.

این استاد معماری و شهرسازی تأکید کرد: به‌نظر من ضمن حفظ هویت تاریخی میدان امام باید یک طرح جامع برای آن نوشته شود تا دید چگونه می‌توان حیات اجتماعی را در آنجا را دوباره فعال کرد.

عراقچیان در ادامه گفت: باید دید آیا ممکن است به کمک مبلمان شهری، رونق اقتصادی، برپایی نمایشگاه‎های فرهنگی و... حیات آن را احیا کرد؟ من قضاوت نمی‌کنم و همچون دیگران معتقدم تا طرح جامع برای آن نوشته نشود، نمی‌توان موفق عمل کرد.

* نسخه‌پیچی برای میدان باید توسط یک تیم باشد

وی با تأکید بر اینکه نقش میدان امام در شهر هم‌اکنون نسبت به گذشته تضعیف شده، گفت: برای تقویت این امر باید برنامه‌ریزی کنیم اما اقدام مؤثر و به تعبیری نسخه‌پیچی، باید توسط یک گروه متشکل از جامعه‌شناس، مورخ، اقتصاددان، رفتارشناس و کارشناس امور فرهنگی باشد.

این استاد معماری و شهرسازی با ابراز اینکه نگهداری و نمایش موزه ساخته‌شده آنطور که باید اتفاق نیفتاده و استقبال از آن هم خوب نیست. مردم هنوز با موزه آشتی نکرده و یا اصلاً آن را نشناخته‎اند، گفت: شاید این موضوع به‌دلیل عدم شناخت و جاذبه و فعالیت کم است. این موضوع باید آسیب‌شناسی شود؛ چراکه حضور عناصر طبیعی همچون آب و فضای سبز بسیار ضعیف است و نور در شب‌ها تنها نقش کاربردی دارد و به نقش فانتزی و تزئینی آن توجهی نشده است.

*در میدان نیازمند ایجاد امنیت اجتماعی برای حضور همه اقشار هستیم

عراقچیان با اشاره به اینکه عدم حضور خانواده در میدان نشان می‌دهد که نیازمند ایجاد امنیت اجتماعی بالاتری هستیم، افزود: افراد جوان یا سن بالا بیشتر در این محوطه حاضر می‌شوند که نشان می‌دهد ما افراد در رنج سنی 25 تا 60 سال را هنوز نتوانسته‌ایم جذب کنیم.

وی ادامه داد: ما کمتر توانسته‌ایم خانواده‌ها و خانم‌ها را به این فضا جذب کنیم پس هنوز یک مطالعه اجتماعی می‌خواهد و یا به تعبیر طراحان نیازمند یک پیوست فرهنگی و اجتماعی است و جای خالی ارزیابی تأثیرات اجتماعی به‌شدت در این میدان حس می‌شود.

این استاد معماری و شهرسازی تصریح کرد: وقتی صحبت از طراحی جامع است یعنی ریزترین موضوعات مثل مصالح کف، نوع و رنگ نورپردازی‌ها و حتی میزان زبری و یا نرمی آن را تا عالی‌ترین مراحل شامل می‌شود.

عراقچیان افزود: این قسمت از شهر به نوعی تبدیل به یک جزیره بزرگ حرارتی و از طرفی باعث ایجاد اختلال در آسایش مردم شده است. در طول تابستان گرمای زیاد و در زمستان نبود اصطکاک و سر خوردن افراد مورد توجه است.

*جای خالی رنگ‎های نشاط‌بخش در میدان امام

وی در ادامه با اشاره به نبود رنگ‎های نشاط‌بخش در این میدان گفت: رنگ بیشتر در کف فضا خاکستری است، ما به یک دید وسیع در خصوص تاریخ، مباحث اجتماعی، فرهنگی و سیاسی باید نیاز داریم تا بتوانیم مجموعه را طراحی کنیم.

این استاد معماری و شهرسازی در پایان با تأکید بر اینکه 60 تا 70 درصد این کار موفق بوده و نمی‌توان تمام کارهای انجام‌شده را ناموفق خواند اما طرح ناتمام مانده و نیاز است سازمان میراث فرهنگی، شهرداری همدان، شورای اسلامی شهر و همه نهادهای مرتبط، یک کار جدیدتری برای این میدان انجام دهند.

میدان فضایی برای تعاملات اجتماعی است که باید مؤلفه‌هایی داشته باشد تا بتواند این تعاملات را افزایش دهد. میدان امام همدان در گذشته دارای فضای سبز بیشتر و بهره‌مند از عنصر آبی بوده اما با تغییر آن به‌دنبال پیاده‌راه‌سازی خیابان بوعلی امروزه شاهد تعامل کمتر آن با مردم هستیم و حتی مصالح به‌کار برده شده در آن سازگار با اقلیم این شهر نیست به طوری که در تابستان به جزایر حرارتی تبدیل شده و در زمستان با بارش برف و باران مسئله‌ساز می‌شود. امید است تا شرایط و فضای این میدان با توجه بیشتر و بازنگری از سوی مسئولان شهری بهبود یابد.

میدان امام خمینی (ره) همدان سرجای خودش نیست