رشد بازار خوب است اما مال‌های تجاری مصرف‌زدگی را رشد می‌دهند

گسترش روزافزون شعب «سرا»های مختلف تجاری در کنار «مال»‌های گوناگون سبک زندگی مصرف‌زده و سرمایه‌محوری را به وجود آورده است.  برای بررسی این پدیده با میثم ظهوریان، جامعه‌شناس و پژوهشگر حوزه علوم اجتماعی گفت‌وگویی داشتیم که در ادامه می‌خوانید.
 مال‌های تجاری محصول سرمایه‌داری مصرف‌زده هستند
ظهوریان در ابتدا گفت: درمورد بحث ایجاد «مال»های تجاری اگر بخواهیم به شکل ریشه‌ای به این قضیه نگاه کنیم باید بگویم که به دوران «صنعتی شدن» و «تولید انبوه» باز می‌گردد. تا اواسط قرن بیستم مصرف غیرضروری و تجملاتی حتی در خود غرب هم امری مذموم و ناپسند محسوب می‌شد ولی از اواسط قرن بیستم و با ظرفیت‌های تولید انبوه اساسا سرمایه‌داری و تداومش بر همین اساس گره خورد که هرچه بیشتر مصرف‌های غیرضروری و تولید انبوه در جوامع شکل بگیرد. لذا بحث «مصرف» اول به شکل تبلیغ و سپس به عنوان یک فرهنگ عمومی درآمد. ایجاد مال‌ها و هایپرمارکت‌های بزرگ تجاری همگی محصول آن ایده سرمایه‌داریِ مبتنی بر مصرف هرچه بیشتر افراد است.
 استفاده از مظاهر جنسی برای ترغیب مشتری
وی افزود: همچنین از دیگر نتایج این فرهنگ می‌توان به فراگیری هرچه بیشتر فروش اقساطی اشاره کرد که در آن مردم «بدهکار» می‌مانند. البته نکات دیگری هم در این بین قابل توجه است.
به طور مثال این مسیر سرمایه‌داری با الهام‌ از نظریات زیگموند فروید جاذبه‌های جنسی را هم به عنوان امری کالایی مطرح کرد که بتواند از این طریق محدودیت‌های تولید انبوه و مصرف هرچه بیشتر را دور بزند و راه را برای خود هموار سازد.
 فرق بازار با مارکت در چیست؟
این جامعه‌شناس ادامه داد: حال سوال مهم این است که آیا رشد بازار فی نفسه امر نامطلوبی است؟ جواب مسلما خیر است. در فرهنگ و تاریخ ما هم بازار و رشد آن دیده شده و مطرح است. اما وجه تمایز در این است که در مال‌های جدید تجارت با محوریت مصرف‌زدگی و اولویت یافتن این پدیده است. در معماری شهری ما همواره مکان‌های معنوی مثل امامزاده‌ها در نقطه کانونی بودند و سایر نهادها مثل بازار در حول آن شکل می‌گرفتند.
نکته ظریف و جالب این است که در بازارهای ما مسیر به شکل یک دالان تاریک است، یعنی پیام این بوده که فرد بیاید نیازش را بر طرف کند و برود، اما مال‌های تجاری در موضع عکس این قضیه هستند، آنان مدلشان این شکلی است که به هر نحوی که شده افراد را برای مصرف‌زدگی به مال‌های تجاری بکشانند و در آن نگه دارند! حتی وجود جایی مثل نمازخانه یا مکان تفریحی در این مجتمع‌ها برای نگه داشتن فرد در جهت خرید و مصرف است.
صداوسیما رسانه تجارت‌ مصرف‌زده شده است
ظهوریان بیان کرد: در ایران متأسفانه این نگاه تجاری در صداوسیما وجود دارد و شاهدیم که تبلیغات گسترده‌ای در راستای معرفی این مراکز تجاری و کالاهای تجملاتی رخ می‌دهد و انتظار آن است که سیاست‌گذاری رسانه‌ای ما در این باره تغییر کند و پای جایی کشورهای دیگر نگذارد. اساسا بودجه‌بندی باید به شکلی باشد که برای کسب درآمد هم شده صداو سیما سمت این مدل تبلیغات نرود.