روایتی از قدمت هزارساله کلاش‌بافی در مریوان

کلاش یا همان گیوه، تنها کفشی که پای چپ و راست ندارد، کفشی که رد پایش را همه جای مریوان و حتی فراتر از آن در شهرها و روستاهای مختلف کردستان دیده می‌شود.

کفشی که نسل به نسل در اورامان کردستان با دست بافته شده و حالا قدمتش به بیش از یک هزار سال می‌رسد، کلاش مریوان در شهریور ماه سال 96 پا از مرزهای جغرافیایی ایران بیرون گذاشت و شهرستان مریوان در شورای ثبت جهانی صنایع‌دستی یونسکو به‌‌عنوان شهر جهانی کلاش و پنجمین شهر ثبت شده ایران، جهانی شد.

کفشی که از یک هزار سال پیش توسط کُردها تولید می‌شد و تا امروز نمونه آن در هیچ جای دنیا با این سبک و روش تولید نشده است، این کفش در اوایل مخصوص عروس و دامادهای منطقه هورامان کردستان بود و بتدریج ویژه مردان شد و سپس استفاده از آن در همه مناطق کُردنشین گسترش یافت و حال چند سالی است به همت تولیدکنندگان نمونه‌های زنانه آن هم تولید می‌شود.

بیشترین «کلاش» و معروف‌ترین زیره‌های آن در روستای «دَل» و باکیفیت‌ترین بافت کلاش در روستای «ناو» تولید می‌شود عراق کانون اصلی صادرات این پای‌افزار است.

بیش از 50 مغازه گیوه‌بافی در مریوان فعالیت دارند که هر مغازه زمینه ایجاد اشتغال‌زایی برای چند نفر را ایجاد کرده است.

زیره‌ کلاش در کارگاه توسط مردان تولید می‌شود زیرا برای ساخت زیره قدرت لازم است و بافت کلاش که احتیاج به ظریف‌کاری دارد توسط بانوان انجام می‌شود و این خود می‌تواند همبستگی بین زن و مرد را در بحث اقتصاد خانواده نشان دهد.

مواد اولیه به‌کار گرفته شده در کلاش شامل نخ، پارچه، موی بُز، تسمه چرمی و نرینه گاو است و رویه کلاش از نخ سفید بافته می‌شود؛ پارچه‌ها روی هم فتیله می‌شوند و کفی یا زیره کلاش را می‌سازند. تسمه‌های چرمی اجزای کلاش را محکم می‌کنند و قطعات کوچک نرینه گاو به کار تزئین نوک و پاشنه کلاش می‌آید.

رویه کلاش سفید است؛ زیره آن هم به رنگ‌های سفید و یا آبی و قرمز تولید می‌شود البته امروزه در رنگ‌های دیگری هم به ویژه در کلاش بانوان تولید و روانه بازار می‌شود.

رویه کلاش با استفاده از نخ و سوزن بافته می‌شود و این کار نیاز به دقت و ظرافت دارد به همین دلیل این کار توسط بانوان انجام می‌شود ولی زیره کلاش به دلیل نیاز به قدرت بدنی بیشتر در گذشته توسط آقایان تولید می‌شود.

کلاش، گیوه محلی یا همان پای‌افزار دست‌ساز مختص استان کردستان است که از دو لایه اصلی زیرین و لایه رویه با نخ‌های مخصوص و الیاف طبیعی تولید می‌شود و علاوه بر استفاده در داخل کشور، به کشورهای خارجی هم صادر می‌شود ظرفیتی که مریوان کردستان را به یکی از شهرهای جهانی صنایع دستی تبدیل کرد.

کلاش تنها کفشی است که می‌توان هشت تا 9 سال از آن استفاده کرد و بعد از آن براحتی در محیط تجزیه می‌شود. بیش از چند سال از جهانی شدن مریوان به عنوان شهر کلاش می‌گذرد سال‌هایی که فرصت ارزشمندی برای این شهر محسوب می‌شد اما عدم همراهی و پای کار نبودن دستگاه‌های مختلف موجب شده آنگونه که باید و شاید از ظریف جهانی شدن این شهر استفاده نشود.

  پیشینه‌ای به درازای تاریخ

فرماندار مریوان می‌گوید: مریوان یکی از گردشگرپذیرترین شهرهای استان کردستان محسوب می‌شود و با قدمت و پیشینه تاریخی فراوان در بسیاری از حرفه‌های صنایع ‌دستی توانسته شهرت و اعتبار جهانی کسب کند.

اسماعیل احمدی با بیان اینکه بافت کلاش یکی از این حرفه‌های خاص و پردرآمد مردان و زنان سخت‌کوش و هنرمند مریوان است که از طریق آن امرار معاش می‌کنند، گفت: همین توانایی و ظرفیت موجب شده که مریوان در شهریورماه سال 1396 در شورای ثبت جهانی صنایع ‌دستی یونسکو به عنوان پنجمین شهر ثبت شده ایران، جهانی شود.

وی با اشاره اینکه ثبت جهانی کلاش این صنعت را به برندی جهانی تبدیل کرد، گفت: مریوان با بیش از چهار هزار هنرمند بیشترین بافنده کلاش در استان دارد، به طوری که بیشترین آموزشگاه‌های کلاش‌بافی، کارگاه‌های تولید کلاش و فروشگاه‌های کلاش در این شهرستان فعال است.

  همه با هم پای کار کلاش

مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کردستان هم در این راستا گفت: ثبت هر شهری در فهرست شهرهای جهانی خبری خوشایند است، کردستان تا کنون توانسته سه عنوان شهر جهانی اورامان، شهر جهانی خلاق موسیقی و شهرجهانی کلاش را کسب کند.

منصور مهرزاد در مورد وضعیت شهر جهانی کلاش با تأکید بر ضرورت پای کار آمدن همه ادارات و مردم گفت: تا زمانی که همه ادارات و مردم پای کار نیایند نمی‌توان اقدام مؤثر و موفقیت‌آمیزی انجام داد.

به گفته وی، در حوزه آموزش به همت جامعه محلی و صاحبان کسب و کارهای گردشگری فعالیت‌های خوبی در مریوان انجام شده ولی کافی نیست در مجموع در زمینه شهر جهانی کلاش موفق عمل نشده است.

  رفع مشکل تأمین مواد اولیه کلاش‌بافان

معاون صنایع‌دستی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی کردستان هم از تأمین مواد اولیه کلاش‌بافان شهر جهانی مریوان با همکاری دستگاه‌های مربوطه خبر داد و گفت: مریوان در بسیاری از رشته‌های صنایع‌دستی شهرت و اعتبار جهانی دارد که یکی از این حرفه‌های خاص و پردرآمد بافت کفش‌های محلی با نام «کلاش» است.

فرهاد حامدی خاطرنشان کرد: مریوان با بیش از چهار هزار هنرمند، بیشترین بافنده کلاش را در استان به خود اختصاص داده به‌طوری‌که بیشترین آموزشگاه‌های کلاش‌بافی، کارگاه‌های تولید کلاش و فروشگاه‌های کلاش در این شهرستان فعال هستند.

وی تأمین مواد اولیه (نرینه) را از چالش‌ها و موانع‌ پیش‌روی فعالان این عرصه عنوان کرد و گفت: تمام موارد مربوط به تهیه (نرینه) زیره کلاش طبق قوانین دامپزشکی انجام می‌شود و امیدواریم با بهره‌گیری از ظرفیت ادارات ذی‌ربط، موانع و مشکلات تامین مواد اولیه فعالان این بخش به‌زودی مرتفع و زمینه رونق و تولید آن مهیا شود.

آقای خُسبی نمونه‌ای از صدها خانواده‌ای هستند که در حوزه تولید کلاش فعالیت دارند و توانسته‌اند در حفظ و احیای این صنعت دستی نقش مؤثری داشته باشند.

چهار نسل حال حاضر این خانواده که بزرگ آن‌ها خالد خُسبی است و حدود یکصد سال عمر دارد، بیشتر روزهای زندگی‌اش را صرف تولید کلاش کرده و آن را به چهار پسر و سه دخترش آموزش داده است و حال یکی دو سالی است که کمتر کار می‌کند ولی همچنان خود ناظر بر تولید این نوع کفش است.

کوچکترین عضو خانواده خسبی‌ در مریوان آروین نتیجه حاج خالد و نوه مولود خسبی است که در 9 سالگی یعنی حدود 6 سال پیش به‌عنوان کوچکترین کلاش‌باف از سوی شورای جهانی صنایع دستی معرفی و از او تجلیل به عمل آمد.

فعالیت بیش از 11 هزار نفر در حوزه تولید کلاش در مریوان و وجود مغازه‌های زیاد در سطح شهر موجب شد که در سال 1396 این شهر به‌عنوان شهر جهانی کلاش از سوی شورای جهانی صنایع دستی نامگذاری و معرفی شود.

  تولید کلاش طبی

مولود خسبی که علاوه بر تولید کلاش به آموزش این هنر ارزشمند هم می‌پردازد سال‌های سال است در این حوزه فعالیت می‌کند گفت: با نوآوری در تولید کلاش توانستم نشان ملی مرغوبیت این محصول را دریافت کنم و برای بیش از 300 نفر اشتغال‌زایی کنم.

نوع طبی کلاش با پاشنه سه سانتیمتری در کارگاه خسبی تولید می‌شود که این نوآوری در میراث فرهنگی ثبت و نشان ملی مرغوبیت صنایع دستی را دریافت کردم.

کلاش صنعت دست ساخته‌ای که در فراز و نشیب‌های تاریخی تا به امروز به همت تولیدکنندگان این دیار حفظ شده است و امروز در مسیر خود نیاز به حمایت هرچه بیشتر دستگاه‌های مختلف برای حفظ این عنوان جهانی دارد.