سالانه در جهان 300 میلیون تن زباله پلاستیکی تولید می‌شود که معادل وزن کل جمعیت جهان است، از این مقدار هشت میلیون تن به اقیانوس‌ها می‌رود و باعث مرگ جانداران دریایی می‌شود و وارد زنجیره غذایی انسان می‌شود. علاوه بر این پلاستیک در هر مرحله از چرخه حیات خود با انتشار گازهای گلخانه‌ای، فرایند تغییرات آب و هوایی را سرعت می‌دهد.

دولت بریتانیا هدف خود را حذف زباله‌های پلاستیکی تا پایان سال 2042 می‌داند با این حال کشورهای دیگر در سراسر جهان، اقدامات بسیار سختگیرانه‌ای را برای جلوگیری از موج فزاینده آلودگی پلاستیک انجام می‌دهند که در ادامه اقدامات 10 مورد برتر را بررسی می‌کنیم.

1. کانادا

در ماه مه 2021، کانادا پلاستیک را یک ماده سمی اعلام کرد. این اقدام از نظر قانونی راه را برای ممنوعیت بیشتر پلاستیک‌های یک‌بار مصرف (از جمله کیسه‌های پلاستیکی، کارد و چنگال، ظروف غذا، همزن و نی) را هموار کرد. حلقه‌های پلاستیکی که دور قوطی‌های نوشیدنی بسته می‌شوند نیز برای زندگی دریایی تهدید مرگ‌بار محسوب می‌شوند و استفاده از آنها تا پایان سال 2024 ممنوع خواهد شد.

کانادا که دارای طولانی‌ترین خط ساحلی جهان با 151 هزار و 19 مایل است و یک‌چهارم آب شیرین جهان را دارد، در حال حاضر تنها حدود 9 درصد از پلاستیک‌های یک‌بار مصرف خود را بازیافت می‌کند و اگر تغییرات اساسی در این راستا صورت نگیرد تا سال 2030 حدود 11 میلیارد دلار پلاستیک یک‌بار مصرف دور ریخته خواهد شد.

2. رواندا

رواندا 10 سال پس از ممنوعیت استفاده از کیسه‌های پلاستیکی و بسته‌بندی‌های پلاستیکی، یعنی در سال 2008 اولین کشور «بدون پلاستیک» در جهان شد. بر خلاف بسیاری از کشورها، رواندا در اجرای ممنوعیت خود سختگیر است به‌طوری‌که اگر کسی با یک آیتم پلاستیکی دستگیر شود با مجازات تا شش ماه زندان روبرو خواهد بود.

هنگام ورود به یک پاسگاه مرزی به داخل کشور، وسایل نقلیه مورد بازرسی قرار می‌گیرند و هرگونه کیسه پلاستیکی یا بسته‌بندی قبل از ورود به کشور ضبط می‌شود. در فرودگاه نیز کیسه‌ها و بسته‌بندی‌های پلاستیکی از گردشگران گرفته می‌شود.

3. کنیا

کنیا نیز در سال 2017 استفاده از کیسه‌های پلاستیکی یک‌بار مصرف را ممنوع کرد، اقدامی که به عنوان عملی پیشگامانه مورد تحسین قرار گرفت. یک مقام محیط زیست این کشور می‌گوید 80 درصد مردم از این ممنوعیت پیروی کرده‌اند. اگر کسی پیدا شود که کیسه پلاستیکی تولید می‌کند، می‌فروشد و یا حتی فقط حمل می‌کند، به چهار سال حبس یا جریمه‌ای تا 40 هزار دلار محکوم می‌شود. تنها معافیت برای تولیدکنندگانی است که از پلی اتیلن برای بسته‌بندی محصولات استفاده می‌کنند.

این ممنوعیت پس از اینکه مشخص شد کنیایی‌ها در ماه از 24 میلیون کیسه پلاستیکی استفاده می‌کنند، وضع شد. بنا به گزارش برنامه محیط زیست سازمان ملل متحد، گاوهایی که در نایروبی ذبح می‌شدند همگی تا حدود 20 کیسه پلاستیکی در معده داشتند که باعث نگرانی از آلودگی پلاستیکی در زنجیره غذایی شد. همچنین در سال 2020، استفاده از پلاستیک‌های یک‌بار مصرف در مناطق حفاظت شده مانند پارک‌ها و جنگل‌ها ممنوع شد.

به‌رغم موفقیت‌آمیز بودن ممنوعیت کیسه، این اقدام هنوز برای مبارزه کلی کشور با آلودگی پلاستیکی کافی نبوده است زیرا این ممنوعیت شامل بسیاری از اشکال دیگر پلاستیک از جمله بطری‌ها، کیسه‌های زباله و ظروف غذاخوری نمی‌شود.

4. آلمان

در آلمان، طرح بازگشت سپرده در سال 2003 معرفی شد که بر اساس آن مشتریان به ازای هر بطری پلاستیکی یک‌بار مصرف، 25 سنت پرداخت می‌کنند و با بازگرداندن آن بطری مبلغ پرداختی به آنها برگردانده می‌شود. البته این طرح شامل شیر، محصولات کودک، شیشه‌های نوشیدنی و مایعات پزشکی (که بیشتر قابل بازیافت هستند) نمی‌شود. از زمان اجرای این طرح تقریباً 99 درصد از بطری‌های پلاستیکی کشور برای بازیافت برگشته است و حدود 1.2 میلیارد کانتینر از محل دفن زباله خارج شده است.

بطری‌های شیشه‌ای هم مشمول این طرح هستند و معمولاً بین هشت تا 15 سنت به هزینه آنها اضافه می‌شود. پس از جمع‌آوری آنها، معمولاً برای تمیز کردن و استفاده مجدد برای تولید کنندگان ارسال می‌شوند. پس از اجرای موفقیت‌آمیز این طرح، از ژوئیه 2021، مطابق با دستورالعملی در سراسر اتحادیه اروپا، فروش نی‌های پلاستیکی یک‌بار مصرف، کارد و چنگال و ظروف غذا نیز برای کاهش زباله‌های پلاستیکی ممنوع شد. این کشور دارای نرخ بازیافت بالای 82 درصدی برای تمام بسته‌بندی‌ها است و امیدوار است بتواند قانونی تصویب کند که بر اساس آن هزینه جمع‌آوری، تمیز کردن و دفع پلاستیک یک‌بار مصرف از تولیدکنندگان دریافت شود.

5. نروژ

نروژ که به عنوان «الگوی بازیافت» شناخته می‌شود، نیز یکی از کشورهایی است که طرح بازگشت سپرده در آن موفق بوده است. از زمان شروع این طرح در سال 2014، 95 درصد از بطری‌های پلاستیکی کشور برای بازیافت بازگردانده شده‌اند. دولت نروژ بیش از 3500 دستگاه فروش خودکار معکوس و 11 هزار و 500 نقطه جمع‌آوری ثبت شده در سراسر کشور راه‌اندازی کرده است تا ساکنان را تشویق به بازیافت کند. در این کشور حدود 92 درصد از بطری‌های بازیافتی از مواد با کیفیت ساخته می‌شوند و می‌توان آنها را دوباره به‌عنوان بطری‌های نوشیدنی گاهی بیش از 50 بار استفاده کرد.

هزینه‌های اجرای این زیرساخت‌های بازیافت توسط تولیدکنندگان بسته‌بندی پرداخت شد، دولت هم از شرکت‌ها برای تولید بسته‌بندی‌های یک‌بار مصرف مالیات می‌گیرد.

6. فرانسه

در سال 2016، فرانسه اولین کشور در جهان بود که ساخت و فروش لیوان، بشقاب و ظروف پلاستیکی یک‌بار مصرف را ممنوع کرد. طبق قانون تمام سازندگان ظروف یکبارمصرف در این کشور موظف هستند که از 50 درصد مواد زیستی که می‌توانند در خانه هم کمپوست شوند در تولید محصولات خود استفاده کنند و این رقم تا سال 2025 به 60 درصد می‌رسد. این قانون پس از آن تصویب شد که آمار انجمن بهداشت و محیط زیست فرانسه نشان داد که هر ساله تنها یک درصد از 4.73 میلیارد لیوان پلاستیکی یک‌بار مصرف دور ریخته شده بازیافت می‌شود.

فرانسه همچنین در سال 2016 فروشگاه‌ها را از توزیع کیسه‌های پلاستیکی منع کرد و با این کار باعث کاهش 17 میلیاردی کیسه‌هایی شد که سالانه در سراسر کشور استفاده می‌شد. تخمین زده می‌شود که از این 17 میلیارد کیسه، هشت میلیارد دور ریخته می‌شد. اکنون اکثر مغازه‌ها کیسه‌های کاغذی یا جایگزین‌های پلاستیکی قابل استفاده مجدد را با هزینه هر کدام چند سنت ارائه می‌دهند و مشتریان را تشویق می‌کنند از کیسه‌های خود استفاده مجدد کنند. در ژانویه 2023، دولت فرانسه قانون جدیدی را تصویب کرد که استفاده از بسته‌بندی یک‌بار مصرف در رستوران‌های فست‌فود را ممنوع می‌کند.

7. شیلی

در سال 2018 شیلی اولین کشور آمریکای جنوبی بود که استفاده از کیسه‌های پلاستیکی به استثنای کیسه‌های زباله را ممنوع کرد. انجمن تولیدکنندگان پلاستیک تخمین می‌زند که شیلی بیش از 3.4 میلیارد کیسه پلاستیکی در سال استفاده می‌کرد، این رقم یعنی هر فرد در این کشور سالانه بیش از 200 کیسه پلاستیکی استفاده می‌کرد و اکنون با وجود این ممنوعیت، کیسه‌ها با جایگزین‌های پایدار مانند انواع کیسه‌های کاغذی و پنبه‌ای جایگزین شده‌اند.

اکثر فروشگاه‌های محله شیلی دارای دستگاه‌های پر کردن مجدد هستند که مشتریان می‌توانند ظروف قابل استفاده مجدد را برای پر کردن لوازم ضروری روزانه مانند شامپو، مایع ظرف‌شویی و مواد شوینده بیاورند.

8. سوئد

سوئد دارای بهترین سیستم بازیافت در جهان است به‌طوری‌که یک ایستگاه بازیافت را می‌توان در حداکثر 300 متری هر منطقه مسکونی یافت. بیشتر زباله‌های سوئد در کوره‌های زباله سوز می‌سوزند، این سیستم به قدری خوب است که کمتر از یک درصد از زباله‌های خانگی سوئد به محل دفن زباله می‌رود.

در ژانویه 2022، سوئد ممنوعیت برخی از محصولات پلاستیکی یک‌بار مصرف را اعلام کرد و از ژانویه سال آینده لیوان‌های پلاستیکی نیز به این طرح اضافه خواهد شد.

9. پرو

پلاستیک‌های یک‌بار مصرف در 76 منطقه حفاظت شده طبیعی و فرهنگی پرو ممنوع است. این ممنوعیت به عنوان یک فرمان عالی توسط وزیر محیط زیست پرو اعلام و توسط رئیس جمهور در نوامبر 2018 امضا شد. در شهر معروف جهانی ماچو پیچو، گردشگران به‌طور متوسط روزانه 14 تن زباله جامد تولید می‌کردند که بیشتر آن بطری‌های پلاستیکی و سایر بسته‌بندی‌های یک‌بار مصرف بود.

مجلس پرو همچنین قانونی برای حذف تدریجی کیسه‌های پلاستیکی یک‌بار مصرف در سراسر کشور تصویب کرده است. به گفته وزیر محیط زیست، این کشور سالانه 947 هزار تن پلاستیک مصرف می‌کند، در حالی که 75 درصد آن دور ریخته می‌شود و تنها 0.3 درصد بازیافت می‌شود.

10. هند

هند در سال 2017 جهان را شوکه کرد و اعلام کرد که تا ژوئیه 2022 تمام پلاستیک‌های یک‌بار مصرف را حذف می‌کند. این کشور با جمعیتی بالغ بر 1.35 میلیارد نفر، سریع‌ترین رشد را در جهان دارد و مسئول 500 هزار تن زباله‌های پلاستیکی است که هر سال به اقیانوس می‌رسند. حدود هشتاد درصد پلاستیک در هند به عنوان زباله دور ریخته می‌شود و بیش از چهل درصد آن جمع‌آوری نمی‌شود. با این حال، به‌رغم اعمال ممنوعیت طبق برنامه، پلاستیک‌ها همچنان در سراسر کشور مورد استفاده قرار می‌گیرد.

کشورهای موفق جهان در مقابله با آلودگی پلاستیکی