احیای کارآمد بافت ارزشمند شهری همدان منوط به چهار نظام؛

سپهرغرب، گروه شهر - طاهره ترابی مهوش :

به دیگر سخن می‌توان بافت فرسوده را نشان‌دهنده نوعی اختلال در ساختار مناطق شهری دانست که عوامل مختلفی در ایجاد و شکلگیری آن‌ها مؤثر هستند که شامل عوامل کالبدی، عملکردی، زیست‌محیطی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی می‌شود.

تأسف بارتر اینکه تأثیرات نابودکننده هریک از عوامل گفته‌شده سبب کاهش ارزش‌های کمی و کیفی محیط زیست در بافت‌های شهری شده و با کاهش قابلیت‌های سکونتی و عملکردی در این بافت‌ها نوسازی، بازسازی و بهسازی در آن‌ها انجام نمی‌شود و فرسودگی بیشتری در آن‌ها به چشم می‌آید.

درواقع احیای مراکز شهری، به هر عمل مداخله‌کننده‌ای گفته می‌شود که به‌منظور بهبود مناطق شهری با واژه‌هایی چون نوسازی شهری، تجدید حیات شهری یا بازآفرینی تقریباً هم‌معنی است.

حال این سؤال مطرح است که این کار چگونه باید انجام شود که بتواند انسجام بافت را به لحاظ کالبدی به همراه داشته و همچنین پاسخگوی نیاز روز ساکنان باشد؟

بر این اساس با توجه به اهمیت موضوع برآن شدیم تا در خصوص چگونگی این کار در همدان که بخش اعظمی از بافت مرکزی شهر که اتفاقاً می‌توان از آن به‌عنوان بافت تاریخی و ارزشمند نیز یاد کرد، دچار فرسودگی شده با عضو هیئت علمی دانشگاه بوعلی سینا همدان، طراح شهری و دانشیار شهرسازی گفت‌وگویی ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:

حسن سجادزاده با بیان اینکه لزوم پرداختن به ضرورت احیای بافت مرکزی شهرها موضوع بسیاری مهمی است که طی یک دهه گذشته در همدان مباحث زیادی حول آن شکل گرفته، گفت: من با به‌کار بردن واژه بافت فرسوده برای این بخش از بافت شهری، موافق نیستیم زیرا امری جدا و متمایز از بافت ارزشمند و تاریخی است.

وی تأکید کرد: وقتی واژه فرسوده را برای بافت مرکزی شهرها به‌کار می‌برند خود بهانه‌ای می‌شود که تخریب‌های زیادی را در این گونه مناطق شاهد باشیم، حتی بنده تأکید می‌کنم برای بافت تاریخی نباید اصطلاح فرسوده را استفاده کرد.

وی با اشاره به اینکه احیا و بازآفرینی این گونه مناطق به‌ویژه در همدان یک ضرورت در حوزه مدیریت شهری است، اذعان کرد: با این وجود هرآنچه تاکنون انجام شده به‌صورت جزیره‌ای، نقطه‌ای و پراکنده بوده، ما نیازمند یک طرح جامع بازآفرینی بافت ارزشمند شهری هستیم.

این دانشیار شهرسازی با بیان اینکه لزوم این طرح جامع به‌ویژه برای بازآفرینی محدوده شهری همدان منطبق با نقشه موجود از مناطق شهری همدان در سال 1332 یک موضوع غیر قابل انکار است، افزود: این نقشه شامل رینگ مرکزی و بخشی از رینگ نخست شهری همدان می‌شود.

سجادزاده با تأکید بر اینکه بنده برای احیای کارآمد این گونه بافت‌های شهری همواره بر چهار اصل تأکید دارم، اذعان کرد: این چهار اصل درواقع استوانه‌های اصلی احیا و بازآفرینی بافت ارزشمند شهری هستند.

*احیای محله فقط کالبدی نیست!

وی با بیان اینکه اصل نخست که در شهرسازی از آن به‌عنوان اصل تی‌ان‌دی یاد می‌شود نظام محله‌محوری است، ابراز کرد: آنچه مسلم است اینکه اساس بافت تاریخی و ارزشمند شهری و رکن رکین بافت شهری ما، محله‌ها هستند حال آنکه اگر محله‌ها در پی خالی شدن از اهالی اصیل (در پی فشارهای وارده و اقداماتی که انجام می‌شود) و یا نابودی کالبد از بین بروند، دیگر امکان بازآفرینی به معنای کارکردی امکان‌پذیر نخواهد بود. این موضوع رویکرد محله‌محوری و حاوی هویت اجتماعی و کالبدی است.

* غلبه خودرو بر سکونت در بافت ارزشمند شهری همدان

این استاد شهرسازی با تأکید بر اینکه منطبق با این رویکرد از 10 سال پیش توجه به این مقوله از طریق پایلوت قرار دادن سه محله قدیمی (آقاجانی‌بیگ، کبابیان، گلپا) در همدان آغاز شده اما متأسفانه به‌صورت نیمه‌کاره ابتر باقی مانده، تصریح کرد: اصل دوم مورد نیاز تی‌او‌دی (TOD) یا همان نظام توسعه مبتنی بر حمل‌و‌نقل همگانی است به طوری که اگر امروز در بافت ارزشمند شهری حاضر شوید یکی از گلایه‌های اهالی است؛ زیرا نگاه ما به این مقوله صفر و صدی است یعنی یا این محلات را به لحاظ تردد مسدود کرده و یا اصلاً مدیریتی اعمال نکرده‌ایم و امروز متأسفانه حجم خودروی موجود به معنای واقعی بر مسئله سکونت در این محلات غلبه کرده و همین امر بستر را برای مهاجرت اهالی اصیل فراهم کرده است.

* جای اتوبوس در بافت نیست

سجادزاده خاطرنشان کرد: بنابراین در این گونه محلات اگر نظام جامع حمل‌و‌نقل به سمت آرام‌سازی و بهره‌مندی از فناوری‌‌های جدید و هوشمند حرکت کند یقیناً مثمر ثمرخواهد بود.

وی با تأکید بر اینکه در این نظام حمل‌و‌نقلی بهره‌مندی از خودروهای برقی و تراموا می‌تواند راهگشا باشد تصریح کرد: تأکید می‌کنم وقتی از نظام حمل‌و‌نقلی در این بافت بحث می‌شود باید گفت واقعاً جای اتوبوس در بافت تاریخی نیست و تردد آن به یک معضل بدل شده است.

*پارکینگ را در رینگ بسازید نه در دل بافت

این استاد دانشگاه ابراز کرد: در نظام جامع حمل‌و‌نقل عمومی بافت ارزشمند شهری می‌بایست از خودرو‌های کوچک‌مقیاس و پارکینگ‌های روبازی بهره برد که امکان استقرار آن‌ها در زمین‌های خالی موجود در رینگ این گونه محلات فراهم است نه اینکه این پارکینگ‌ها را دل بافت بسازیم.

سجاد‌زاده با بیان اینکه در این بافت‌ها نباید بیش از این کاربری‌های تجاری را فشرده کرد، افزود: در حال حاضر این حجم ترافیک موجود در بافت تاریخی شهر همدان باعث تخریب بیشتر بافت و در پی آن مهاجرت ساکنان شده است.

* حقوق تضییع‌شده را باید جبران کرد

وی با اشاره به اینکه اصل سوم مورد تأکید در احیای بافت ارزشمند شهری رویکرد تی‌دی‌آر یا رعایت حقوق مالکانه در این گونه بافت‌ها است اظهار کرد: در حال حاضر ساکنان این بافت از یکسری حقوق مالکانه برخوردار هستند که متأسفانه در بسیاری از موارد شاهد تضییع شدن آن هستیم؛ مثلاً بنا به عرض معبر امکان افزایش تراکم وجود دارد اما این حقوق از ساکنان سلب شده و نارضایتی ایجاد می‌کند حال آنکه به هر طریق ممکن باید این حقوق تضییع‌شده را جبران کرد. مثلاً با در نظر گرفتن ضوابط تشویقی و یا با روش‌های مختلفی همچون امکان حذف پارکینگ، امکان اعطای مجوز برای ساختمان تجاری بیشتر و در عین حال دریافت عوارض کمتر.

این استاد شهرسازی عنوان کرد: متأسفانه در حال حاضر در این زمینه شاهد بی‌عدالتی‌های خاصی هستیم که خود منجر به تخریب بیشتر در بافت تاریخی می‌شود.

* نگاه به گردشگری در بافت ارزشمند در مسیر مانایی ساکنان اصیل بافت باشد نه اینکه آن‌ها را به مهاجرت وادار کند

سجادزاده با اشاره به اینکه رکن چهارم احیای بافت کارآمد رویکرد تی‌دی‌اس (TDS) است، اذعان کرد: این رویکرد شامل نگاه گردشگری به این بافت‌ها است زیرا با توجه به درآمد و اقتصاد، پایداری را به بافت تزریق می‌کند و می‌تواند زنده شدن آن را به دنبال داشته باشد.

وی ادامه داد: این رویکرد را نباید با نگاه گردشگری صرف یکی دانست زیرا بازهم به خالی شدن بافت از اهالی اصیل منتج می‌شود اما اگر نگاه تعاملی بین گردشگری و درآمدهای پایدار در بافت از طریق خرده‌فروشی‌ها، رستوران‌ها و هتل‌بوتیک‌ها و پیاده‌راه سازی‌ها، احیای سراها و کاروانسراها و خانه‌های قدیمی که تعدادشان هم کم نیست ایجاد شود، یقیناً شاهد اتفاقات خوبی در این محلات خواهیم بود.