نگاه رژیم پهلوی به زن؛ در حد نیروی کار و ابزاری برای سرمایه‌داران

مسئله «زنان» یکی از چالش‌های انقلاب اسلامی در مقابل مخالفان نظام است. چالشی که از ابتدای انقلاب وجود داشت و هرچه جلوتر می‌آییم، بنا به دشمنی با انقلاب اسلامی این مسئله بغرنج‌تر می‌شود. تأسف‌بار اینکه حتی سیاستمداران داخلی نیز از آب گل‌آلود ماهی گرفته و برای جلب نظر مردم، آزادی زنان را در انتخابات اولویت کاری خود در آینده خود بیان می‌کنند و به این مسئله دامن می‌زنند.

تأسف‌بارتر اینکه آنچه در این مورد بیشتر تکرار می‌شود، خصوصاً از طرف منتقدان نظام؛ وضعیت مطلوب زنان قبل از انقلاب اسلامی است. آن‌ها مدعی هستند که در دوره پهلوی برای زنان آزادی وجود داشته و حقوق آن‌ها توسط دولت و شاه محترم شمرده می‌شد. اما هیچگاه تصویر دقیقی از آن دوره بیان نمی‌کنند.

بر این اساس برای آشکار شدن موضوع برآن شدیم تا با استاد و پژوهشگر مرکز اسناد انقلاب اسلامی و تاریخ‌نگار معاصر گفت‌‌وگویی ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:

جواد منصوری با بیان اینکه خاندان پهلوی با توجه به اینکه توسط استعمار غرب روی کار آمدند بنابراین مجری اهداف و سیاست‌های غرب و منافع آن‌ها بودند، گفت: البته از سه قرن قبل نخست در اروپا و سپس در آمریکا نوعی فرهنگ و ارزش‌های جدیدی شکل گرفت که بنیاد آن، تفکرات مادی و نفی ارزش‌ها به‌ویژه ارزش‌های دینی و درنهایت اخلاق عرفی بود.

وی ادامه داد: بنابراین یک نظام جدید شکل گرفت که اساساً مسئله زن و مرد و شخصیت، هویت و نقش و ارزش‌ها مطلقاً بدون توجه به فطرت و مصالح جامعه مطرح شد.

وی با اشاره به اینکه نه‌تنها بی‌عفتی، بی‌حجابی و انواع و اقسام مفاسد رواج پیدا کرد بلکه مهم‌تر از همه همانطور که مرد از جایگاه ارزشی خود خارج شده بود همین بلا بر سر زنان آمد تصریح کرد: بدین ترتیب بنیان خانواده از جایگاه ارزشی خود خارج شد و حتی به‌تدریج به سمتی رفته که خانواده حذف و فرزندآوری به امری بی‌ارزش تبدیل شود؛ بنابراین همانطور که قابل مشاهده است در بسیاری از این کشورها امروز نرخ رشد جمعیت به زیر صفر رسیده است.

پژوهشگر مرکز اسناد انقلاب اسلامی با تأکید بر اینکه به‌تدریج وضعیتی به‌وجود آمد که به‌صورت 100 درصد آنچه به انسان القا می‌شد در مقابل فطرت او و تبعاً در مقابل اوامر و نواهی الهی که برای او وضع شده، قرار داشت، ابراز کرد: طبیعتاً رژیم پهلوی ادامه‌دهنده همین نظام فکری، فرهنگی و اجتماعی بود و زنان می‌بایست برابر با مردان بوده و در جامعه به‌عنوان نیروی کار و یک ابزار برای سرمایه‌داران و قدرتمندان مورد استفاده قرار گیرند.

منصوری ادامه داد: این جریان ادامه پیدا کرد و دوره پهلوی اول برای اجرای این برنامه نخستین گام را برداشت که گفتند حجاب مانع اجرای برنامه‌های مورد نظر آن‌ها در تحول کلی جامعه ایران است زیرا قرار بود جامعه ایران دچار یک تحول کلی و به‌اصطلاح استحاله کامل شود تا به‌صورت دائمی پایگاه، جایگاه و دنباله‌رو غرب باشد پس به‌تدریج گام‌هایی برداشته شد.

وی با اشاره به اینکه نخستین موضوع به مطرح کردن رواج سکولاریسم (دین‌جدایی یا جدااِنگاری دین از سیاست)، حذف دین از نظام حکومتی و بعد حذف آن از نظام آموزشی و اداری و حتی دانشگاه ختم شد افزود: تا اینکه در سال 1314 موضوع کشف حجاب مطرح شد و حتی در مقطعی که رضاخان بنا به تعصبات دینی و اجتماعی در اجرای این فرمان غربی‌ها دچار کمی تردید شده بود، او را به ترکیه بردند تا از نزدیک عملکرد آتاترک را در اجرای این فرامین ببیند.

نخستین فرمانده سپاه پاسداران با بیان اینکه نکته حائز اهمیت اینکه در دوران پهلوی به عناوین مختلف تلاش کردند که جریان بی‌حجابی مقدمه کارهایی برای ورود زنان به مسائل سینما و مراکز تفریح و فحشا باشد، افزود: اگر جایگاه زن در جامعه ایران طبق تعاریف رژیم پهلوی پیش می‌رفت، زن به کالایی بدل می‌شد که می‌بایست خود را در اختیار قرار داده و دیگر جایگاه و ارزشی نداشت و جامعه برای او مُد و شغل ایجاد و نوع آرایش تعریف می‌کرد و او باید آن طبق آن‌ها عمل می‌کرد.

منصوری افزود: در این بین یک مانع پیش روی آن‌ها ایجاد شد آن اینکه با مقاومت علما و مقلدان آن‌ها مواجه شدند به طوری که شاهد بروز درگیری‌‌های شدید در آن برهه زمانی بودیم که یکی از نمونه‌های آن را می‌توان واقعه مسجد گوهرشاد عنوان کرد.

وی با اشاره به اینکه این اتفاقات باعث شد نتوانند به‌صورت 100 درصدی به اهداف خود دست پیدا کنند به طوری که بعدها در دهه 30 و 40 زنان وارد جامعه شدند اما در قالب یک دسته زنان مذهبی، متدین متعهد به اسلام که مسئولیت‌های اجتماعی را بر عهده گرفتند و گروهی هم طبق روال سلطنت پیش رفتند خاطرنشان کرد: تحول واقعی ناگهان در سال 1357 خود را نشان داد که در آن جریان نقش زنان در انقلاب اسلامی به یک پدیده پیچیده برای غرب بدل شد.

این استاد دانشگاه در واکنش به اینکه شما اشاراتی به جایگاه اجتماعی زنان در دوران پهلوی داشتید، آیا واقعاً آنچه پهلوی دنبال می‌کرد به معنای واقعی بهره‌مندی زنان از جایگاه اجتماعی‌شان بود؟ مثلاً اینکه مباحثی همچون سربازمعلم‌های زن و یا حضور زنان در انجمن‌های مختلف مطرح بوده است؟ گفت: در رژیمی که تعدادی از وزیران، نخست وزیر و تعدادی از فرماندهان ارشد آن و از همه مهم‌تر وزیر آموزش و پرورش آن فردی بهایی است و یا اینکه جشن شیراز می‌گیرد طبعاً مشخص است که هیچ اعتقادی به ارزش‌ها و هویت دینی و ملی ندارد.

منصوری ادامه داد: از طرفی این گونه نبود که حکومت پهلوی اختیاری برای عدم اجرای اوامر غربی‌ها در راستای حفظ و صیانت‌ از سیاست‌های داخلی و یا هویت ملی داشته باشد بلکه بقای خود را در اطاعت بی‌چون و چرا از سیاست‌های نظام سلطه و اسکتبار می‌دید به طوری که این موضوع بارها در یادداشت‌های فردی همچون اسدالله علم آمده است.

وی با بیان اینکه در چنین حکومتی همه برنامه‌ها و اهدافی که دنبال می‌شد مشکوک بود، ابراز کرد: اهداف شاه در ظاهر افزایش رفاه مردم و ریشه‌کنی بی‌سوادی بود؛ در حالی که هدف اصلی اسلام‌زدایی و گسترش نفوذ فرهنگ آمریکایی در ایران بود.

این معاون سابق فرهنگی و کنسولی وزیر امور خارجه با اشاره به تربیت نیروی انسانی متناسب با آن اهداف، بی‌قانونی و استبداد در دوران پهلوی، گفت: وقتی که از این عوامل مطلع باشیم، دلیل مخالفت امام خمینی (ره) با موضوع رأی دادن زنان و پست دادن به آن‌ها نیز روشن می‌شود؛ زیرا خیلی‌ها این سؤال را مطرح می‌کنند که چرا بعد از انقلاب، امام با حضور زنان در عرصه سیاسی مخالف بودند.

منصوری با تأکید بر اینکه منظور رژیم پهلوی از آزادی زنان آنچه وانمود می‌کرد نبود بلکه هدف به اصطلاح نوعی ولنگاری، بی‌عفتی و بی‌حیایی، شکستن حریم‌ها و درواقع رواج فساد و فحشا بود که تا حدودی در آن مقطع زمانی موفق شد ابراز کرد: شرایط به گونه‌ای پیش رفته بود که بنده که در آن زمان دانشجوی دانشگاه تهران بودم شرم دارم بیان کنم خانم‌ها با چه لباس‌هایی بر سر کلاس حاضر می‌شدند، به طوری که من مجبور بودم برای اینکه تردد آن‌ها را با آن وضعیت در سر کلاس کمتر شاهد باشم همیشه در ردیف اول کلاس بنشینم.

وی با اشاره به اینکه هدف از آزادی زنان در دوران پهلوی رواج چنین فضاهایی بود، عنوان کرد: مسئله این است که امروز نظام اسلامی برای زن حرمت و ارزش بالایی قائل و معتقد است او تا هر مقطعی از تحصیل که دوست داشته باشد می‌تواند ادامه دهد و در عین حال به لحاظ شغلی نیز به درجات بالایی برسد؛ اما این امر می‌بایست همراه با توجه به نقش‌های همه‌جانبه یک زن همچون همسری و مادری باشد.

این پژوهشگر تاریخ، ادامه داد: گرچه ایفای نقش ‌همه‌جانبه از سوی زنان نیازمند تلاش مضاعف است اما توجه به این موضوع چندین‌بار از سوی امام و رهبری به‌عنوان نوعی جهاد مورد توجه بوده است.

منصوری با تأکید بر اینکه عدم توجه به این مقوله کاهش فرزندآوری را امروز به‌عنوان بزرگترین مشکل پیش روی کشور قرار داده ابراز کرد: اهمیت این مسئله به حدی است که رهبری در منویات خود عنوان کردند که این موضوع حتی خواب شبانه را از چشمان ایشان ربوده است.

وی در واکنش به اینکه در دوره پهلوی ما با موضوعات جدیدی همچون ایجاد مراکزی با عنوان شهر نو روبه‌رو بودیم، طبق پژوهش‌هایی که انجام دادید هدف از ایجاد این مراکز چه بود؟ اذعان کرد: زمانی که مقامات کشور خودشان غرق در فساد و فحشا بوده و حتی به زنان ایرانی اکتفا نکرده و از خارج از کشور زنانی را با هواپیمای اختصاصی برای شهوت‌رانی آن‌ها مهیا می‌کردند و یا اینکه وقتی زمامداران به‌دنبال آن بودند که جامعه را فساد دربر گرفته تا مردم در پی سرگرم شدن به این امور در قالب مستی شراب و شهوت، کاری به وابستگی، فساد و عقب‌ماندگی کشور نداشته باشند، این امر دور از ذهن نیست که در شهرهای ایران شاهد ایجاد چنین مراکزی به‌صورت رسمی باشیم.

نخستین فرمانده سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، ادامه داد: البته هدف رژیم پهلوی گسترش این مراکز در همه شهرها بود به طوری که در یکی از اسناد مرتبط با دوره رضاشاه عنوان شده که هر شهر باید یکی از این مراکز داشته باشد اما خوشبختانه بنا به مقاومت مردم و علما این اتفاق در دیگر شهرها آنگونه که آن‌ها انتظار داشتند رقم نخورد و حتی در مواردی این حساسیت از سوی مردم و علما آنقدر زیاد بود که اجازه استقرار سینما در برخی از شهرها داده نشد.

منصوری در پاسخ به این سؤال که آیا واقعاً زنان در آن دوره از جایگاه سیاسی واقعی برخوردار بودند؟ ابراز کرد: وقتی در کشوری مردان از جایگاه سیاسی برخوردار نیستند انتظار این جایگاه برای زنان عجیب به‌نظر می‌رسد؛ زیرا در آن مقطع زمانی حتی حضور مردان در قالب مردم عادی در فضای سیاسی تنها به‌صورت نمادین بود چراکه تنها یک طبقه محدود سطنتی و عناصر وابسته به آن‌ها برای کل مملکت تصمیم می‌گرفت به طوری که اسدالله علم و حسین فَردوست در خاطرات خود بارها به این مسئله اشاره کرده‌اند که قبل از انتخابات مجلس فهرست نمایندگان منتخب را تنظیم کرده و پس از برگزاری انتخابات نمادین آن را به‌عنوان منتخب مردم اعلام عمومی می‌کردند.

وی با تأکید بر اینکه بنده یقین دارم که بیشتر جوانان و مردم واقعاً نسبت به جنایات رژیم گذشته آگاهی دارند، ابراز کرد: من در دانشگاه درس انقلاب اسلامی تدریس می‌کنم مطلبی می‌گویم که باور نمی‌کنید؛ یکی از دانشجویان به من می‌گفت، استاد اگر تا فردا صبح توضیح بدهی قانع نمی‌شوم! اینجا دو نکته را باید بگویم یکی اینکه این دانشجو نمی‌خواهد بفهمد که این را نمی‌شود کاری کرد و دیگر اینکه، این دانشجو حرفی دارد که نمی‌تواند مطرحش کند و به جایش این حرف را می‌زند.

این معاون سابق فرهنگی و کنسولی وزیر امور خارجه با بیان اینکه امروز فردی که خود را طرفدار پهلوی دانسته یقیناً او را خدمتگزار نمی‌داند بلکه مخالف وضع موجود است و به جای اینکه علیه مسئولان حرفی بزند سعی می‌کند با این شعارها نارضایتی خود را بیان کند، ادامه داد: برای مطالعه خیانت‌های پهلوی، کتاب «خاطرات علم» را بخوانید؛ صفحه‌ای در این کتاب نیست که در مورد فساد اخلاقی و دیگر مفاسد خاندان پهلوی سخنی نگفته باشد.